Ca-li-man

Ca-li-man 查理曼  

ni Ca-li-man u apuyuay ci Pi-pin nu sakakaay a wawaan, itida i pitu a lasubu enem a bataan idw ku walu a mihcaan ci Pi-pin nikapatayan milaylay tu wanwi. mahkalingatu, ci Ca-li-man atu sabanida ci Ka-luo-man yise mapulung mikuwan tu wankuo. ci Ka-luo-man yise itida i pitu a lasubu enem a bataan idaw ku walu a mihcaan bahal sa mapatay, mihapu ci Ca-li-man malaFa-lan-ke’ wan-kuo a mikuwanay a tademaw. milaylay ci nida tu kawaw ni ama nida a pasayda i sikiwsama a sakay hekal atu kiwkay a sapidiputaw, papibahbahen nu heni ku Pa-pi-di tademaw patahekal tadan i Pai-yi-ta-li atu mililiday a tademaw midebung tu Mu-se-lin a Yi-pi-li subalan. midebung mi’dis tu walian a Sa-ke’-sun tademaw, pacicien nu heni pasayda i tensukiw, anu caay pikeda a patayen, milabu ci nida tu sapipatayaw tu Fai-e-ten a kiyaku. ci Ca-li-man itida i walu a lasubuan nu mihcaan a kulisimase miala tu nipabeli nu ciw-cun Len-sanse itida i Luo-ma-sen-puo-duo-lu taten patupelan u “Luo-ma tademaw a hunti”, “ sakalihalay a patidengay nu tademaw”, tada i tungduh tu ku kinli nida. 

查理曼是矮子丕平最年長的兒子，在768年丕平去世後繼承王位。起初，查理曼與他的弟弟卡洛曼一世共同管治王國。卡洛曼一世在771年突然無故去世，令查理曼成為法蘭克王國獨一無二的統治者。他繼續了父親的傾向教宗的外交政策及成為教宗的保護國，將倫巴底人的勢力驅逐出北義大利及領導入侵穆斯林的伊比利半島。他也攻擊東方的撒克遜人，強迫他們皈依天主教，否則處決，他也參與了費爾登大屠殺的策劃。查理曼在800年的聖誕節接受教宗良三世於羅馬聖伯多祿大殿加冕為「羅馬人的皇帝」、「文明的啟導者」，權力達到了巔峰。

nikaudip生平

pilecuhan atu nikabalaki出生與成長

Ca-li-man itida i picsip tu mihcaan sepat bulad tusa dimiad pilecuhan i Fa-lan-ke wan-kuo nu Ay-se-ta-le se siidaay nu luma’an. baki misamukunay Ca-li u Fa-lan-ke wan-kuo Muo-luo-wen wan-caw a kun-sing. Wama ci Pi-pin sanse midayday tu kun-sing, itida i sikiwsamaan a nipacuked tu sakalatapang, alesen ci Muo-luo-wen wan-caw sadikuday a kuo-wan Si-de-li sanse, ku midayliay, patideng tu Cia-luo-lin wan-caw. Ca-li milaylay satu dadaydayan atu sikiwsama mahida tu ku nikacabayan. 

查理曼於742年4月2日出生在法蘭克王國埃斯塔勒市一個貴族家庭。祖父鐵鎚查理是法蘭克王國墨洛溫王朝的宮相。父親丕平三世繼任宮相，在教宗的支持下篡位，廢黜墨洛溫王朝末代國王希得利三世，取而代之，創立了加洛林王朝。查理繼任後繼續與教宗保持聯盟關係。

maalanida ku Pa-pi-di a wanwi 取得倫巴底的王位

Pi-pin itida i piclim wal mihcaan mapatay , ci Ca-li-man atu saba nida ci Ka-luo-man yise itida i cacay  bataan a bulad siwa demiad makakenih midayday tu Fa-lan-ke-wan-kuo a Nu-wa-un atu Su-wa-sung tusaay a lala’an. picpic cay mihcaan caytu bulad sip dimiad, ci Ka-luo-man mapatay, Ca-li paSu-wa-sun pulung han nida mikuwan, Ka-luo-man a acawa ladayen nida ku wawa atu siidaay milaliw pasayda i Yi-ta-li, miida tu Lun-pa-di kuo-wan ci De-si-de-li-u-se a hitayan, Pa-wi-ya itida i picpic sip mihcaan nem bulad mahetik, Lun-pa-di kuo-wan ci De-si-de-li-u-se madakep, Ca-li maala nida ku Lun-pa-di a wan-wi, mahida u Lun-pa-di tademaw itida i Yi-ta-li a nikuwanan a hedek atu ci Ka-luo-man yise u liwan nu tademawan a malawpes mapatay. 

