nipaluma-yutiancaw

yutiancaw

Taywan yutiancaw (kamu nu Hulam: 台灣油點草)

Taywan yutiancaw siey-ming (學名, mitesekay a pangangan): Tricyrtis formosana, nu bidakelung a kaput a yutiancaw su(Payheke-yutiancaw-su, 百合科油點草屬), u cacay tu tusa a mihcaan ku kauzip a lutukay nipaluma. kaudipan nida a kakidizaan  i tanengay tu apuyu’ay ku talawaw a tukuh suegetay a kakitidaan.

(u kamu nu Hulam sa:台灣油點草（學名：Tricyrtis formosana）為百合科油點草屬多年生草本植物，生長於中低海拔潮濕地方。）

azihen kiya baluhay a papah niza idaw ku labuaylabuay masakimuluay a tiyn tyin, u balu idaw ku kiyuay sumanahay tiyn tiyn a kulit .

(u kamu nu Hulam sa:新葉有深色圓點，花朵有紫紅色斑點。）

zayhen i Taywan ku sasaayaway sapiduduc sapatungus nu yutiancaw, sisa mala cung-siyaw-ming (種小名) niza sa, Taywan "Formosa"han, azihen ku siey-ming (學名): Tricyrtis formosanam sa, malalecaday ku formosanam (福爾摩沙) hananay, kyu ina yutiancaw, u Taywan-yutiancaw (台灣油點草) ku tatengaay a ngangan.

(u kamu nu Hulam sa:因模式標本在台灣採集而以台灣（Formosa）作為種小名。）

kalakalakan (分布)

ina  Taywan-yutiancaw (台灣油點草) kalakalakan i Taywan mamin nu enal atu Lan-iy (蘭嶼), u hinaadihay i cuwcuw kiza yutiancaw-su ）a u-cung (物種); nika idaw ku sulit mutudu, i Dipun Okinawa sipiyaw a enal (Cung-sen-sieng-si-piyaw-taw, 沖繩縣西表島) sa idaw itini malakalak.

(u kamu nu Hulam sa:台灣油點草分布於台灣全島及蘭嶼，為極常見之油點草屬物種；但有資料指出在日本沖繩縣西表島亦有分布。）

(型態)

ciid nu papah (枝葉)

ina Taywan-yutiancaw (台灣油點草), talakaw nu batac tusa a bataan tu walu a bataan kung-hun (公分), u akaway niza lameneng atu yu mangaduay henay sa simikapet tu banuh .

(u kamu nu Hulam sa:植株高度20-80 cm，莖光滑或幼嫩時披毛。）

Mahidaay u tatipeluk ku papah, u sacacaycacay sananay a papah mauzip, nu lilis nu papah sibanuh namin, u hekal lameneng, dikudan nu papah ya ukak sinikapet tu banuh.

(u kamu nu Hulam sa:紙質葉片為單葉互生，全緣或具緣毛，表面光滑，葉背葉脈披毛。）

u kaku kataci nu papah payni u tuhemuken mahida u tiekuk ku kaku tu ahebalay mikapetay tu dinum ku kaku, ya nu ayawan mahizaahy u kuku’ay nu papah haymaw sa masadicem, alahicaan sikaus ku papah, miabibi tu akaway.

(u kamu nu Hulam sa:葉形從倒卵形至寬闊披針形，先端及葉基均為漸尖，有時有葉柄，抱莖。）

baluhay a papah hina idaw ku sumilaway tu lumeniay simasakimuluay a tiyn tiyn. nika anu balaki tu ku papah, atu anu mapacilal ku kasubucan a kakitidaan ya tiyn tiyn nida malawpes tu.

(u kamu nu Hulam sa:新生葉片常帶有墨綠至黑色圓形斑點，但在葉片長大後或光照較強生育環境下斑點會褪去。）

balu (花朵)

nu Taywan-yutiancaw(台灣油點草) a balu sa, mahizaay u yadahay malaliwasakay a balu (sang-bang-hwasi, 繖房花序) hananay, i sapabawan yadah ku balu yadah aca ku malaliwasak a ciid, sinikapet tu adidiay a banuh, ya balu sa namayda i sasa a akaway pasayda i pabaw a macebal ku balu.

