Alishan

Alishan

u siwkay nu Alishan

Alishan a sakuwan ku Chiayi. kumud nu kalesakan, 468.34 km². （kalesakan nu linpanti 389.79 km², kalesakan nu pawliwti 83.84 km²）, u kasabinawlan, 4,081 ku tademaw. u kasalumaluma’ sa, 1,373 ku luma’. ilabu nu kasaniyazu’ nu siyang sa, 3,459 ku ingcumin a tademaw. u kasabinawlan, Pakalatu 85%(Cou) ku kasabinawlan. u Cou ku sakalaniyazu’.

Alishan siang a lala' ahebal, u satabakiay a lala' nu Cyayi sian. sawaliyan sa ku Nantou sian Cusan cen. satipan sa u Meisan siang. satimulan sa ku Tapu siang.

u ngangan niza

u ngangan nu Hulam: 阿里山鄉

u ngangan nu Lipun: 阿里山郷（ありさんきょう）

nasulitan nu Hulam atu Amilika

阿里山鄉位於臺灣嘉義縣的東部區域，北邊鄰接南投縣竹山鎮，東鄰南投縣信義鄉、高雄市桃源區，西鄰梅山鄉、竹崎鄉、番路鄉，南接大埔鄉與高雄市那瑪夏區，是嘉義縣面積最大的鄉鎮，約佔全縣的1/5，也是嘉義縣唯一的山地鄉。

Alishan Township is a mountain indigenous township in Chiayi County, Taiwan. Alishan National Scenic Area covers most, but not all, of the township and also parts of neighboring townships.

阿里山鄉（鄒語：Psoseongana；臺灣話：A-lí-san-hiong）位於臺灣嘉義縣東部，北鄰南投縣竹山鎮，東鄰南投縣信義鄉、高雄市桃源區，西鄰梅山鄉、竹崎鄉、番路鄉，南接大埔鄉與高雄市那瑪夏區，是嘉義縣面積最大、人口密度最低的鄉鎮，其面積約佔全縣的1/5，也是嘉義縣唯一的山地鄉。

A-li-san-syang katizaan i Taywan nu waliay nu Cya-i-syen, i amis sa u Nan-tul-syen Cu-san-zeng, waliay sa malaliting tu Nan-tul-syen a Sing-i-syang, nu Takaw a Taw-yen-cyu, i edip sa miliid tu May-san-syang, Cu-ci-syang,Hun-lu-syang, i timul sa militin tuTa-pu-syang atu Takaway a Na-ma-sya-cyu, sa ahebalay ku lala i Cai-i, u macacelcelay sa i sasaay a syang zeng, u lala’ palalima ku cacay nu Cai-i, sa cacayay nu Ca-i-syang a binacadan a syang.

nadipa’an/likisi（歷史）

阿里山鄉舊時一直為鄒族原住民之固有領土，分屬許多部落，部分部落曾向遠在屏東的排灣族達悟族納貢，與布農族時有紛爭。乾隆年間，嘉義地區的漢人自竹崎、梅山一帶侵入阿里山，欲侵佔鄒族領土，便與傳統居住的鄒族原住民發生武裝衝突，漢人在此時建立了奮起湖、瑞里等聚落，鄒族被迫退往更高的山區居住，「吳鳳神話」也是在此時期發生。

A-li-san-syang i malumanay ku ngangan sa u Zo-cu a binacadan ku muenengay i tiza, liwasak tu yadahay a niyazu’, izaw ku singatuay a niyazu’ pasayza i Ping-tung a Paywan-cu atu Ta-u-cu papawsa tu sapatudud, atu malaadad tu Bunun a binacadan. i Cyen-lung Hunti a nukuwanan sa,u hulam nu Cya-iay a tademaw sa makay Cu-ci, Mey-san itizaay mitesek talabu i A-li-san, maydih midebung tu lala’ nu Zo, a mazengan haw ku Zo a binacadan, paculi sa mapalcawan, i tawya sa madebung ku Hwen-ci-hu, Zuey-li u masaupuay a muenengay a katizaan, aw aw ya Zo-cu nu pacici’en tazikuzan tayza i talakaway a buyu’ mueneng, “U-hung a kungku” itawya matahekal tuway.

