nipaluma-adidem

adidem

桑樹(俗名：白桑、蠶桑、蠶仔樹、鹽桑樹、娘子桑、桑仔材、冬桑葉、蠶仔桑、桑葉、家桑)

adidi'ay papah adidem (小葉桑)

adidi'ay papah adidem (小葉桑)

adidi'ay papah adidem (小葉桑)

mitesekay nipangangan【學名】Morus australis Poir.

sapamata ngangan【科名】sapamata adidem 桑科 (Moraceae)

tungusay ngangan【屬名】tungusay adidem 桑屬

u ngangan【俗】 adidem, kaykuay adidem, cikahay 桑樹、蠶仔樹、鹽桑仔  

kamu nu binacadan【族語】kamu nu binacadan

布農 Pakaun Ikit、撒奇萊雅 adidem、雅美 Tanyod、鄒 Karu 'Usum、

卑南 Talriyuz、阿美 A De Dm、排灣 'Lesu、魯凱 Taliyudru

Bunun Pakaun Ikit, Sakizaya adidem, Tau Tanyod, Co Karu 'Usum, Piyuma Talriyuz, Amis A De Dm, Paywan 'Lesu, Lukay Taliyudru.

misakamu a binacadan (使用族群)

Bunun, Sakizaya, Tau, Co, Piyuma, Amis, Paywan, Lukay.

（kamu nu Hulam：布農、撒奇萊雅、雅美、鄒、卑南、阿美、排灣、魯凱）

hekal a kaliwaliwah (分佈環境)

u langaw tiniay i Cung-kuw, Han-kuw, Lipun, mahamin maliwaliwah i Taywan a subal, sangaleb pasayza musuayaw tu cilal tatudungay katalakaw a kakitizaan.

（kamu nu Hulam：原產於中國、韓國、日本等， 台灣全島皆有分佈，尤其在中低海拔面向太陽的地方。）

u langaw tini i Cung-kuw, Han-kuw, Lipun.

（kamu nu Hulam：原產地：中國、韓國、日本。[1]）

sakakapah nu sapaiyu (藥效)

adidi’ay papah aidem sicecedaman tungusa u cudetay, u papah sapaiyu tu pasasa tu akuti’ u ledek, angangan sapilasawad tu akuti’, sapipadang sapatahkal tu isi’, u cii’t papah taneng palasawad tu akuti’ u sapisiwduk tuwaca u makalatay nu siledekay a bau, atu taneng mala u sapilasawad tu akuti’ a nananuman.

（kamu nu Hulam：小葉桑味甘性寒，葉部對清熱解毒有極好的療效，根可退火，幫助排尿，其枝葉可用來解熱、消炎甚至毒蛇咬傷，且也能當退火飲料消暑。）

patinaku tu kasahini nu mulangaway (生態形狀描述)

adidi’ay papah adidem u mapelu’ay a papah adidi’ay kilang anucaay u tabakiay kilang, u talakaw 300 katuku 500 a hunan, ketun han ku cii’t mulasi’ ku salengacay a cica’ . masasiakaway ku papah, tahkal ku tuluay tulis, masamulmu ahebala ku papah, 8 katukuh 16 a hunan katanayu’, 6 katukuh 14 a hunan ku ahebal, masamucuy ku teluc nu papah, ngangan masabalucu’ay. balu nu adidi’ay papah adidem tatama tataynan malecad uyzaan tu a kilangan, balu nu tatama saculuculuk sa ku balu tatayna a balu maseday anucaay matikenih, tektek nu balu sibanuh ku tangah nu tektek tusa ku malengatay, u heci u yadehay a balu a malaheci, na u sumanahay masumad mala u lutimay kalumeni’ u mazuhemay kya sicedam.

