bidadiki

bidadiki

bidadiki (蝙蝠), masadumaay a pangihaan: padadukii, pedaduki aca.

(演化)

其學名「Chiroptera」來自古希臘語：χείρ（拉丁字母轉寫：cheir；直譯：手）和πτερόν.

u ngangan sa “Chiroptera” namakayza i kasumamadan nu Si-la a kamu sa “χείρ”, La-din a sulit maliyun sa u “cheir” atu “πτερόν”.

蝙蝠又名蟙䘃（音同「職墨」），是對翼手目（學名：Chiroptera）動物的通稱，是哺乳動物中僅次於齧齒目動物的第二大類群，現生種共有19科185屬962種。是哺乳動物中唯一具有飛行能力的類群。

bidadiki u zuma a ngangan sa u ze-mu, u palalimaay tu sakubal, “Chiroptera” u aadupen a kamu, u mikilulay tu sakatusa a tabakiyay, ayza izaw ku sabaw siwa ke cacay lasubu walu bataan izaw ku lima, anisakaput nu aadupen a pacucu’way.

曾經有一些學說認為翼手目的兩個亞目有不同的進化線路：大蝙蝠亞目（Megachiroptera）與靈長目親緣非常近，小蝙蝠亞目（Microchiroptera）與食蟲目親緣近。

nu mubahelay aadupen, a kapet naizaw ku kamu nu misaulica tu bidadiki, kalalima hananay ku sakubad, tusa apuhau caay kalecad, tabakiyay bidadiki apuhau sa malecad tadim matimay kuwaway azihan, adidi’ kay a bidadiki, apuhau “Microchiroptera” sa malecad tu mukanay tu cilkay masucapi kasungay.

但以目前從DNA的分析認為，蝙蝠的兩個亞目是從同一個來源所演化而來。甚至發現，有些小翼手亞目的蝙蝠的血緣更親近於某些大翼手目的蝙蝠，因此重新將與狐蝠科較近的類群分類成陰翼手亞目，而與蝙蝠科較近的類群則為陽翼手亞目。並且相信兩個亞目都是從會飛行的共同祖先演化而來。

nika u maadihay sawan tanhan ku “DNA”, iya tusaay a puhay nu bidadiki, sa na u cacayay ku kakawsan, idaw masametek maazih, ya adidi’ kya bidadiki, malcad tu tabakiyay a bibadiki, ku izang sisa sabaluhay aca masamtek, kya micapiyay tu salengacay ku cihek, u daumi’ay a lima nu sakubad, puhau uya micapiyay tu tadabidadiki, u tama’ nu mapuhauway lima nu sakubad, asdaw paltatenga kita, tinaku tiya tusay u malecaday a kakausan mubahelay.

u hekal a kaliyut (外形特徵)

翼手目的動物在四肢和尾之間覆蓋著薄而堅韌的翼膜可以像鳥一樣鼓翼飛行。它們有一些其他類群所不具備的特徵，這些特徵包括特化伸長的指骨和連結其間的皮質翼膜，前肢拇指和後肢各趾均具爪可以抓握，胸骨有類似鳥類的龍骨突，以利胸肌著生，擁有發達的聽力等。

u kalima hanay ku sakubad a adupen yasepatay a kuku’ a tukikul, matabu niyadih picay a bangese, pakaicelang mebale, idakucay kacal tu zuma, a kaliyat i nakaliyut pasuyamanayatay, taludu' ukak militin, i satahababanges nu aayawan a tu nu dikudan, mapulung kapah a malalitemeh makakamel, u ukak nu baluwang sa malecad tu nu ayam makubu ku u kak sakangay siheci idaw ku tadimatim nu tengil nu tanga.

大蝙蝠亞目的蝙蝠視力好，眼睛大，主要依靠視覺來辨別物體；小蝙蝠亞目的成員通常視力退化，眼睛小，主要依靠回聲來辨別物體，有一些種類的面部進化出特殊的增加聲納接收的結構，如鼻葉、臉上多褶皺和複雜的大耳朵。

u mata nutabakiyay a bidadiki sa, tabaki kapah kunipiazih, singalih ci nida tu icelang siwantan nu adih tuutuud. u sdidi kay bidadiki sa, adidi' ku mata mapuha atu adidik, u hacuung, ku kasingalihan sakatunen. tu tuutuud, izaw ku ma'masaduma ku pising, izaw ku sapicunus, saytungiha, matu cihek, pising atu tabakuya a tangila'.

nanam (習性)