日治時期，日本政府為了開採此地的檜木林，自嘉義市興建了阿里山森林鐵路，進入山區大量採伐林木，再經由鐵路運往山下，同時也將阿里山開發成為重要的觀光景點。

i kaDipunan henay, a mibelesiw tu hinuki a kilang, makai Cya-i-se misanga’ i buyubuyu’an, kilangkilangan a silamalay a zazan, makatukuh i A-li-san. a talabu i buyu’ sa maydih yadahan ku pibelesiw tu kilang, a makay silamalay patayza i sasa nu buyu’ miyunpan, naamahiza sa pibuhat paazihay tu A-li-san sa kahenawlan.

1909年嘉義廳長津田義一編纂《吳鳳傳》，1913年日本當局興建吳鳳廟，由當時的臺灣總督佐久間左馬太親自主祭，同時吳鳳事蹟也編入小學教科書。吳鳳遂成為日本統治者「理蕃」的論述基礎，成功的宣達原住民的行為是「野蠻落後」的，是應該被「教化」與「開化」的，而吳鳳則是「寬大」、「仁慈」，以自我犧牲弭平紛爭的「義士」

1909 a mihcaan Cya-i-ting-zanf Cing-tyen-i-i mitulik tu “U-hung a kungku”,1913 a mihcaan patizeng tu biyu’ ni U-hun, itawyaay a Tay-wan-zeu-du Cwo-ciw-cyen-cwo-ma-tay makinatudung misalising (mipaypay), naamahiza U-hun a nisakakawawen patulikan i nisapasubana’ a cudad i adidi’ay a cacudadan. ci U-hung malamikuwanay a sakapahay a pikuwan tu Hwan a tademaw, malaheciay tu paliwal palasit u yincumim a wayway nacaay hengay nipasubana’an a mulakay han, a nipasubana’an atu a mabuhatay, ci U-hung sa u ahebalay, u madihiay damsayay a balucu’, kinabakah sa ku uzip a pasatezep tu milalaba’ay a lais.

1946年，國民政府延續日人政策，並基於漢人沙文主義，以為「紀念」吳鳳「捨身取義」的「義舉」為由，將本鄉命名為「吳鳳鄉」，並將吳鳳神話編入小學國語課本與生活與倫理課本，且課文幾乎是直接翻譯日治時期的國語讀本。

1946 a mihecaan sa, nu hulam kul-mim-ceng-hu mikilul tu nu Dipun pikuwan a zazan, u Sa-wen-cu-i ku hulam, hansa kay hulam mizateng ci U-hungan bakah sa ku uzip paliyun tu kauzip nu binawlan a kawaw sa, pangangan han tu U-hung-syang, pacakat ci U-hung a kungku malasumalakaway tulikaan tu i adidi’ay a cacudadan a sapasubana’an a cudad atu sakauzipn tatudungan a cudad, u labuay a ulic kakelul sa belin han ku nu Dipunay a ulic.

1987年（民國76年），發生湯英伸事件，學界開始討論吳鳳神話對鄒族人的歧視。同年9月9日，鄒族人發起遊行，要求把吳鳳鄉更名。 1988年（民國77年）因發生吳鳳銅像破壞事件，1989年（民國78年）3月1日內政部正式將吳鳳鄉改為阿里山鄉，教育部長毛高文於同年9月12日同意將吳鳳故事由課本中刪除。

1987 a mihcaan, Tan-yin-sen haka a kawaw, u sitangahay a tapang matatengil tu masumalakaw tu ci U-hung misuayaw tu Zo a binacadan cipakasiliw.1987 a mihcaan 9 a bulad 9 a demiad, u binawlaan nu Zo saupu sa a taputah missaculiculil, midungus a paliwanan kungangan nu U-hung-syang.1988 a mihcaan mapeci’ ku Tung-syang ni U-hung a kawaw,1989 a mihcaan 3 a bulad 1 a demiad sumaden tu ku ngangan nu U-hung mala A-li-san-syang, Cyaw-yi-bu-zang Maw-kaw-wen palilid tu ni U-hung a kawaw a bulicen tu i cudadaay a ulic.

