Cuwang-cu a tademaw
Cuwan a binacadan (malumanay a nipangangan tung a binacadan, cuwang cudad), nu cung-huwa-zen-min masakaputay kapulungan a kanatal atu ya-nan kinatusay a kanatal sakatuuday a tademaw u cayaykatuud nu tademaw a binacadan, unu kasumamadan masacacay nu pay-ya a binacadan (si-ceng), angangan nu kitidan I kuwang-si cuwang masakakuay tu a kenis nu binacadan, yin-nan, kuwang-tung, kuy-co atu saamisan akakitidaan nu ya-nan.
壯族（舊稱族，壯文：Bouxcuengh），是中華人民共和國以及越南兩國人口最多的少數民族，為古代百越族的一支（西甌），主要分佈在廣西壯族自治區、雲南、廣東、貴州以及越南北部地區。
| 壯族
Bouxcuengh | |
| 一對來自桂林的壯族夫婦
namakay i kuy-lin a malacaway | |
| 總人口
hamin nu tademaw | |
| 約2600~2700萬人(2020)
hakay tusa a malebud idaw ku ene a lasubu~tusa a malebud idaw ku pitu a lasubu nu tademaw ( 2020) | |
| 分佈地區
kakitidaan i cuwacuwa | |
| 中國(2020)
Cung-ku (2020) |
19,568,546 |
| 越南(2019)
Ya-nan (2019) |
3,201,278 |
| 語言
kamu | |
| 壯語
西南官話(廣西、貴州、雲南)、平話(廣西、越南)、粵語(廣西、廣東)、越語(越南) satip timul a kamu (kuwan-si, kuy-co, yin-nan), pin a kamu(kuwang-si, ya-nan,), aw a kamu (kuwang-si, kuwang-tung), ya a kamu(yanan), | |
| 宗教信仰
Sinziya nu kiwkay | |
| 摩教、道教、漢傳佛教
mu a kiwkay taw a kiwkay layak a misamiay | |
| 相關族群 | |
| 布依族、岱依族、儂族、山澤族、熱依族、臨高人、傣族、古駱越人
pu-i a binacadan, tay-i a binacadan, nung a binacadan san-ce a binacadan, ze-i a binacadan, lin-kaw a tademaw, cin a binacadan, ku-lo-ya a tademaw | |
sayadahay a tademaw sa u binacadan, nu kasumamadanay Pay-yecu a “Si-ow”, angangan maliwaliwah i Kwang-si kuwan nu Cuwangcu a kenis, Iyn-nan, Kwan-tung, Kuy-cu atu nuwamisan a kitizaan nu Yey-nan.
北支壯族的主體支系之一"布依"支系在貴州省境內被劃分為獨立的布依族；而廣西境內的布依支系則與其他北支壯族以及南支壯族一起歸為壯族；
nuwamisanay a Cuwngcu a angangan “Pu-iy tungus i Kuy-cow a kuwan mapala sazzumaaen u misatekeday a Pu-iycu, labuay nu Kwang-si a Pu-iy atu nuzumaay nu amisay a Cowangcu atu timulay a Cungcu mapulunng pala Cuwangcuen.
越南境內主要為南支壯族，其中又以「布泰」支系與「布儂」支系最多，被分別獨立為岱依族與儂族；越南境內的北支壯族因人數較少，長期受到其他民族或南支壯族影響，
labuay nu Yey-nan angangan nutimulan a Cuwangcu, zuma u skatfuuday u “Pu-tay” atu “Pu-nung”, pasasizumaen masatekeday a Tay-iycu atu Nungcu, labuay nu Yey-nan nuwamisanay a Cuwangcu zayhan caay kakatuud ku tademaw, matenes malilid nu zumaay a binacadan anucaay sa nutimulay a Cwangcu.
從而又被劃分為較為傳統的北支布依族（人數最少）；風俗習慣上受到其他民族影響的熱依族；以及南、北支混合族群山澤族。
mapakenis aca mala nu babalakiaynay nuwamisan nu Pu-iycu “u cayay kakatuud a tademaw”, u lisin malilid nu zumaay a binacadanay a Ze-iycu, atu tumul, amis nu malalamelay a binacadan San-cecu.壯族先人在中國古代曾先後稱獠、溪峒蠻、烏滸。宋代始稱為撞、僮、仲，明清有稱為僮人、良人、土人。1949年中華人民共和國成立前寫作，1949年後改為單人旁的僮字，統稱族，直到周恩來倡議在1965年改「僮」為「壯」。
tuas nu Cuwangcu i kasumamadan a Cong-kow kakakilul a ngangan Lya,
Si-tung-luwan, W-bu. Sung a ziday saayaway a ngangan u Cuwang, Cuwang, Cung, Hungtiay a ziday singangan tu Cuwangn tademaw, Liyang tademaw, micudaday tademaw. 1949 a mihca u Cong-kow ayaw a patizeng nisulit tu Cowang, 1949 a mihaca zikuz sumadan u tapiingan tademzaw a sulit Cuwang, pulung a nganga Cuwangcu, katukuh pisakamu ni Cow-en-lay i 1965 a mihca sumadan “Cuwang” u “Cuwang” han.