夜行性，通常為群體活動，可達百萬隻，有些溫帶地區的種類在冬季前會有遷徙行為，主要棲息於洞穴、樹洞、森林中，一年繁殖一次，妊娠約2-6個月，一次生產一胎。

u nanam nu bidadiki u labi', yaca ku sabaher a nu mubahrl tu, cikaca mabeleng maluyaluy makaala tu, cacay ala sa u, a emang kaiyadah, u wida idih ku way, meneng sa i kasienawan sa mabulau amin a mikilim tu buhang nu ba'tu, u kilang aca cacay a mihcaan kinacacay asiwawa tusa a bulad ku bili, lecuh tu cacay sa ku nilecuh u widi u i caledesay atu ya-de-tay a bidadiki sa mukan nayamin tu heci nu lutuk, mabukahay amin.

kakanan (進食)

分布在熱帶和亞熱帶的蝙蝠許多以植物的果實為食，它們的食量很大。

u wida u icaledesay atu ya-ze-tay a bidadiki sa mukan u ayammin tu heci nu lutuk atu kilang mabukahay amin.

約有70%的蝙蝠捕食昆蟲，它們通常發出超聲波探索獵物，多在空中捕食。蝙蝠捕食獵物十分敏捷，通過高速攝影發現，某些蝙蝠直接用口捕食，有些用翅膀攔截獵物到嘴裡，有的用尾膜像勺子一樣將蟲子舀到嘴裡，捕食方法十分多樣。蝙蝠的食蟲量很大，每個晚上能吃掉約三分之一自重的昆蟲。

u katuuday a bidadiki sa u cilkay a min ku kanen, yu miadup ku heni sa tabakikusuni amisabana' tu aadupen, i pabaw i nipibahel miadup, sidu'ba i yu miadup, pakakelul han mukalat, u zuma sa lawaan nu sakubad, patauza i laway, u dumasa ku lawiten nu kikul, patayda i laway mekan,iyadah ku katinenga nu heni a sapiadup, mabukah aca cacay alabiy sa hamin ku palatuluen nu udip nida.

sapaiyuan (藥用功能)

夜明砂是中藥的一種，原名天鼠屎，生藥為蝙蝠類動物的糞便，具有清肝熱、散瘀血的功效，中醫相信其可治夜盲症。蝙蝠肉也是一種食材，嶺表土人尤愛，蘇軾有詩云：「土人頓頓食薯芋，薦以熏鼠燒蝙蝠；舊聞蜜唧嘗嘔吐，稍近蝦蟆緣習俗。」

siwantan tu lapialiken a sapaiyu tada ngangan nidasa u tal nu edu, nu tai' nu bidadiki ku sapisanga', mibanay tu atay, mibulas tu masakatilay aidang, kamu nu misaydang sa, mangaay ku mapuhaway a mata sa, sakaydihan nu tu-zen misasapaiyu' ku heci nu bidadiki sa Su-se a kamu sa iya tu-zen u tali ku kakanen a nu caysa, mituduh tu edu atu bidadiki, u tengil izaw ku metaay namitaneng sa misengi ya tu siy-mou-yuan ku nika uzip.

lalangawan (文化)

華人地區到了現代受吸血鬼電影的影響，以及金庸武俠小說的青翼蝠王卻有邪氣和吸血的特徵。

Hulam a tademaw a kakitizaan matatukuh ayza, malalid nu kacudu niyadu niya mucuhcuh hay tu idang atu Cin-yung-wu-siw-suo sumilaway a banuh a angangngan nu bidadiki makatalay atu mekanay tu idang.

道教的鬼神鍾馗，圖畫裏鍾馗身旁常畫蝙蝠繞飛，代表為其偵查邪魔惡鬼，取自在《鍾馗傳》中寫鍾馗收服蝙蝠為嚮導。

u sasalisinan nu taw-ciyaw ci Cung-kuay, wi ku litan izaw ku nida cay kanca izaw ku bitadiki, mapali yut mebahalay a kulit u saka saan nu hen sa, tatudung mitangkin miadih tiya makatalay adie tu sakadahked nu nipizateng u sapicudad tu Cung-kuay aca sa kanfay patenak tu ngangan nu bidadiki.

u labi' ku kaydihan a tahekal (夜行性)

夜行性（英語：nocturnality）生物於日間休息，在晚間活躍，與我們所熟悉的日行性行為不同，也有介乎兩者之間，於黃昏時期出沒的生活習性。晝伏夜出的習性是生態位分化的表現，不過並不以資源的多寡來決定，而是根據睡眠時間而定。

nikauzip nu bidadiki mabi' tu demiad, "Amilika a kamu sa: nocturnality", u labi' ku kaydihan a tahekal u kakatinengan ita cay kalecad tu demiaday, izaw ku ilaeday niya tusaay u sansandepay kananaman.