行政區劃

阿里山鄉劃分為十二村。阿里山鄉公所位於樂野村（原鄉治位於鄒族最大部落達邦村，為各村聯絡洽公方便，遷至鄰近阿里山公路的樂野村）。

A-li-san-sang pelaen sabaw-tusa a kenis. A-li-san-sang a yakuba i Le-ye-cweng, i sumamad sa i sa tabakiay a niyazu’ Ta-pang-cweng, mangaay sakatayza i yaakuba sapilunguc, ayza sa mabulaw i capiaay nu zazan.

1973年9月1日，中山村、秀峰村、香林村、中正村四村調整劃分為中山村、香林村、中正村三村；由於提煉樟腦的沒落及對外交通極度的不便，「白雪村」因戶數過少而撤村，將白雪、雪峰等二村合併為雪峰村。

1973 a mihecaan 9 a bulad 11 a demiad, Cung-san-cweng, Siw-hun-cweng, Sang-lin-cweng, Cung-zen-cweng, sepatay a cweng sabaluhay mipela’ tu kenis sa Cung-san-cweng, Sang-lin-cweng, Cung-zen-cweng, nu misangaay tu nu makazakec a kilang a cung-naw mabadi’ tu, u sakatahekalay a zazan utiih sa, mangay Bay-sia-cweng nu na luma’an data adidi’ mapalawpes tu, paBa-sai-cweng, Sai-hung-cweng tusaay a cweng palacacay han Sai-hung-cweng.

1978年，「雪峰村」又因戶數太少而被撤村，併入中山村。

1978 a mihecaan, sai-hung-cweng mahiza tu data adidi’ ku luma’an a pacumud i Cung-san-cwengan.

2003年11月，鄉公所由達邦村達邦23號之1（現為鄉立圖書館）遷至樂野村現址。

2003 a mihcaan,Yakuba makaTabang-cweng Tabang 23-1 haw (ayza sa u Sang-li picudadan), mabulaw tayni i ayzaay a Le-ye-cweng.

達邦村：由兩大社區－達邦社區、特富野社區－集合而成之大村落，為鄒族文化發源中心，各擁有一座KUBA（男子集會所），每年的mayasvi（戰祭）都會在這兩社區輪流舉行。

Tabang cweng: nu tusaay a tabakiay a se-zi, Tabang atu Te-hu-ye se-zi pulung han malacacy tabakiay a cweng-lul, nu lalangawan tadas i teban nu Zo, malacaay ku Kuba, maymihcaan ku “mayasvi” i tini malaliyun mipatizeng.

此重地對鄒族部落組織和重要祭儀的維護上，保留得極為完整。KUBA是鄒族部落最重要的教育、訓練、議事的場所，更是鄒族族人命脈所繫之地。

ina “Kuba” u kahenulang nu Zo, nipatizeng tu niyazu’, atu sapilisin nu sapiiziput, maziput nu heni. Kuba sa nu Zo a binacadan u pasubana’, ssapiecaw, u lalubangan, nu makayzaay nu Zo a binawlan ku sakauzip.

樂野：此地鄒語地名為lalauya（拉拉吾雅），意指美麗的楓香林地，此處長滿楓香的林地，純靜幽雅的猶如人間仙境。樂野位於石桌附近，交通便利，近年來積極拓展觀光休閒產業及咖啡自產自銷，尤其頗具規模的蘭花栽培－蝴蝶蘭－更是年節爭相購買、炙手可熱的花材。

Leyey: u nu Zo a kamu sa lalauya, salunganay nu Hung-syang a kilangkilangan, itini macebed ku Hung-syang a kilang, dadahalay satezephan mahiza u ngaluyangangay. Leyey micapi i Se-tual, liihalay tacuwacuwa, ayza sa mabilil micuzuh tu sapaazih a hahibang a sapilacul, atu nu palumaan a kuhi ku sapacakay, mangalep aca nu palangaw tu lang-ha-hu-tea-lang a balu, katukuh tu i baluhay a mihecaan katuud ku miakayay, u sakanamuhan malakacayliw.