（kamu nu Hulam：小葉桑為一種落葉性大灌木或小喬木，株高可到300-500公分，枝幹折斷時會流出白乳狀液汁。葉互生具柄，三出脈，葉卵圓寬卵形，長約8-16公分，寬6-14公分，葉先端尖銳，基部近心形。小葉桑花為雌雄異株，雄花為葇夷花序，雌花花序下垂或斜上，花柱有毛柱頭2裂，果實為多花性聚合果，由紅而變成紫黑方成熟才有甜味。）

adidiay papah adidem u sapamata adidim tungusa u mapelu’ay ku papah u tabakiay anucaay u adidi’ay kilang, adidi’ ku cii’t nayi’ ku banuh, nika yadah ku satingting kalawalaway kulit nu pudac “sapabalian”. masati’kuk ku papah anucaay sa ahebal ku kasati’kauk, duhpicay a pudac, mazicem ku lilis masalutalutay, uzuma mapela’, uzuma caay ka mapela’ , adidi’ ku ngangan nu papah, u dadawaay mapelu’ sasupu sa ku balu i heci, yadah ku heci caay ka pelu’ kilul ku balu malaheci.

（kamu nu Hulam：小葉桑為桑科桑屬落葉性大灌木或喬木。小枝無毛，但具有許多黃褐色的皮孔(通氣用)。葉卵形或廣卵形，膜質，銳鋸齒緣，有時分裂，有時則否，托葉細小，早落性;果實為多花聚合果，由許多具有肉質宿存花被發育成。[2]）

mahami malabalu, mazuhema tu hawsa na u sumanahay masalutim ku lumeni’, maliwaliwah i masatukenihay a buyu’ pasayza mapacilalay masaenalan a buyu’. papah nu adidem taneng sapakan tu kayku, kakanan ku didim, kasuy taneng sapisanga’ tu aikecay, aenengan nu luma’ay, u sapayu amin ku adidem.

（kamu nu Hulam：是整個花序發育形成，成熟時由紅轉紫黑，分佈於全省平地向陽山坡。桑葉可飼蠶，桑椹供食用，木材可製器具、傢俱，全株供藥用。）

(用途)

adidem u sapahabay tu kayku, u heci taneng kaen, u lamit niza cyan han taneng sapingaan tu abala’, cii’t nu papah cyan han taneng sapilasawad tu akuti’, sapisiduk, malebawaay, muutaay tu izang mangeli’ay ku ukak, makalatay nu siledekay a bau, ngaay han mala u nananuman taneng aca mala sapi’ay a nananuman, mangazuay a papah taneng mala u nu buyu’ay a lami’.

（kamu nu Hulam：桑樹除了供養蠶，果實可食用外，它的根煎服可以治療肺炎，枝葉煎服可以解熱、消炎、水腫、吐血骨折、毒蛇咬傷等，煮水喝也能當純粹清涼飲料，嫩葉還可以是一種野菜。[3]）

u adidem nu Cung-kuw kasumamadanay mahamin u kakaydihan sapihicahica nu mulangaway, cacay a kakilangan taneng sasanga’an amin. u adidem a papah taneng pahabay tu kayku taneng malakeliw, u heci niza kapah kaan taneng saelawan, kasuy mazeket atekak, taneng sapisang’ tu luma’, malatakal elun, u aikecan nu malukay atu sapiacin,

（kamu nu Hulam：桑樹是中國古代一種多用途的植物，一棵樹的每一個部位幾乎都可被利用。不僅桑樹的樹葉可以用來養蠶取絲；它的果實桑椹可以食用也可以釀酒；木材緻密堅韌，可以用來建房屋、家具、農具及弓箭等；）

pudac nu kilang yadah ku masakeliway, taneng sapisang’ tu tatipeluk, lamit taneng aca mala zayliyaw nu takuliwaway a sakulit, adidi’ay a cii’t kapah sakasuyan, tuwaca uyza u sakapahay  a sasalamalan nu sapingay tu ucya. namahini sa, uzip namulangaway, pakay cii’, papah, balu, pudac, u lucuc, heci katuku i lamit taneng mamin mala u sapaiyu, tukamu namulangaway  u kakaydihan amin.