(u kamu nu Hulam sa:繖房花序頂生多分枝，稍披毛，花從花梗基部向上開放。）

wuya kiyuay salengacay a kulit a balu, u macebalay mahida u tuki ku wayway, lalabu nu balu nu pihpih matumes ku kiyuay sumanahay a tiyntiyn, sienemay ku pihpih a balu.

(u kamu nu Hulam sa:紫白色花朵為開展的鐘形，花被片內側布滿紫紅斑點，花被片六枚。）

u pihpih nu balu kinatusa ku caculukan misaliyut, i hekalay a kacaculuk nu balu nu hekal ahebal sinikapet tu dinum, atu mahidaay sinikapet tu dinum a wayway, i sasa kuku’ay a kakitizaan nu balu  mamin u apuyu’ay ku laad nu balubaluan, i lalabuay caculukan misaliyutay pihpih nu balu u patelekay a wayway, sasaayawan nu balu alahicaan silandaway kiyuay a kulit.

(u kamu nu Hulam sa:花被片兩輪，外輪花萼為較寬之披針或例披針形，每萼片基部有短花距，內輪花瓣線形，尖端有時呈藍紫色。）

nu tatamaay a balu enem kiya kalibuwaay a balu, nu tataynaay a balu sa idaw ku masakiyuay sumanahay a tiyntiyn atu udip, i satalakaway nu tanga’  tuluay ku pela’, dikudan tusa aca ku pela’, ya balucu' nu pudac tuluay ku kalibuwaay maapi mulangaw malatulu ku kakitidaan.

(u kamu nu Hulam sa:雄蕊6枚。雌蕊上有紫紅色斑點及腺體，柱頭三分岔，末端再二岔，心皮3枚合生成3室。）

heci (果實)

u heci sa patelekay sananay a heci Su-ku(蒴果)han, anu maduhem tu sa mapela’, idaw ku adidi’ay masaduhepicay sapaluma a paenu i lalabu.

(u kamu nu Hulam sa:果實為直立的蒴果，成熟時開裂，有細小薄片狀種子。）

kasiwawaan liwliw nu kakitizaan (生育環境)

nikaudip nu Taywan-yutiancaw(台灣油點草),manamuh micapiay tu suemetay a kitidaan, kalakalakan sa i bayupuc cacay a bataan a kung-ce (公尺) katukuh cacay a malebut siwa a lasubu a kung-ce (公尺) a kakitizaan, itini aca ku kasiwawaan liwliw nu kakitizaan niza.

(u kamu nu Hulam sa:近潮濕地方，分布海拔10公尺至1,900公尺。）

namakacuwa ku ngangan (名稱由來)

Taywan yutiancaw u ngangan niza, namakayza nu lalabuan nu La-tin a siey-ming (學名, mitesekay a pangangan) a su a ngangan (su-ming, 屬名); Tricyrtis sananay, ina Tricyrtis, nu Si-la (希臘) a sulit kyuni, palatusaen kina Tricyrtis a sulit, Tri atu cyrtis sa, Tri sa, "tulu" sananay a imi, wuya Kyrtos hananay sa, u "buhang", pulungen kina sulit namin, u Tricyrtis sa. izaw kiya cung-siyawming (種小名) Formosana (福爾摩沙), Formosana (福爾摩沙) sa, miduducay u Taywan (台灣) sananay. zayhen saayaway sapatungus nu yutiancaw namakay Taywan a makaazih atu nilami’en i Taywan kyu ina mahiniay yutiancaw, pangangan han tu Taywan yutiancaw (台灣油點草).

(u kamu nu Hulam sa:拉丁學名中，屬名Tricyrtis是由希臘文tri-（三）及kyrtos（穴）合併而成，種小名formosana指台灣（福爾摩沙），因模式標本採集自台灣。）

Dipu ホトトギス（(Hu-tu-tu-gi-caw) 杜鵑草

yutiancaw a ngangan idaw ku kamu, namakayni ya baluhay nu papah i pabaw siuninguningay sisimalay a tiyntiyn, idaw ku duma a kamu, namakay i pabaway balu a ukak simasaupuay a udip.

