dayday

satangahan (主題)

dayday (kamu nu Hulam: 蟬)

u zuma a kamu (其他語言)

nu Hulam(中文):蟬

nu Amilika(英語)ːcicada

nu Zipun(日語):セミ（蟬・蝉)

dayday

【學名】蟬：Cicadidae

【mitesekay a nipangangan】Cicadidae

【俗稱】知了或借落子

【tada ngangan】celiw (知了) atu cie-luo-ce (借落子)

kaliwasak a maudip (分部環境)

廣泛分布於全球溫帶至熱帶地區（已知紀錄約2500種蟬）。

mamin ku kitakit kitidaan nu dayday pasu kadihkuwan katukuh tu kacaledesan a kakitizaan (katinengan i nacudadan han makaala tu tusa a malebut lima a lasubu ku dayday hananay).

一些分布於沙漠地區的種類，當體溫過熱時，會從背板排出多餘的水分，進而達到冷卻及散熱的效果（原理與人類流汗類似）。

idaw kui likelikenan nanay a dayday, anu tada akuti’sa ku udip sa, makayda i kulul a patahekal tu tada yadahay nu nanum, sa kalamkan amabasaw atu mabulasak ku caledas. (mahiniay mahida u tademaw kini kasitanengan).

picidekan (特徵)

大多數蟬的體型通常不大，成蟲體長多在2至5公分之間，少數種類，例如世界最大的帝王蟬（Megapomponia imperatoria）翼展就達20公分，體長約7公分。

hatidaay tu nu dayday caay namin ka tabaki, mala cilekay henay tanayu ku udip maka alatu tusa katukuh tu lima a kufun, pinaay kiya ku, patinaku tu satabakiay nu kitaki a dayday han u diwan-dayday（Megapomponia imperatoria）cebal han ku sakubad maka ala’ tu tusa a bataan a kunfun, tanayu nu udip han maka ala’ tu pitu a kunfunan.

一樣棲息於南亞地區的一種大型蟬（Tacua speciosa），有「青襟油蟬」或「婆羅洲巨蟬」等名稱）翼展也有18公分，其體長則約4至5公分。

sakalacad tu i Nan-ya kitidaan idaw ku tabakiay a daydaycan (Tacua speciosa),  “idaw ku Cing-cin-yu dayday atu Puo-luo-cu tabakiay a dayday a nganganan”, cabal han ku sakibad maka ala’tu sabaw tu walu a kunfun, tanayu’ nu udip han maka ala’tu sepat katukuh tu lima a kun-fun (公分).

蟬的外骨骼很堅硬，雙翅相當發達，多為透明或半透明，上面有明顯的翅脈。

u pudac nu dayday han atekak, icelang ku sakubad, u tangsep atu pangkiw a tangsepan, i pabaw han maadih ita ku nika tansepan nu sakubat.

udip (身體結構)

【頭】蟬的頭部寬而短，具有明顯突出的額唇基（clypeus）。

【tangah】tangah nu dayday han ahebal apuyu, katinengan kuni picidek tu angangan nu lilis a bilbil（clypeus）.

觸角短，呈鬚狀。口器細長，口器內有食管與唾液管，屬於刺吸式。

apuyu ku ngawa’, mahida u sapisaneng. tanayu ku tuwa’ .u tuwa’ nida, i labu idaw ku ta’nucan atu ta’supaan, milacaday tu sicekaay a tacepcepan.

【胸】胸部則包括前胸、中胸及後胸，其中前胸和中胸較長。3個胸部都具有一對足，腿節粗壯發達。

【baluwang】baluwang han idaw ku nu aywan a baluwang, teban a baluwang atu nikudan a baluwan, micidek ku nuaywan a baluwang atu tabanay a baluwang tanayu sa. tuluay a baluwang idaw namin ku mahtatusaay a kuku’, cepi’ nu batac han tabaki icelang.

【腹部】蟬的腹部呈長錐形，總共有10個腹節，第9腹節成為尾節。雄蟬第1、第2腹節具發音器，第10腹節形成肛門；雌蟬第10腹節形成產卵管，且較為膨大。

【bili】bili nu dayday satanayu sa madicem, pulung han amiasip pulu’ku malalitinay i bili nu batac, saka siwa a batacan mala sadikuday. tamaan nu dayday saka cacay atu saka tusa a batacan u saka sisuni, saka pulu’ a batac han u tatai’an, tayna a dayday can nu saka pulu’ a batac han u laliwawaan, mabuwah tabaki.