里佳村：位於中海拔1,000至1,800公尺之間的山林中，是氣溫最舒適的生活場域。由於還未經大量開發與破壞，乃此鄉最具有自然生態與原始森林的村落。因為村落遠離塵囂，沒有都市空的的污染。大空呈現的是清徹透明，村落中光害極少是觀星愛好者的最佳地點。

Li-ca-cweng: mueneng sa i cacay a malebut katukuh tu i cacay a malebut waluay a lasubu a kung-ce a katalakaway nu buyubuyu’ kilangkilanan, u hahemhemen sangulayay a sakauzip. caay han masibek ku patadas, mangay u sa i hekalan mauzipay a tuud, atu makamukasiay a langaway a cweng. zayhan u nisaupua cweng mabatadbataad, nayi ku makay tu-seay la’cusy a bali. i tapuku langdaw sa azihan, tingalaw nanihal, nu edil i tiza i sa adidi’ , tayaza miazihay ku bunac u sakapahay a sapiazih.

來吉村：擁有豐富的溪谷瀑布及森林生態，挑戰性的山嶽地形、峭壁戀崖，近日聞名的「鐵達尼」就在此地，多處美景令人咋舌。

Lay-ci-chung: izaw ku masibekay a cascas atu u langaw nu kilangkilang, mingayaway a buyu tepaday dangkaydangkay, ayzaay sakatinengan a Tea-da-ni i tiniay,yadah ku salungay bangcalay a azihan.

豐山村：最早被稱為「奇冷岸社」之地，其地形四周高山林立，形成一盆地，狀似碗盤低而平坦，然而平坦地面上雜草叢生、巨石遍地，故舊名「石鼓盤」。此地為本鄉聚落較偏遠的村落，與世隔絕般，座茖在山水間，這裡隔離了都市的污染，富饒的山野蔬菜是村民用心努力下的豐富產物，遠離叨擾、超脫凡塵、悠然市外，不妨來享受杜絕塵囂的知性之旅。

Hung-san-cweng: i ayaw sa u Gi-len-an-se a ngangan, u katizaan sa u buyubuyu’an ku liwliw, malabingtangay mahiza u sala masaenal, i enal macebedcebed ku langaw, yadah ku uncung, sisa i sumamaday a ngangan (se-ku-pan). i tiniay i inakay a cweng-lul, sadakaydakayan a malalacal, mueneng i buyu’, i sauwac mahiza miliyas tu unging nu tu-se, iyadahay a lami’ sa kadakaydakayan a ila ku sakalubic a tuud, mulaliw tu alialiyac, sa taang sa i tiza, anu silawad tayza han midang pahanhan misalihalay.

十字村：位於阿里山公路旁，昔日阿里山森林鐵路之交通發達時代，十字村為阿里山鄉重要的交通樞紐：經由鐵路東往阿里山森林遊樂區，西達嘉義市，另有古步道南至鄒族文化中心達邦村，北往來吉村，故名十字路。另外，科仔林地區位於十字村轄內，地勢平坦，阿里山溪及其支流貫穿其間，內有楓樹林、古道等景點。

Se-ce-cweng: mueneng i tapiingan nu A-li-san a zazan, i sumamad silamalay tu ku A-li-san, anu tayza sa paylihalay, Se-se-cweng kahenawlang nu A-li-sang a kalalitemuhan a zazan, anu pasawaliay u papaidangan nu A-li-san, pasaedip makatukuh i Ca-i-se, u zuma izaw ku saculilan pasatimul tukuh sa i lalangawan nu Zo Ta-pan-cweng, pasaamis sa u Lay-ci-cweng, sisa pangangan han u Se-se-lu. zuma sa Ke-ce-lin a kenis i labu nu Se-ce-cweng, masaenel ,A-li-san sauwac atu ciliw mabesul i tini, hung-su a kilakilangan, sumamaday a zazan.

