Cote d'ivoirie
Cote d'ivoirie (象牙海岸)
u Cote d'ivoirie (象牙海岸) sa ilabu nu Feico, itiza i 8 00 N, 5 00 W.
u ahebal nu lala’ mapulung sa 322,463 sq km.
u ahebal nu lalaay sa 318,003 sq km, u ahebal nu nanumay sa 4,460 sq km.
hamin nu tademaw sa 26,378,274.
kakalukan umah sa 64.80%, kilakilangan umah sa 32.70%, zumaay henay umah sa 2.50%.
Cote d'ivoirie kapulung sakaput a kanatal(象牙海岸共和國)（法語：République de Côte d'Ivoire，法語發音：[kot divwaʁ]）通稱象牙海岸（法語：Côte d'Ivoire），是位於西非的國家，東接迦納，南臨幾內亞灣，西及賴比瑞亞和幾內亞，北鄰馬里、布吉納法索。
Cote d'ivoirie kapulung sakaput a kanatal(象牙海岸共和國)(kamu nu Fa-kuo, République de Côte d'Ivoire, panhiha nu Fa-kuo a kamu: [kot divwaʁ]) ngangan sa u Cote d'ivoirie(象牙海岸)(Fa-kuo a kamu, Côte d'Ivoire) i tini i satipan Fa-cuw a kanatal, nuwalian matatules tu Ciy-na, nutumulan micapi tu Ci-ne-ya-uan, satipan tu Lay-pi-rul-ya atu Ci-ne-ya(幾內亞), nuwamisan belaw u Ma-li, Bu-ci-na-ba-suo.
象牙海岸在冷戰時期曾是最繁盛的西非熱帶國家之一，但1985年後因政治腐敗及缺乏改革發生國內騷動和2002-2011年象牙海岸內戰，致使經濟一蹶不振。
Cote d'ivoirie(象牙海岸) i kangangayawan a mihcaan nau mabangbangay ku (繁盛) tu saetipan Si-fey nu akutiay a kanatal, nuka 1985 a mihcaan hausa zayhan cenbu caay pikuwan malawlaw atu mangacah(缺乏) tu pasumat tu kawaw ka izaw nu mapelpel(發生) ku kanatalay (國內) mangangel(騷動) atu 2002 katukuh i 2011 amihcaan nu labu nu Cote d'ivoirie mangangayaw, haymaw satu caay kalekal ku sakikakulisiw.
tapang tusu nu kanatal (首都)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
u tapang tusu nu kanatal sa u Yamoussoukro.
sapadateng nu kanatal demiad (國家紀念日)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
sapadateng nu kanatal demiad sa 7 bulad 8 demiad.
tabakiay a tapang nu kanatal (元首)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci Alassane Dramane Ouattara, micakat a demiad sa i 2010 a mihca 12 bulad 4 demiad.
u hata nu Cote d'ivoirie[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
u kulit nu hata nu Cote d'ivorie sa ,situlu a kulit, u kamakamaay u salengacay atu landaway.
laylay(歷史)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
法國統治時代
歐洲船隻大約於1460年代到達象牙海岸，而目前對於這個時代之前的象牙海岸的歷史所知不多。目前象牙海岸主要的族群都是在較晚的時候才移入的：Kru族約於1600年從賴比瑞亞移入，而Senoufo族與Lobi族則是從布吉納法索與馬里向南移入象牙海岸。直到十八、19世紀後，Akan族以及屬於Akan族的其中的一支的Baoulé族才從迦納移入象牙海岸的東部地區，而Malinké族從幾內亞移入象牙海岸的西北部地區。
Fa-kuo a kanatal i pikuwanay a ziday
Ou-zhou a balinga pakala i 1460 a mihcaan a ziday katukuh i Cote d'ivoirie(象牙海岸), imahini pakaniay tuyniay a zidayay ayaw nu Cote d'ivoirie(象牙海岸) a laylay caay katineng i mahini satu, Cote d'ivoirie(象牙海岸) a angangan a binacadan uyza yamim i zikuzanay hawsa kya mabulaw micumut tuynian, Kru a binacadan i 1600 a mihcaan namakay Lay-pi-rul-ya mabulaw tayni, uynian Senoufo a binacadan atu Lobi a binacadan hatu pakay Bu-ci-na-ba-suo atu Ma-li pasatimil ku kanikabulaw micumut tu Cote d'ivoirie(象牙海岸), katukuh kasumamadan tu sabaw pitu, sabaw eneng a mihcaan hawsa, Akan a binacadan atu tungusay Akan a binacadan ,mahizaay cacayay tu atu Baoulé a binacadan namakayzahehay Ciy-na mabulaw micumut tu Cote d'ivoirie(象牙海岸) nu walian a kakitizaan, uyni Malinké a binacadan namakay Ci-ne-ya mabulaw micumut Cote d'ivoirie(象牙海岸) nu satipan nuwamisan a kakitizaan.