（kamu nu Hulam：樹皮中的纖維豐富，可以用來造紙；根也可以提煉出黃色的染料；而細枝是極佳的燃料，甚至被認為是用來煮茶的最佳燃料。此外，植物體中的每一個部位，從枝、葉、花、皮、芽、果到根都可入藥，可說是被利用得最徹底的植物。）

heci (果實)

i kasienawan kabaliaan kaudadan sa, adidi’ay papah adidem malaayaw tu matineng tu katukuhan tu sadingsingan, salutulutuc satu tahekal ku adidi’ay tanayu’ay a balu, mabutelak tu adidi’ay a balu caay pakalilid a maazih nu tademaw. katukuhan tu kabalian hawsa, kalamkam satu ciniza sihecci, na u landaway maniyul tu salengacay, na u salengacay maniyul masumanahay tu, zumasatu na u sumanahay maniyul mala lutimay ku lumeni’, katukuh malubic mapacai’ tu ku heci nu adidem malikat salungan, katuud ku adipangpang atu cilekay maladay amituk tuynian sicedamay a heci.

（u kamu nu Hulam：冬未寒風細雨中，小葉桑早已預知春天即將到來，紛紛抽出細長的花序，開著並不引人注意的小花。一到春風吹起時，它很快地就結成果實，由綠轉白、由白轉紅，再由紅轉成紫黑，直到滿樹都掛滿鮮艷欲滴的桑果，許多蝴蝶和昆蟲都應邀來分享這甜美的果實。[4]）

lalanganwan (文化）

tatenga’, u Cung-kuw iayaw kasumamadan henay matineng tuway tu adidem, u saayaway nipaluman adidem nu Cung-kuw. kahungtian henay ziday izaw tu ku kamu nu tuas pasumana’ tu tademawan pahabay tu kayku a misakeliw, u papah nu adidem u kakanan nu kayku, i ukak a nicudadan maazih izaw tu ku nisulitan tu adidem, maazih aca yadah ku nu keliway a sulit, atu tapiingan nu keliway a sulit.

（kamu nu Hulam：事實上，中國人在很早很早以前就和桑樹發生了非常密切的關係，它是中國最早被栽植的樹種之一。相傳黃帝之妃嫘祖就會教人民養蠶取絲，而桑葉正是蠶的主要食物；在甲骨文中曾發現有桑樹的記載，也發現了許多絲字及絲字旁的字。）

malumaingay a dawa i kasumamadan u kakitaan a tademaw nu Cuw-kuw u kakaydihay a sasang’a tu zikuc, sisa kauzipan a tademaw, nu Cung- kuw caay kalasawad, mutesek ku kalilid tu palahad kacakat nu laylay nu Cung-kuw, uzuma satu Si-han ci Cang-say a tademawan tayza i Si-yi mala, muculil tuyni “S-lu” a zazanan a singanganay.

（kamu nu Hulam：絲綢是古代中國富人必須的衣著原料，所以一直與中國人的生活密不可分，深深影響著中國歷代文明的發展，其中西漢張騫出使西域，走出一條「絲路」最為有名。）

makayza i Cang-kuw satipan nuwamisan milakui’ tu talakaway Pa-mi-al a buyu’ ciniza, katukuh ayzaay a Pa-ci-s-tan atu l-lang, u sabaatay katukuh i Uw-cuw, mibuhat tu saculilan a laed nu Cung-si, lumaingay a dawa nu Cung-kuw patayzaen i nutawan a kanatal, malecad aca u Cung, Si a lalangawan u saayaway a malalacal, mahiza u i labuay mahiza u baatay.