lalangaway a ziday原始時代
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]今壯族聚居的右江河谷地帶，已發現多處六七十萬年前古人類活動留下的舊石器時代遺址，其中有不少文化遺物。五萬至一萬多年前的舊石器時代晚期，在桂中、桂南、桂西的廣大地區，已發現人類化石13處，文化遺址、遺物分布點100多處。
ayza u Cuwangcu masaupu muenengay tiza kawanan helung nu sa’wac, maazihay tu yadah a kakitiza ayaw nu 670 mang a mihcaan nisubelidan nu kasumamadanay tademaw tu malumanay ba’tuay a zidayz, zuma yadah ku nu lalangawan a tuud. 5 mang katukuh 1 mang tu pinaay tu a mihcaan tu malumanay ba’tuay a ziday nu sazikuzay a mihcaan, i Kuy-cung, Kuwy-nan, Kuy-siay ku tabaakiay a kakitizaan, maazih tu 13 a kitizaan nu malaba’tuay a tademaw, nikauzipan a lalangawan, nisubelidan a tuudan malaliwaliwah 100 kayadah nu kitizaan.
Si-o a ziday” ayaw nu kung-yan 16 se-ci-kang-yan 23 a mihcaan.
西甌時期（公元前16世紀－公元23年）
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]公元前221年，秦始皇統一六國以後，派尉屠騅率領50萬大軍，兵分五路，浩浩蕩蕩地向嶺南進發。與東路進軍一直很順利的情況相反，從西路的進軍途中，遇到了壯族直系先民西甌的堅決抵抗。
aayaw nu kung-yan 221 a mihacaan, Cin-se-hong papulung tu 16 a kanatal zikuz, paculcul papipatay mikelid tu 50 a mang ku tabakiay a hitay, palalimaen a zazan ku hitay, sakatuud sa mumul pasayza i Lin-nan. tu nuwalian zazan micumud pabesut ku kawaw u masabelihay, makay satipay a zazan teban nu picumud nu hitay, malikeuh tuway tu Cuwangcu Si-ow a binawlan saicelang sa milais,
在一次戰鬥中西甌君譯吁宋陣亡了。但剛強的西甌人「皆入從薄中，……莫肯為秦虜，相置桀駿以為將」，繼續堅持戰鬥，擊斃了秦軍主將尉屠騅，秦軍幾乎全軍覆沒。
i cacay kalalaisan Si-ow a hungti ci Ce-si-sung mapatay tu. nika icelangay a balucu’ ci Si-ow a tademaw “unikapatay, acaay ka zakep nu Cin, palamikeliday han ci Cye-ciyun”, lalid sa malalais, makuwang tu ku mikeliday nu Cin a hitay ci Wi-cu-cu, Cin a hitay mahaminay tu mapatay.
lalangawan文化
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]從壯族的藝術、詩歌、音樂、宗教信仰、文學、壯醫、語言、文字、服飾、傳統住居、民間風俗和飲食等方面看，壯族文化具有鮮明的民族特色和歷史傳統。壯族繡球、壯劇、端午藥市等很有特色。
makay Cuwangcu a nalimaan, sadadiwan, dadiw, sinku kiwkay, misulitay tu cudad, misaydan Cuwang, kamu, cudad, zikuz, nababalakiay a puenengan, lisin nu niyazu’ atu kakanen, Cuwang a lalangawan mahapinangay micidek ku salungan atu laylay nu likisi. Cuwang sisil mali, Cuwang igi, pisapacangan pacakayay tu bangsisay a sapayu u micidakay.
muenengay a tademaw居民
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]壯族大多數房屋仍然保持古老的「幹欄」形式，其樓房全系木質結構，一般先起底層，上立屋架（壯家叫兩節柱），兩頭搭以偏廈，頂上蓋瓦或杉皮，有三間五間不等。樓上住人，底層關養牲畜、家禽，置農具，設舂碓、磨坊等。
luma’ nu Cuwangcu hatu mahizaay nu kasumamadanay ku luma’ “u sikukukay”, u pabaw u kilang ku sapisanga’, saayaway makayay sasa, balaten ku nipamuya “tusaay tektek han nu Cuwang”, pacipingen ku tapiingan nu luma’, u kawala ku sapadahung anucaay u pudac nu kilang, tulu lima ku mahiniay a luma’. pabaw u aenengan nu tatemaw, sasa u pilumuan tu nipahabayan tu nu luma’aay a sapahabayan, pipazengan tu sakalukan, patizeng tu pakaduhan, piilangan.
壯族人飲食種類豐富，喜歡素淡食物。壯族人主食以稻米、玉米為主，輔食有紅薯、木薯、麥子、黃粟等雜糧。並以大米為原料製作出五色糯米飯、八寶飯、竹筒飯、米粉、 粽子等品類眾多的副食產品。
yadah ku canacanan a kakanan nu Cuwangcu, manamuh mukan tu tabelaway a kakanan. angangan a kakanan nu Cuwangcu sa u belac, kubkub, sapisunus a kakaen izaw ku sumanahay tubah, kisyaba, habay, kalawlaway a habay a kalalamel nu kakanan, satu u belac ku sapisanga’ tu limaay a kulit nu hakhak, camulay a hemay, aukay hemay, walay, bacang yadah ku sapicunus tu kakanan.