cen-ce(政治)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
從1983年起，象牙海岸正式的首都從阿必尚遷至雅穆索戈，但是實際上的行政中心還是在阿必尚。許多國家的大使館也都還在阿必尚。象牙海岸的人民仍然為此時尚在持續的內戰所苦。國際間的人權組織也注意到了雙方對待受俘的非戰鬥人員的行為以及兒童奴工重新在可可產業中出現等等的問題。
namakay1983 a mihcaan malingatu ,Cote d'ivoirie(象牙海岸) u tatenga'ay a kahenulan a tuse namakay A-bì-san pabulaw katukuh i Ya-mu-suo-ke, nika nuka tatenga'ay kasaupuan mikawawan tu nu cence uyza aza i A-bì-san, katuud kunikanatalay Da-se-kuan i tiniyamim i A-bì-san, Cote d'ivoirie(象牙海岸) a tademawan mahiza tu kunizatengan palalit kangelu' nu ngangaay nu lalabu kanatalan, sakaku nu tademaw amisakaput piazihi tu mahatatusa tuni pisuayaw tu kuni u pisawacu caay ku malalebuay a tademaw u way way atu u adiwawa nu mikuliay pasumat i co-co a nilaculan nuculal tu kumahiniay a piyalawan a kawaw.
hekal nu lala'(地理)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
象牙海岸位於非洲西部海岸，南向幾內亞灣，西接賴比瑞亞及幾內亞，北鄰馬里和布吉納法索，東靠迦納。面積322463平方公里，海岸線長550公里。境內地勢由西北略向東南傾斜，總體起伏不大，西北部為海拔500～1000米的芒達山和丘里山地，北部為海拔200～500米的低高原，東南部為海拔50米以下的沿海潟湖平原。
Cote d'ivoirie(象牙海岸) i Fay-zhou a satipan a dadipasan, nutimulan pasayza i Ci-ne-ya-wan, satipan mitules tu Lay-bi-rul-ya atu Ci-ne-ya, nuwamisan u belaw u Ma-li-he-bu-ci-na-fa-suo, nutimulan micapi tu Ciy-na, u ahebal a 322,463 Ping-fang-kung-li, datipasan ku tanayu' 550 kung-li, lalabuay nu kanatal nu lala' i satipan nuwamisan apasayza nuwalian nutumulan matukenuh (傾斜), pulung uni u uyni u talakaw apuyu’ caay katabaki, satipan nuwamisan a bayuan 500 katukuh 1,000 mi Mang-ta-san atu Ciu-li a lalaan , nuwamisan a bayuan 200～500 mi ku a puyu’ talakaw nu buyu’, nuwalian nutimulan a bayuan 50 mi kaisasa lilis nu bayu masaenal ku taku.
最高峰為位於象牙海岸與幾內亞邊境的寧巴山，海拔1752米。主要河流呈南北走向，有邦達馬河（950公里）、科莫埃河（900公里）、薩桑德拉河（650公里）和卡瓦利河（600公里），河流總流長3100多公里，總流域面積232，700平方公里。屬熱帶氣候。北緯7°以南為熱帶雨林氣候，北緯7°以北為熱帶草原氣候。2～4月氣溫最高，平均為24～32℃；8月氣溫最低，平均為22～28℃。
u sakatalakaway i tini Cote d'ivoirie(象牙海岸) atu Ci-ne-ya a lilis nu Nin-pa-san, bayuan 1,752 mi. u angang nu sauwac tahekal i timulan nuwamisan muculil pasayza izaw ku Pan-ta-ma a sauwac（950 kung-li）,Ce-mu-ay a sauwac（900 kung-li）, Sa-sang-de-la a sauwac（650 kung-li） atu Ka-wa-li a sauwac（600 kung-li）, sauwac pulung nu katanayu’ 3,100 kayadah kung-li, u pulung nu kalikit nu nanum a hekal 232,700 ping-bsng-kung-li, tunus nu akutu’ay a bali, balat bey-wey 7° nutimulan u akuti’ay a kilakilangay akuti’ay hinaudaday i kilakilangan a demiad, bey-wey 7° nuwamisan u akuti’ay a lalinabuwan akutiay nalinabuwan a demiad, tusa a bulad katukuh sepat a bulad u satalakaway a lahud(氣溫最高) palalecad 24～ 32℃, walu a demiad u saadidiay a lahud palalecad 22 ～28℃.
liwliw(地形)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
一般說來，全國地勢由南向北逐漸加高，中部有少數海拔914到1524公尺的山峰，高原表面由砂礫所構成。
kamu u mahiniay hawsa , hamin a kanatal a lala’ nay nutimulan pasayza nuwamisan haymaw sa macunus nu talakaw, tepanay nu kanatal caay ka hacuza kunu bayuay 914 katukuh 1,524 kung-chy talakaway a buyu’, talakaway a buyu’ u hekal u balas ku ni kapulung a malabalas.