（kamu nu Hulam：他從中國西北穿過帕米爾高原，到達現在的巴基斯坦和伊朗，最遠達歐洲，打開中西之間的交通，將中國的絲綢等商品輸出到外國，同時也使中、西文化有了第一步的接觸，影響可謂既深且遠。）

(比較)

Taywan a buyu’ na u daiai’ay a papah adidem, nutimulan nu Cung-cuw nipalumaan tu sapahabaya tu kayku adidem “ Morus alba L.” u cayay kalecad nu mulangaway. mahiniay nipahabayan i luma’ a kayku anumanamuh tu mukan tanengay tu. hamin i Cung-kuw nuynianay tungusay adidem nu mulangawan pakala tu 15 a sapalumaan, paluma pahabay tu mahiniay adidem malakui’t ku 1,000 a lamangan, Taywan nauyzaanay tu adidem uyza u adidi’ay a papah dada’ adidem, izaw henay ku zuma a nipalumaan.

（kamu nu Hulam：臺灣山林中原生的是小葉桑，與中國南方養蠶常栽種的桑（Morus alba L.）是不一樣的植物。反正只要家裡蠶寶寶吃的高興那也就夠了。全中國原生桑屬植物大約有15種，栽培品種則超過1,000個，臺灣原生者只有小葉桑，其他還有一些栽培品種。[5]）

tungusay adinem mitesekay a nipangangan La-tin a sulit u mahiniay mulangaway nu laylay La-tin a ngangan, adidi’ay papah adidem nipalumaan u ngangan“australis” han “nutimulay “ sanan a imi, mahiniay nauyzaanay tu mulangaw a kakitizaan angangan tini i Huw-nan a kakitizaan nutimulan henay nu adidem.

（kamu nu Hulam：桑屬學名拉丁文是這種植物的傳統拉丁文名稱，小葉桑種小名australis是「南方的」的意思，指其原生地主要在華南地區比桑樹南方。）

adidi’ay papah adidem atu adidem uyni u kasazuma taneng pakay pinaay a azihan, pakay papah a palalecad, adidi’ay papah adidem u hekal a papah calekaah, adidem a hekal u papah cisimal mulikat. pakay uzang azihan tektek nu balu, adidi’ay papah adidem mahapinang tanayu’ ku tektek nu balu, adidem tektek nu balu a puyu’ anucaay caay ka hapinang.

（kamu nu Hulam：小葉桑與桑樹的區別可以從幾個地方來看：從葉子來比較，小葉桑的葉子表面比較粗糙，桑樹的葉面比較光滑油亮。從雌花花柱來看，小葉桑花柱長而明顯，桑樹的花柱短或不明顯。）

u mahapinangay a caay kalecad sa uyni u heci, adidem a heci mahapinang katabakian ku adidi’ay papah adidem, sisa imahini u nikanan nu mita a adidem nu makayniay amin nu adidem.

（kamu nu Hulam：最明顯的差異應該要算是果實了，桑樹的果實明顯的比小葉桑大上一號，所以目前我們所吃的桑葚大多還是來自桑樹。）

u siwkay nu nipaluma

kakuniza	植物分類	(v)tabakiay a kilang (v)adidi'ay a kilang ()lutuk ()lutuk-balu ()masay ()zuma ()mahetik ku papah ()dauc landaway (v)zuma ()yadah a mihca ku uzip ()cacay a mihca ku uzip ()1-2 a mihca ku uzip (v)zuma
takalaw nu bayu'	生長海拔高度
mauzip subal	生長區域
nipaluma sasahicaan	栽種功能	yumah野生(v) mukan食用() sapayu'藥用(v) paazih觀賞() lidung遮蔭() zuma其他()
takalaw maka	株高	u talakaw 300 katuku 500 a hunan
papah tanaya'	葉長	8 katukuh 16 a hunan
papah ahebal	葉寬	6 katukuh 14 a hunan
papah mapela'	葉瓣	masati’kuk ku papah anucaay sa ahebal ku kasati’kauk
balu ahebal	花徑
balu kulit	花色	mazuhema tu hawsa na u sumanahay masalutim ku lumeni’
heci	果實	u heci u yadehay a balu a malaheci
paenu	種子