丕平在768年病逝後，查理曼與弟弟卡洛曼一世在10月9日分別繼承了法蘭克王國的努瓦永和蘇瓦松兩片領土。771年12月4日，卡洛曼一世去世，查理將蘇瓦松納入其統治，卡洛曼的遺孀偕同其兒子與部分貴族逃往義大利，投靠倫巴底國王德西德里烏斯。773年，德西德里烏斯入侵教宗國，查理應教宗哈德良一世的請求參戰，並戰勝德西德里烏斯的軍隊；帕維亞於774年6月陷落，倫巴底國王德西德里烏斯被俘。查理取得倫巴底的王位，亦象徵著倫巴底人在義大利的統治的結束及卡洛曼一世剩餘勢力的消亡。

wali Luo-ma-di-kuo a nidebungan東羅馬帝國的入侵

Ca-li atu ci Cun-se-tan-tin-paw a kanki itida i picwal pic mihcaan katukuh i picwal wal mihcaan malawpes, walia Luo-ma-di-kuo a hitay itida i picwal wal mihcaan katuud ku midebungay i Yi-ta-li timulan nu niyadu’an. Pa-fa-li-ya kuncei ci Tay-si-luo acawa, u nipahutin ni Ca-li a Lun-pa-di kuo-wan Di-si-de-li-wu-se a tataynaan a wawaan, mangalay micaliw tu acawa nida miwawies. ci Tay-si-luo misungaay ci A-wa-e tademaw pasayda ci Ca-li wawies, katukuh tu picwal pic mihcaan mapalekal ku kalepacawan. ci Ca-li amelik makata tu nikalepacawan, ci Pay-puo-cei midayli ci Tay-si-luo mikuwan tu Pa-fa-li-ya. 

查理和君士坦丁堡的關係在787年到788年之間瓦解，東羅馬帝國的軍隊在788年底大舉入侵義大利南部地區。巴伐利亞公爵泰西羅的妻子，是早先被查理放逐的倫巴底國王狄西德里烏斯的女兒，想要借丈夫為父親報仇。泰西羅勾結阿瓦爾人向查理挑戰，至787年爆發戰爭。查理很快就贏得了戰爭，派伯爵代替泰西羅統治巴伐利亞。

對阿瓦爾人的戰爭

walu a lasubu cacay a bataan idaw ku sepat kapatayan ni Ca-li-man a O-cuo查理曼814年過世時的歐洲

Ca-li-man a sakakaay nu wawa ci Ca-li itida i walu a lasubu cacay a bataan idaw ku cacay nu mihcaan mapatay, sisa ci Ca-li-man itida i walu a lasubu cacay a bataan idaw ku tulu mihcaan siwa a bulad itida i A-hen patupelan ci Lu-yi ese malahungti. ci Ca-li-man caay pakasiacawa tu wawa nida, mahicaay kiya ku katuuday miadih atu misasasimsimen.

查理曼的長子小查理在811年去世，於是查理曼在813年9月於阿亨加冕路易一世為皇帝。查理一生都不肯把他的女兒們嫁出去，這一點令人感到費解和猜測。

wal cay sip mihcaan tu kasienawan, cu’de ku demiad tawya, malalid nu kanmaw ci Ca-li-wan. i cay bulad tuwal demiad, i tukay nu A-hen-kun mapatay, tawya nu mihcaan pictu mihcaan. ci Ca-li lima ku nikasiacawa nida. picnem nem mihcaan si acawa ci He-luo-te’-lu-de, idaw ku pilecuhan ci Pi-pin sese’,mahiya nu cen-ce’ atu kiwkay nu kanki sa palawpesen ku kakikungan.

814年冬，天氣相當寒冷，查理曼感染風寒。1月28日，在首都阿亨宮中逝世，時年72歲。查理一生娶過五個妻子。766年娶赫羅特魯德，生有兒子丕平四世，後因政治和宗教原因解除婚約。

Di-kuo masasula’cus帝國分裂

caay ka tenes namapatay, masasula’cus tu ku Di-kuo. walsip lu mihcaan, iluc nida masasiteked tu luma’, ci nida tu ku malatahudasa, cacayay a Di-kuo malatulu. wali Fa-lan-ke’ wan-kuo malaayawan a sensen’ -Luo-ma-ti-kuo, nu tipanay nu Fa-lan-ke’ wan-kuo malaayawan tu a Fa-lan-si wan-kuo, cun Fa-lan-ke’ wan-kuo sa kakenihan nu nutipanay atu walian nu Fa-lan-ke’. 

查理曼死後不久，帝國就出現了分裂。843年，他的三個孫子分家，各自稱王，帝國一分為三。東法蘭克王國成了以後的神聖羅馬帝國，西法蘭克王國成了以後的法蘭西王國，中法蘭克王國之後則被西法蘭克王國和東法蘭克王國瓜分。

https://zh.wikipedia.org/wiki/%E6%9F%A5%E7%90%86%E6%9B%BC