Cen-ci-se-han

Cen-ci-se-han成吉思汗

naemekan nikaudip生平經歷

ci-ta-tin 2 a mihcaan 4 a bulad 16 a demiad “1162 amihcaan 5 abulad 31 a demiad”, Cen-ci-se-han nulecuhan i mu-pay a lutulutukan. Cen-ci-se-han wamanida u zi-yin a tumuk ya-su-kay.u ngangan sa “tay-mu-cen” namakayniay, ku nilecuhan nida sa, yawama nida Ya-su-kay makapalul tu i tatal a binacadan, u ngangan sa ci Tay-mu-cen-u-ke a matalulay

金大定二年四月十六日（1162年5月31日），成吉思汗生於漠北草原。成吉思汗父親為其乞顏部酋長也速該。其名字「鐵木真」之由來，乃是因為在他出生時，其父也速該正好俘虜到一位屬於塔塔兒部族，名為鐵木真兀格的勇士。

Pakayda nu mungku a zinziya, makadakep tu niyadua matalilay sa, mahiha u nilecuhan tu lutungay, ina matalulay tadan i lutungay ku talul.

按當時蒙古人信仰，在抓到敵對部落勇士時，如正好有嬰兒出生，該勇士的勇氣會轉移到該嬰兒身上。

Cen-ci-se-han “tiy-mu-cen” angangan namakayniay. Ukamu sa, ci Cen-ci-se-han

yu lecuhan sa, mudikec tu cacay a tilad  nu idang sa, tineku a tasasa mla mukuwanay tu patay sa.

成吉思汗「鐵木真」之名遂因此而來。傳說成吉思汗出生時，手中正拿著一血塊，寓意天降將掌生殺大權。

namukelid ci ti-mu-cen natayda i hung-ci-la a niyadu’ namikikung a taluma idadan henay sa, micaliway i tata a niyadu’, kasenun han nu tatal a niyadu’ amupatay “pabaliw pakanan tu duku”, nadikuda sa ci-yan a binacadan tay-ce-u-se nu tapang ta-li-hu-tay cay kadem tu ni kaudip nu wayway, pasiada maydih a mupatay tu labunu luma ni ti-mu-cen cacay a lallumaan, mutucek tu mukuwanay tadan, palucacaayen kuluma’ ni ti-mu-cen, nika ci ti-mu-cen icelang ku kaudip nu heni kyu maudip.

在帶鐵木真去弘吉剌部娶親後回來的路上，途經塔塔兒部，也速該遭到塔塔兒部殺害（懷疑被毒死），之後乞顏部族的泰赤烏氏首領塔里忽台因不滿也速該生前的所作所為，在也速該死後對鐵木真一家進行報復，命令部眾們遷至他地，孤立鐵木真一家，但鐵木真一家靠著毅力艱苦的活了下去。

Ci ti-mu-cen haymaw sa tahekal mala u kapahay ku udip mapakapah a masakapahay, kina tulu ku ma patay namahica hakiya kya icunidaan sa.

就在鐵木真漸漸出落成一個魁梧英俊的少年時，有三次劫難卻意外地降臨到他的頭上。

Sayaway sa; miliyas tu luma’ u tay-se- u ma biyalaw tu ci ti-mu-cen anu balaki a paluada sa, sisa maydi mu kasenun sa a mutiik, mikiyaku amu dakep ci ti-mu-cenan a mupatay.

第一次是：脫離他們家族的泰赤烏氏擔心鐵木真長大後報仇，於是對鐵木真家進行了突襲，並且計劃將被捕的鐵木真處死。

ci ti-mu-cen micaeday tu nu cabay ni yamanida ci su-l-han-se-la atu wawanida sen-oayse-law-un, u tatayna awaw ci he-ta-an miedapa palaliw, kiya malaliw nida ku patau.