晝伏夜出的習性是生態位分化的表現，不過並不以資源的多寡來決定，而是根據睡眠時間而定。

demiad mabi' labi'metahekal a nanam, namakayni i sakakuzip nida a miadih, nika caaykiya kaw nika i yadah atu kainaiy' nu kakanen namakayni u kakemeten atu atuki kiya.

避開日間猛烈的陽光也可以是生物選擇夜行性的因素，特別是在沙漠生活的生物，就會為了減少散失身體的水份而選擇於晚間活動。夜行性也有助生物適應較好的滲透調節。

matalaway tu akuti' nu cilal kys ku sakaulabi ku sakatahkal mangaleb ku i likelikenanay, a ayam matalau a maacak ku uazip sisa u labi ku sakatahekal, sakasa u labi' ku sakatahekal sapi'sisa micu nunus tu saka pah nu uzip.

天然的洞穴是最廣為人知的蝙蝠棲所，除了洞穴外，蝙蝠也可能會住在樹上，例如倒吊在樹枝上、樹葉下、躲在樹皮裂縫中、樹洞，都是蝙蝠會選擇的棲所。

masalahaday nu pungkang sa u sikatinengan nu tademaw a lalabinan nu padaduki, caay kau pungpungkangan adada sikaidaw a mamelal, ina padaduki sa sinina’ tu iti kilang mueneng, tinaku belihen mucacuy i ciid nu kilang, i sasa nu kahtikan nu papah, milimek i buhangbuhangan a banges nu kilang, uyni sa u sakanamuhan nu padaduki a sipahanhan.

不少物種於日間活動，但在特別的季節或活動時則展現出夜行性。例如不少海鳥及海龜會在特定季節時夜行。

kayuud ku demiaday amubahel nika anu izaw ku paytem sanay amilala' sa izaw ku pasusunay a muculal tu labi'. mahidauayam nu bayu bilanga' nu bayu u mapa nu tekay ku tuki nu heni a mutahekal tu labi'.

夜行性動物常展現出發達的聽覺及嗅覺系統，並有特別用以適應晚間活動時，低光環境下的特別視覺系統。如貓等，擁有同時適應日間或晚間活動光照度差異大的眼睛，因此日間與晚間時間均可活動。

u labi' ya ku sabahel a adupen, kapah ku satengil kapah ku cihek amisanek, sisa lihalay a tahekal tu labi' mananam aca makaazih i duudtay. anu u nani' sa caaykalecad matineng ku matanida tu duudtay atu takelalay sisa kapah cinida tu labi' atu demiad a metahekal.

adidi'ay a bidadiki (小蝙蝠)

小蝙蝠是小翼手亞目或小蝙蝠亞目（學名：Microchiroptera）的通稱，以前被視為翼手目中的一個亞目，現已成為一個被棄用的分類單元。

u adidi'ay ku sakubad nu lima sa atu adidi'ay a bidadiki han ku kamu u "mitesekay a nipangangani, Microchiroptera" kasumamadan u aazih sa u cacay a ku min adu'an sa aizaw sa kapawanan tu ku wini.

以往會將蝙蝠依其體型分為大翼手亞目及小翼手亞目，但此分類不符合分子的相關證據。依最新的研究結果，蹄鼻蝠科和其他果蝠會分類在陰翼手亞目（Yinpterochiroptera）中，至於其他以往分在小蝙蝠亞目的蝙蝠則會分類在陽翼手亞目（Yangochiroptera）中。

anu adih tu bidadiki auudip tu ku katinengan tu bakiyai a sakubad a lima, adidi' kay sakubad a lima, u mahini yai caay i kasangulan kasiwantan. baluhay aydaniad i han nu mikingkiuway sa u sikaki'ay ku cihek nu bidadiki atu mukanay tu heci nu kilang sa, isasa nu sakubad a lima katinengan, u zuma azihan sa adidi'ay a bidadiki i "Yinpterochiroptera", kasi wantanan.

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan (外部連結)

[1]中文維基百科-蝙蝠: https://zh.wikipedia.org/wiki/%E8%9D%99%E8%9D%A0

[2]中文維基百科-夜行性: https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%A4%9C%E8%A1%8C%E6%80%A7

[3]中文維基百科-小蝙蝠: https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%B0%8F%E8%9D%99%E8%9D%A0