(u kamu nu Hulam sa:油點草的名字有說是來自新生葉片上油漬狀斑點，亦有說法是因為花柱上有密集腺體。）

nu Dipu a kamu ina yutiyncaw, ホトトギス(Hu-tu-tu-gi-su), Tu-cieng-caw(杜鵑草)sa, atu Tu-cieng a ayam (tu-cieng-niyaw, 杜鵑鳥) malecad ku ngangan, duma a kamu sa ya balu idaw ku tiyntiyn a kulit malecad tu tu-cieng a ayam (tu-cieng-niyaw, 杜鵑鳥) nu bili idaw tiyntiyn a kulit masasengi kiyu Taywan yutiancaw(台灣油點草) han ku pangangan.

(u kamu nu Hulam sa:日本稱油點草為ホトトギス（杜鵑草），與杜鵑鳥同名，一說是因花朵斑紋與杜鵑鳥腹部斑紋相似而得名。）

san-yutiancaw (山油點草)

san- yutiyncaw (山油點草),  cung-siyawming (種小名), stolonifera hananay sa u sipu-du a akawayay (pu-bu-cieng,匍匐莖) a imi, i tawya a mipangangan sa midateng pakaynien itini pu-bu a akaway (pu-bu-cieng, 匍匐莖) ku sakasipangangan.

(u kamu nu Hulam sa:至於「山油點草」，種小名stolonifera則是「具匍匐莖的」的意思，似乎當初命名時，對於「匍匐莖」這個特徵非常在意。）

ya mahiniay u San-yutiyncaw hananay, naayaway a nisulitan sa , masametek masa akaway a wayway muculil ku lamit , balu nu pihpih tusa kiya wayway, nika ya angangan nu tanga’ pikitanayu’en tu nu ukak a balu a yutiyncaw,sisa pangangan han san-yutiyncaw (山油點草).

(u kamu nu Hulam sa:其實在過去的一些資料裡，有明顯走莖狀根莖，花被片兩型，柱頭比花柱長的油點草稱為「山油點草」。）

Taywan yutiancaw i Ke-pu-kuwang (科博館裡的台灣油點草)

sasayaway nu kasienawa a demiad sa, ilalabu nu bawbi nu Ke-pu-kuwang (科博館) ya masasizumaay a nipaluma i bawbi a Taywan yutiancaw (台灣油點草), masasizuma azihen ku nibuwah a wayway nuheni, tinaku: anu caay henay kasibalu, azihen kina yutiancaw, izaw ku mikulahit tu hekalay a lala’ masametek masa akaway a wayway muculil ku lamit, nika duma sa izaw ku caayay pikulahitay a yutiancaw.

(u kamu nu Hulam sa:初冬時間正是科博館植物園裡的「台灣油點草」花開最繽紛的時候，園區裡幾叢不同區所種植的「油點草」沒有開花之前，這些不同區的「油點草」，有些撥開地表的土後可以看見明顯走莖狀的根莖，有些看不到。）

imahini sa, akay u masasizumaay a yutiancaw saan ku tademaw.

(u kamu nu Hulam sa:不開花前，它們也都一直被當成是不同種的植物。）

kiyu mahizaay sibaluay tu sa, katuu’day a tademaw sakamu sa, mahizaay masa metek masa akaway a wayway muculil ku lamit, sienemay a pihpih nu balu,  idaway ku tusaay nu wayway, angangan nu tanga’  pikitanayu’ tu nu balu a akaway, caay kaw Taywan yutiancaw (台灣油點草) sa.

(u kamu nu Hulam sa:開花了，很多人以為：「有明顯走莖狀根莖的油點草，六片花被片應該有兩型，柱頭比花柱長。）

nika mahiniay caay ka masa metek masa akaway a wayway muculil ku lamit sa, pihpih nu balu caay ka situsaay nu wayway, anu ya angang nu tanga’ atu ukak nu balu malecaday ku tanayu’ sa, u Taywan yutiancaw

han kyuni, palatusaen u caayay kalecd a u-cung (物種) sa.