u sanek nu nipaluma

1	sanek	味		7	dawmi	軟
2	letek	毒		8	siceka'	刺
3	cedam	甘,甜	v	9	dieku	溫
4	aledah	辣,辛		10	cuedet	寒,涼	v
5	atekak	苦	v	11	acak	乾
6	cupelak	澀		12	zuma	其他(酸)	v

malaheci tu imelang

1	pangangay	(生)津		27	kaliwates	(消)小疔
2	akacay-akuti	(減)燥熱		28	malebawa	(消)跌打腫傷
3	cuedet	(減)寒冷		29	akuti'	(消)燙傷
4	patezep tu izang	(消)出血		30	tunatun	(消)瘀血
5	paisi'	(利)排尿	v	31	tibeni	(消)泡疹、痱子
6	taluktuk	(減)發炎		32	kebing	(消)麻疹
7	sulalis	(退)發燒		33	sizaz	(消)濕疹
8	cebu' taluktuk	(消)尿道膀胱炎		34	butus	(消)水腫	v
9	mapudasay	(減)皮膚病		35	kalad nu bau	(減)蛇咬
10	atay taluktuk	(減)肝炎		36	bulad adada'	(消)經痛
11	adada'	(減)痛		37	cadi'ci	(減)心痛
12	sicedam isi	(減)糖尿病		38	pasicucu	(增)乳汁
13	ngidngid	(消)嘴破嘴角發炎		39	bali-malalemed	(減)風濕
14	teluhu	(消)濃痰		40	calenged	(止)皮膚癢
15	takulaw adada'	(減)喉嚨痛		41	sinawal	(減)暈眩
16	tuzu malebawa	(減)關節炎,風濕痛		42	manah	(消)痔瘡
17	mabanic	(消)腹瀉		43	pucu'	(消)淋巴痛
18	muta'	(調)嘔吐		44	buyu'	(解)中暑
19	masikata'	(調)便秘		45	suaw	(止)渴
20	adada' tangah	(減)頭痛		46	muni' ku banges	(消)皮膚潰爛
21	malihen	(怯)咳嗽		47	takalaw ku izang	(減)高血壓
22	makamaw	(減)感冒	v	48
23	milisawada'	(調)腸胃病，胃痛		49
24	walak	(解)中毒		50
25	maduka'	(消)破皮傷		51
26	puces	(消)膿包、大疔		52	zuma	其他(關節痠痛麻木、肺熱燥咳、心悸失眠、 精神衰弱)	v

pasubana i cacudadan a lacul

u cudad a ngangan	Morus alba L.
u sapamat a ngangan	Moraceae(桑科)
u Amilika a ngangan	Mulberry

u zuma a cidekay a kamu, saungay misapayu' a cidekay

cidekay	ngangan	miungay
Sakizaya	adidem	v
Pangcha
Tayan	kiriyutu	v
Paywan	lisu	v
Yuwatan	Pakaun	v
Sejek
Taluku
Puyuma	talriyuz	v
Rukay	Taliwdru	v
Cou	Taniucu	v
Kabalan
Tau/Yami	pasek	v
Saw
Kanakanabu
Laaluwa
Saysia

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan(參考來源)

• 《中國高等植物資料庫全庫》. 中國科學院微生物研究所. [2009-02-24].
• 行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p32
• 花序數位典藏國家型科技計畫/應用服務分項計畫
• 台灣原住民族藥物植物圖鑑（行政院院原住民族委員會）
• 小桑葉：http://web.thjh.tp.edu.tw/PLANT/plants/%E5%B0%8F%E8%91%89%E6%A1%91.htm
• 小桑葉：https://sowhc.sow.org.tw/html/observation/plant/a01plant/a010310-small-ye-san/a10309-small-ye-san.htm