鐵木真靠著父親的舊部下鎖兒罕失剌以及其子沈白、赤老溫，其女合答安的協助脫逃，才因此逃過了一劫。

malasakakaay nu luma’ a wawa, amukelid tu wina atu saba a muculil tayda i pul-han a buyu’, milimek tut ay-ce-u-se nipidakep matenes ku mihcaan, namahida sa dungdung sa tu.

身為長子的他，要攜母和弟妹們走到不兒罕山區，逃避泰赤烏氏追捕長達數年，自此形成他剛毅忍辱性格。

sakatusa sa; icacay a balian kasisuldaan a labi, idaw kiya miubiay tayda I luma nuheni mialaw tu subayu. Masasu tiik kuheni sa ci ttay-mu-cen macucuk nu miubiay I takulaw. Kabiyalawan sa , idaw kya cacay ci pu-l-su a masakapahay huduc sa

tu bakan amiedap mabahbah nida kya makatalay kya cay kaalakida subayu nu heni kya ci ti-mu-cen cay kapatay.

第二次是：在一個風雪交加的夜晚，一幫盜賊把他家僅有的幾匹馬搶走。在與盜賊的搏鬥中，鐵木真被盜賊射中喉嚨。危難之際，一個名叫博爾朮的青年拔刀相助，趕跑了盜賊，奪回了馬匹，鐵木真得以倖免於難。

sakatulu sa:balaki tu cinida, ci tiy-mu-cen atu ci pu-el-tay mikikung, t ulu ku tatangahan, maw-l-ci,u tapang tu-hay-tu-a, maydih mikilim tu saba ci ce-li-tiu usasa acawaan nu saba ci a-e-lun itaw ya ci tiy-mu-cen-wamanida ci ya-su-kay- nialawan a siada, mikiayaw a tayda I saupu ni tiy-mu-cen.

第三次是：成年後，鐵木真與孛兒帖結婚時，三姓蔑兒乞部的首領脫黑脫阿，為報其弟赤列都的未婚妻訶額侖當年被鐵木真的父親也速該所搶之仇，突襲了鐵木真的營帳。

nikasasu lepacaw, tiy-mu-cen mulaliw tayda i buyu’ aydaay a krn-te-a buyu, u acawa nida atu pahabayay mala mu liyasay ani pullulan.

在混戰中，鐵木真逃進了不兒罕山（今肯特山），他的妻子和異母卻變成了脫黑脫阿的俘虜。

Mahini sa, kina tulu caay kaluyuh ci tiy-mu-cen, mangaleb aca ku icelang nida idaw tu sapacili abalucu’, patucek sa cinidaan u mahedaway nu cana nu luma niyam sa aalan naming aku.

然而，三次劫難並未擊垮鐵木真，反倒增強了他的復仇心理。他發誓要奪回家裡失去的一切。

matineng ci tiy-mu-cen, a malatektek, sisa a idaw ku icelang. sisa, alan nida ku nipakelid nu luma yu mikikung tu acawa a satekesay a kabyng adikuc sipaini nida tu malatumukay itawya nuniyadu’ .

鐵木真深知，要想立足，必須擁有實力。於是，他把妻子嫁妝中最珍貴的「黑貂皮」獻給了當時草原上實力最雄厚的克烈部落統領王汗。

miledu tu nikaicelnag ni uwang-han a kaput, ci tiy-mu-cen alan nida miliyas tu niyadu’ itawya u wawahenay ci anta malamalumaan ci ca-mu-he a piedap, masukip kiya tuluan ku tatangahan a tapang ci tu-hay-tu, hu-tu a malwamaay, muwala tu acawa nida ci pu-ltiy atu pahabayay a wina.

利用王汗的勢力，鐵木真不僅收攏了他家離散的部族，還在王汗及幼時「安答」（義兄弟）札木合的幫助下，擊敗了三姓蔑兒乞部首領脫黑脫阿、忽都父子，救出了妻子孛兒帖和異母。