(u kamu nu Hulam sa:而把沒有明顯走莖狀根莖，花被片非兩型，柱頭與花柱等長的油點草稱為「台灣油點草」，分成兩個不同的物種。）

 u siwkay nu nipaluma

kakuniza	植物分類	()tabakiay a kilang ()adidi'ay a kilang (v)lutuk ()lutuk-balu ()masay ()zuma ()mahetik ku papah ()dauc landaway (v)zuma (v)yadah a mihca ku uzip ()cacay a mihca ku uzip ()1-2 a mihca ku uzip ()zuma
takalaw nu bayu'	生長海拔高度
mauzip subal	生長區域
nipaluma sasahicaan	栽種功能	yumah野生(v) mukan食用() sapayu'藥用(v) paazih觀賞() lidung遮蔭() zuma其他()
takalaw maka	株高	20-80 cm
papah tanaya'	葉長
papah ahebal	葉寬
papah mapela'	葉瓣
balu ahebal	花徑
balu kulit	花色	wuya kiyuay salengacay a kulit a balu
heci	果實	u heci sa patelekay sananay a heci Su-ku(蒴果)han
paenu	種子

u sanek nu nipaluma

1	sanek	味		7	dawmi	軟
2	letek	毒		8	siceka'	刺
3	cedam	甘,甜		9	dieku	溫
4	aledah	辣,辛	v	10	cuedet	寒,涼
5	atekak	苦	v	11	acak	乾
6	cupelak	澀		12	zuma	其他(平)	v

malaheci tu imelang

1	pangangay	(生)津		27	kaliwates	(消)小疔
2	akacay-akuti	(減)燥熱	v	28	malebawa	(消)跌打腫傷
3	cuedet	(減)寒冷		29	akuti'	(消)燙傷
4	patezep tu izang	(消)出血		30	tunatun	(消)瘀血	v
5	paisi'	(利)排尿	v	31	tibeni	(消)泡疹、痱子
6	taluktuk	(減)發炎		32	kebing	(消)麻疹
7	sulalis	(退)發燒		33	sizaz	(消)濕疹
8	cebu' taluktuk	(消)尿道膀胱炎	v	34	butus	(消)水腫
9	mapudasay	(減)皮膚病		35	kalad nu bau	(減)蛇咬
10	atay taluktuk	(減)肝炎		36	bulad adada'	(消)經痛
11	adada'	(減)痛		37	cadi'ci	(減)心痛
12	sicedam isi	(減)糖尿病		38	pasicucu	(增)乳汁
13	ngidngid	(消)嘴破嘴角發炎		39	bali-malalemed	(減)風濕
14	teluhu	(消)濃痰		40	calenged	(止)皮膚癢
15	takulaw adada'	(減)喉嚨痛		41	sinawal	(減)暈眩
16	tuzu malebawa	(減)關節炎,風濕痛		42	manah	(消)痔瘡
17	mabanic	(消)腹瀉		43	pucu'	(消)淋巴痛
18	muta'	(調)嘔吐		44	buyu'	(解)中暑
19	masikata'	(調)便秘		45	suaw	(止)渴
20	adada' tangah	(減)頭痛		46	muni' ku banges	(消)皮膚潰爛
21	malihen	(怯)咳嗽		47	takalaw ku izang	(減)高血壓
22	makamaw	(減)感冒	v	48
23	milisawada'	(調)腸胃病，胃痛		49
24	walak	(解)中毒		50
25	maduka'	(消)破皮傷		51
26	puces	(消)膿包、大疔	v	52	zuma	其他(舒肝潤肺、扁桃腺發炎、熱入心包 痧症氣痛、小便不利、風癢)	v

pasubana i cacudadan a lacul

u cudad a ngangan	tricyrtis formosana Baker var. formosana
u sapamat a ngangan	liliaceae
u Amilika a ngangan	taiwan toadlily

u zuma a cidekay a kamu, saungay misapayu' a cidekay

cidekay	ngangan	miungay
Sakizaya	yutiancaw, yotincaw	v
Pangcha
Tayan
Paywan
Yuwatan	liu tin tu ismud	v
Sejek
Taluku
Puyuma
Rukay	laudripi	v
Cou	cuun rumai	v
Kabalan
Tau/Yami
Saw
Kanakanabu
Laaluwa
Saysia

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan

• 《中國高等植物資料庫全庫》. 中國科學院微生物研究所. [2009-02-24].
• 行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p80
• 維基百科：https://zh.wikipedia.org/wiki/台湾油点草
• 國立自然科學博物舘：https://web.archive.org/web/20190323192348/http://www.nmns.edu.tw/public/BotanicalGarden/flowers/2011/winter/1001122.htm
• nisulitan ni Mahi Takas aci Uwi Habay.