【眼晴】蟬的視力相當良好，有五隻眼睛，兩隻複眼和三隻單眼。複眼不大，位於頭部兩側且分得很開。

【mata】mata nu dayday kapah, lima ku mata, tusa ku nika pulungan nu adidiay a mata atu tulu ku masa cacaya a mata, aadidi’ ku mata caay ka tabaki , itida i tangah nu tepal masasu batad ku mata.

sakasisuni (發聲)

雄性蟬身體兩側有能夠發出很大聲響的發聲構造，主要包括背瓣、腹瓣、鼓膜、發音肌、腱盤、腱突起、腹面調節肌、鏡膜、褶膜、第三氣門、共鳴室等。

tama nu dayday itepalay nu udip taneng misa tabaki tu suni a patideng, tada angangan han i kulul, bili, tatuktukan nu banges, sakasuni nu heci, ulad, heci mutiyung ku ulad, sapikelul tu suni a bili, duhepicay a heci, nika tatepikan nu duhepicaay a heci, saka tulu nu hahanhanan, saka pulun nu sasunian.  

為了發音，牠們常趴在樹幹上，向前或左右扭動腹部來調節發出的聲響；而發出來的響聲常被稱為蟬的「歌聲」，與一般以摩擦方式發聲的昆蟲（如蟋蟀）不同。雌蟬沒有發聲器。

tahkal satu ku suni, idanamin i kilangkilangan, tanu ayawan atu pasayda i kawili kawanan misa tiyuntiyun tu bili mangalay paka sisuni, masuni satu mahida mudadiwau, caay kalecad tunu dumaan anika sasipasip nu suni (mahida’ u pidaduhay) sacaay kalecad. tayna nu dayday nai’ ku sunian.

sakaudip nu dayday (蟬的一生)

蟬卵多呈白色，長條狀，每種蟬卵期均超過30天，接近孵化時可見若蟲眼睛。

tikuk nu dayday sanglacay namin, satanayu’sa, tuni kasi ti’kukan makaala tu tuluay a bataan a demiadan kya matiti’ u matasa ku ayaw amaadih.

孵化後的若蟲掉落地面後會鑽入土中，並在土中活動很長一段時間（期間稱為幼蟲期）。

matiti’ satu ku dayday mahetik i lala’ sa mucumud i lala’an, matenes i lala’ amaudip (u lutungay a dacdac han).

蟬的一生，極大部分時間是在黑暗的泥土裡生存，此時間少則三年，五年，多則十三、更長則有十七年，若蟲在地下完成四次蛻殼，最後一次是在鑽出泥土，爬到樹上蛻殼。

sakaudip nu dayday han, itida namin kunu heni i duu’tay a lalaan a maudip, i lala’ kuheni amaudip amaudip sa ,saadidiay han tulu a mihcaan, lima a mihcaan, sayadah sa sabaw tu tulu a mihcaan, anu tanayusa makaala tu sabaw tu pitu a mihcaan, masa cilekay henay i lala a kina sepat ku heni amapudac, sadikuday han namaka lala a tahekal, tayda i kilang a mipudac.

這個蛻殼過程在約一個小時，若在蛻殼過程中受到干擾，這隻蟬便會落殘不能飛行，並且無法發聲。

nina nika pudacan maka ala’ tu cacaya a tatukiyan a mapudac, anu mipudac satu mapa bulibul, nina dayday han namaka kilang maheti hida satu caay bahel, caay tu kasuni.

終齡若蟲會在適合的時間爬出土壤，進行蛻皮。

sadikuday nu cilekay aytida i tanengan a tatukian namaka lala’ muculal, sa malingatu mapudac.

蛻皮的最後階段：晾乾翅膀，此時成蟲體色也會慢慢轉深。

sadikuday nuni ka pudacan, pawali tu sakubat, nina masa cilekaya a kulit hamaw sa amasumad.

蛻殼後的蟬生命極其短暫，最長壽的蟬約60-70天。

nunika pudacan tu a dayday apuyu ku saka udip nida, satanayuay amaudip han maka ala’ tu enemay a bataan katukuh tu pituay a bataan  kuni ka uipan nuheni.

蟬用它尖尖的產卵管插於樹梢產卵，蟬卵到第二年春天才會孵化出幼蟲，也叫若蟲，若蟲潛入樹根處的泥中，開始它漫長的地下生活。幾年，或十幾年。

dayday a han u madicemay a laliwawaan mapa hecek i cangan nu kilang a siti’kuk, siti’kuk satu tu saka tusa a mihcaan nu sadingsing kya madidi’ mala cilekay, u cilekay han kuyda, anu micumud i lamit nu kilang a lala’an, malingatu tu mihcaan amaudip i lala’. anu pina tu a mihcaan, aatu pina nu sabawan a mihcaan a maudip.

sakatalawan nu dayday (蟬的天敵)

蟬的天敵有鳥類、捕食性昆蟲、節肢動物、兩棲類、微生物等，當然最大的天敵還是人類。

sakatalawan nu dayday han u ayam, mukanay tu cilekay sisakubaytay, mahidaay u beded, mahidaay u balaud, mimuni’ay tu udipay a cilekay, satabakiay nu saka talawan nu dayday han u tademaw tu. [1]

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan (參考來源)

Magicicada cassini female ovipositing

• 中文維基百科-蟬：https://zh.wikipedia.org/wiki/%E8%9D%89
• 蟬的生態研究：https://www.hhups.tp.edu.tw/node/97288