kakitizaan a hekal(地理區)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
這個國家的地形，自南部海岸穿越全國直到北方邊境，可以明顯地區分為鹹水湖、森林和草原等三個地區。
kuni liwliw makay nutimulan a dadipasan milakuwd mahamin a kanatal katukuh i nuwamisan lilis nu kanatal tangen mahapinang maazih ku kakitizaan, ahciday a taku, kilakilangan atu nalinabuwan tulu a kenis.
ahciday a taku(鹹水湖)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
鹹水湖區從弗烈斯哥到迦納邊界，長約297公里；這一個地區由一條狹長的沙洲將它和大西洋隔開.
ahciday a taku namakay Fu-lie-si-ke katukuh i Cia-na lilis nu kanatal ,tanayu’ pakala tu 297kung-li, uynian a kakitizaan u likecuay tanayu’ay nu likelikenan atu Ta-si-yang malaliyas.
nalinabuwan a kakitizaan(草原區)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
草原區靠近北部邊境，是一處植物滋長的大草原。這個地區屬熱帶氣候，並分成十分明顯的乾濕兩季，由東北方撒哈拉沙漠吹來乾燥多塵的亞爾瑪丹風，使此區域自每年十二月起到第二年的二月止成為乾冷季節，每年三月到十一月是濕熱季節。
nalinabuwan a kakitizaan micapi tu nuwamisan nu lilis nukanatal, tini u pilangawan nu lutuk a tabakiay a lalinabuwan. kuni kakitizaan u akutiay, atu mahapingan ku tusaay a puu’ nu masemep maacak ku demiad, i nuwalian satipan u Sa-ha-la-sa-mo u bali maacakay cangbulay ya-rl-danay a bali yadah ku alabuhay, tiniay a kenis paymihcaan tu sabaw tusa a bulad malingatu katukuh sakatusa a mihcaan nu tusa a bulad mala u kakedalan kasienawan puu’bulad, paymihcaan tu tulu a bulad katukuh i sabawcacay u susumetan tataledesan puu’ a bulad.
demiadan(氣候)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
象牙海岸雨季的情形是特別，沒有連下十天、八天的雷雨，也沒有綿綿不斷的毛毛雨，經常是每隔一兩天下一場傾盆大雨，下一兩個小時後又雨過天晴，涼風習習。
Cote d'ivoirie(象牙海岸) a kaudadan u micidekay, caay kalalid sa tu u cacay bataan, walu a demiad makeleng mauda, cacay kalamesmes(毛毛雨) ku udad, hina paycacay tusa a demiad ku laed masangsang tu ku udad, tusa ku tatukian maudad pacilalan tu banihiw tu ku bali.
sakikalisiw(經濟)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
象牙海岸在1960年獨立後，與法國仍保持緊密的聯繫。多樣化農產品的出口和鼓勵外資進入的政策使象牙海岸成為熱帶非洲其中一個最繁榮的國家，但是，近年來象牙海岸正面對全球農產品價格下降，使該國的主要農產品可可和咖啡的出口面臨較大的競爭；加上當地嚴重的貪污情況，農民和出口商的生活變得困難。
象牙海岸同時也是非洲工商業法規一體化組織的成員國之一。
Cote d'ivoirie(象牙海岸) a dadipasan sikikalisiw i 1960 a mihcaan misateked hawsa, u Fa-kuo(法國) mahizatu malalitin tu malalacal tu. yadah ku mahicahicaay nikalukan tuud a patayza i nuzamaan a niyazu’ atu mibangbang tu nu taway a nilaculan pacumut a salaheci(政策) u Sian-ya(象牙) a dadipasan mala u akuti’ay nu Fay-zou(非洲) u malahaday tu ku sikikalisiw a kanatal, nika ayzaay tu amihcaan Cote d'ivoirie(象牙海岸) a dadipasan misuayaw tu mahamin nu kitakit tu kaselep nu aca a nikalukan a tuud, satusa uynian a kanatal u angangan sa u nikalukan a tuud tu ce-ce atu kuhi unupatahkal i tawan i niyazu’ anusuayaw tabaki ku sak adademec, cunus tu tiniay pihazeng kunii kaanub, malukay a tademaw atu nipatahkal tu tuud i zumaan a kanatala misiwbayay, masumad mangelu’ tu kunikauzip.Cote d'ivoirie(象牙海岸) malecad tuway nu Fay-cou kusi a misiwbayay a kawaw u hulic malecad kunisakaput tadeamaw nu kanatal.
tademaw atu kamu(人口及語言)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
人口約2195萬（2012年）。全國有69個民族，主要分4大族系：阿肯族系（約占42％）、曼迪族系（約占27％）、克魯族系（約占15％）和沃爾特族系（約占16％）。
tademaw izaw 2,195 a mang 2012 a mihcaan. lalabu nu kanatal izaw ku enem bataan izaw ku siwa a binacadan, kanahatu pakala tu sepat a tabakiay a binacadan,A-cen a binacadan pakala tu 42％, Man-di a binacadan pakala tu 27％, Ce-lu a binacadan pakala tu 15％ atu Wo-rl-te a binacadan pakala tu16％.[1]