山美村：氣候宜人、風景秀麗，自然生態保育相當完整。村內的達娜伊谷溪為曾文溪上支流，溪中巨石燐峋，溪水清澈見底，村民同心協力保育溪中魚，讓溪中魚得以繁延豐碩。由於保育生能有嘉，於民國84年成立「達娜伊谷自然生態保育公園」。

San-mey-cweng: hemheman a demiad sa taneng sa, hekalan nu pipupu tu mauzipay sakacinizaniza. i niyazu’ay a Ta-na-i-ku-si, ina sauwac i pabaway. a ciliw nu Cen-un-si, sauwacay u baetu atu ungcung yadah sa maazih tu, tingalaw ku nanum, u binawlan palecad sa ku balucu’ a mipupu’ tu sauwacay a buting, pahabayen a mibuwah. kapah ku pipupu nu heni sa, i 84 a mihecaan malaheci tu “Ta-na-i-ku i hekalay mipipupu tu mauzipay a Kung-yun”.

新美村：擁有許多的歷史淵源及人文資產，同時在村內步道中更有豐沛的動植物自然生態，其鄒族傳統手工藝品及服飾創作最具特色。

Sing-mey-cweng: namakaayaway a likisi atu sapilacul nu tademaw itiniay yadah ku pizakecan, naamahiza sa yasa culien a zazan sakalupic ku sakauzipay, langawan tu i hekalan a nipasapul, mitu’tu’ nu salimaan atu misanga’an a cikuz micidek ka salungan azihan.

茶山村：村內村民對於文化的保存，有著慎終追遠的精神。獨特的涼亭文化讓茶山村內擁有將近60座涼亭。好客的茶山村民皆有一顆熱情的心，不妨有空去感受村內熱鬧的氣氛。

Ca-san-cweng: u binawlan milisimetay ku nu lalangawan, izaw ku nipizatengan tu babalaki. musacidekay a taluung a laylay nu heni, mangay Ca-san-cweng i niyazu’ay a taluan a micapi tu 60 a tuluan ka yadah. sakanamuhan taynian nu labang a binawlan izaw amim ku lipahakay a balucu’an cilawad katayza henay mizizaw ku alialiyac nu binawlan.

香林村中山村、中正村：這三個村座落於阿里山森林遊樂區，佔地1,400公頃的森林遊樂區，蘊有豐富森林生態及遠近馳名之日出、雲海、晚霞…等盛景，聞名的櫻花季、百花爭豔帶來的珍稀山鳥及昆蟲，國寶級的一葉蘭與復育的台灣杉森，盡收納在阿里山森林遊樂區內。

Sang-lin-cweng, Cung-san-cweng, Cung-ceng-cweng: ina tuluay a niyazu’ mueneng sa i A-li-san kilangkilangan a sapiidangan,1400 kung-cing kaehebalay kilangkilang a aedangan, sakalubic ku i kilangkilangan a sakauzip, atu sakatinengan a nihal, ladem, micapiay tu labi a ladem”..... mahiniay a azihan,u sakasengenan a bitelac nu sakula a balu, payazih tu mahizaay u budawan a ayam, cilekay, nu sakadimay a cacayay ku pahpah a lan-ha atu muliyaway paluma tu nuTaywan-san a kilang, itiza amim i A-li-san kilangkilangan a saidangan.

nikasakuwakuwan

Alishan mala 12 a cuwen atu 8 ku niyazu’.

kina 8 a niyazu’sa, Niae’ ucna (里佳部落), Tapangʉ (達邦部落), Tfuya (特富野部落), Lalauya (樂野部落), Pnguu (來吉部落), Saviki (山美部落), Sinvi (新美部落), Cayamavana (茶山部落).

lahud

cacay bulad	sabaw tusa bulad	tulu bulad	sepat bulad	lima bulad	enem bulad	pitu bulad	walu bulad	siwa bulad	cacay bataan bulad	sabaw cacay bulad	sabaw tusa bulad	laled lahud	mihca
6.2	7.2	9.3	11.4	12.9	14.2	14.6	14.4	13.7	12.3	10.3	7.3	11.2	1981-2010

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan