Guanshan

Guanshan (關山鎮) a sakuwan ku Taitung. kumud nu kalesakan, 60.34 km². （kalesakan nu linpanti 5.4 km², kalesakan nu pawliwti 1.18 km²）, u kasabinawlan, izaw ku 3,845 a tademaw. u kasalumaluma’ sa, izaw ku 1,392 a luma’. i labu nu kasaniyazu’ nu siyang sa, izaw ku 1,704 a tademaw nu yincumin. u kasabinawlan, Pakalatu 44%(Pangcah) ku kasabinawlan. u tademaw i labu nu siyang u paylang ku alumanay.

nikasakuwakuwan

Guanshan mala 7 a cuwen atu 6 ku niyazu’.

kina 6 a niyazu’sa, Parupu（新福部落）, Takofan（德高部落）, Himoti（電光部落）, Ciwcia（豐泉部落）, Cu ki ngo（月眉部落）, Cipurungan（隆興部落）.

關山鎮（郡群布農語：Kinalaungan）為臺灣臺東縣的一個鎮，位於臺東縣北部，西隔為海端鄉，北接池上鄉，東臨東河鄉，南為鹿野鄉，人口僅8.5千人，為全國人口最少且唯一未達一萬人的鎮。

ina Guanshan sa (kapulungan nu kasaupu nu Bunun a kamu sa: Kinalaungan) han, i nu Taywanay Pusung a kakitidaan a kenis, kalaamisan nu Pusung, nutipan sa micapi tu Haiduan, i kaamisan sa malalitin atu Chishang, nuwalian sa u Donghe a kenis, kalaidaw nu tademaw sa makaala tu 8500 kayadah, i kanatal sa mala u saadidingay, u masacacayay a caay pakaidaw tu mangay a kasakenis.

該鎮相對位置位於花東縱谷平原南段，有卑南溪流過，東為海岸山脈，西為中央山脈，氣候屬熱帶季風氣候，年雨量2,000公釐，平均溫度23.7度。

ina kakitidaan sa u eneng sananay i kalingku atu pusunay a dihep kasatimulanay a enal, nikaydaan nu nanum sa ya sauwac niya Beinan hananay, nu walian sa u Hay-an (海岸) a buyubuyu’an, nutipan sa ya ya Cung-yang (中央) hananay a buyubuyu’an, u demiad sa kasacaledesan atu kasibalian a nikahida, mihmihcaan kalaidaw nu udad sa makaala tu tusaay a depah ku masausiay, u nikasabaladan sa 23.7 tu ku nutineng nu banges.

sakay nu laylay (歷史)

清朝初期，平埔原住民（主要為大武壠族）已進入關山開墾。之後阿美族也在關山聚居和建社。漢人則在清朝光緒晚期開始移入開墾。臺灣日治時期則臺灣總督府移入客家族群開墾東部地區主要為鳳林一帶，其它則散居在在關山或大範圍東部地區。

i masahungtiay a kalingatuan a nipikuwan sa, ya Tangabulan hananay a binacadan (u sakasaan sa ya Taulung hananay a binacadan) micumud tu i tini a patadas. nu dikudan sa u Pangcah masaupu tu itini maluk patideng tu kasaniyadu’. u Layak sa katukuh tu tiya hungtiay a hulaman ya Kuwang-si hananay sa kakilukilul satu tayni i Taywan mabulaw patadas. u nipikuwan tu nu Dipun sa ya Taywanay a mamikuwanay itawya a malingatu a pamicumud tu Ngayngay a binacadan, taynien i walian miteka a patadas, u kasahenulan a kakitidaan sa i Malihud a kenis, u masadumaay a tademaw sa taydaen i Guanshan caay sa misaahebal i nu walian a kakitidaan mueneng.

關山鎮原名為「里壠」(閩南語：Lí-lāng)，起源於阿美語，指當地多「紅蟲」之故。1920年（大正9年）設里壠區役場，之後開闢關山警備道，以其位於大關山之下，改名為關山。1946年國民政府設治關山鄉，之後改設里壠鎮，1954年再改名為關山鎮。

ina Guanshan a kenis sa u malumanay a ngangan sa ya "Li-lung" han (nu Layak a kamu sa: u Lí-lāng) nikasingangan sa namakay nu Pangcah a sikalekal, mapatudu’ay nu nakamuwan itawya sa, yadah ku masasumanahay a cilekay sa, 1920 a mihcaan (kaDipunan i siwaay a mihcaan) patideng tu Li-lung hananay a yakuba a kakitidaan, kilul sa mikaykung tu sapadadan tu nu kasayubian nu taylingay a kakaydaan, kasahida sa maysasa nu tabakiay a Guanshan buyu’ asa, mahica a sipangangan tu ya Guanshan han satu mapasumad. 1946 a mihcaan u kaHulaman tu ku patidengay tu yakuba nu Guanshan, nudikudan sa sipasumad han tu ya Li-lung hananay a kenis, nika katukuh i 1954 a mihcaan sa kinacacay aca sipasumaden tu ya Guanshan han a sipangangan.

u eneng nu kakitidaan (地理環境)

關山鎮境內有卑南溪，東西分別為海岸山脈及中央山脈，屬於臺東縱谷平原的一部分，與池上鄉及鹿野鄉同樣為通谷地形，地勢平坦適合農業發展。整體而言關山鎮地區的地勢比池上鄉地區的海拔高度較低，也較潮濕。

i labu nu Guanshan a kenis sa idaw ku ya Beinan hananay a sauwac maycaliway, i nu walian sa Hay-an (海岸) a buyubuyu’an atu ya Cung-yang (中央) hananay a buyubuyu’an, sanu Pusungay a mamikuwan tina sadihepan a enal, sikalecad tu ya Chishang atu Luye a kenis masadihep ku kasabukelal, u enal sa malcadcad ku nikatatibac matatungus a kasasilacul nu sapalekal tu kakalukan, pulung han ku nipitapal sa, u kitidaan nu Guanshan kisasaan nu Chishang a kenis, u demiad sa kasengetan atudi.

sakay nu paydemiad a nikaudip a lalacalan (次生活圈中心)

nu Guanshan a kenis (關山地區)

《東部區域計畫》內，關山為關山次生活圈的生活圈中心，影響範圍擴及關山鎮、池上鄉、海端鄉等三鄉鎮。現今行政機關也以關山為中心作業，稱為「關山地區」，影響區域除了關山、池上、海端，更達鹿野、延平等鄉，如關山分局、關山分隊、關山地政、關山戶政，又有關山慈濟醫院的設立，關山鎮區域性醫療機能更加充實。 2016年開始，關山有豐富便利的生活機能。

”nu walianay a kenis nipabalucu’an“ sa, u Guanshan sa masa nu Guanshanay a kakaudipan a sasaupuan nu katuuday, nikalawilawan a kenis sa mapalilit tu ku belaw a niyadu’, u Guanshan, Chishang, atu ya Haiduan a kakitidaan, nu aydaay a mamikuwanay malateban ku Guanshan a sasikawawan tu kasasiket, singangan tu ya (Guanshan a kenis han), sabaatay sa katukuh i Luye, Yanping a kenis, ayda satu idaw tu ku Guanshan a patideng tu masakaputay nu tayling atu ciit nu kasakaput, ya mikuwanay tu lala’, nu kikaay, idaw aca ku nipalekal tu Ceci a papaisingan, sakay nu isingay a tuudtuud sa kasahecian kalaidaw. i 2016 a mihcaan kalingatuan, ina Guanshan a kenis sa mangaleb tu idaw ku sakalihalayan nu sakaudipan a lukedawan.

全聯福利中心、遠傳門市、鮮茶道、政利超市、農會超市、7-11、全家便利商店、金玉堂文具店、中華電信營業處所、台電關山服務所、中油、關山便當、關山小鎮市集、慈濟醫院關山分院。

singanganay tu ya Ciyen-liyen hananay a papacakayay tu tuudtuud sa mapatideng tu, sakay nu limaki a misiwbayay sa mahida tu a mikilul, ya kanamuhan nu masakapahay a pauciyaay sa taynien tu pakalihalay tu tademaw, ya nukayay a nipatideng cacakayan, ya 7-11 a patiyamay, ya Ciyen-ciya hananay milihida tu tayni midademec, nu patelayay a mamiedapay, nu padingkiay, pasimalay, atu ya pacakayay tu tabu nu hemay, atu aidangan a kasaupuan, atu mapicaay nu Ceci a paisingan taynien tu a miedap tu sakay udipan nu binawlan kalabangbangan nu kenis ku nikahinian.

nikasilaculan a laylay (發展歷程)

里壠市街在日治時期快速發展，由於是關山地方的行政、警備中心，職警員及其眷屬帶動了消費、文化、教育的發展，使里壠成為縱谷南段重要的中心。在交通方面，里壠有鐵路車站及公路客運站的建設，也是來往山地部落的重要關口。

ina Li-lung a kenis namakay i kaDipunan sa kasenun sa a kalabangbangan ku maci a lukedaw, pasu ina Guanshan a kakitidaan sa masa nu kenisay a kakuwanan tu kacacamulan nu kawaw itini, masa nu taylingay a kasaupuan atu pikunglingan, u tayling i tini muneng sa, u wawa atu i luma’ay sa sicunus tu kasamata nu sasiwbayan, kalalidan ku nu laylayay a sikatineng, atu nu sakay pasubana’ay a nikalalekal, matiyung ku masabesucay nina dihepay a kakaydaan, mala u sakahenulanay tu a kasaupuan nu tayniay atu miidangay. sakay nu pakadidengay a nikacumelakan sa, itini i Guanshan a kenis sa idaw ku nipatideng tu sadebu nu silamalay atu kakacawan tu basu, sakalihalayan nu tayniay i niyadu’ nu Guanshan, atu nipicepcepan tu balucu’ nu labang, kasahini sa u sakahenulan nu picumud i kenis nina pangiduan a nipatideng.

產業上，日治時期有製糖、製腦、咖啡、紙漿產業，戰後有農墾、木業、紙業、香茅產業。產業帶來了移民，里壠市街也隨人口增加受益。關山市區位於玉里及臺東兩市街之間，又是臺20線的終點，與成功鎮之間有一海岸山脈之隔，也使關山有著地理上的獨立性。

i sakay nu kasasilacul a kalukawaw sa, i kasumamadan nu Dipun a nipikuwan sa, idaw tu ku patideng tu kuba a misawanengay, misanga’an tu masaangsitay a sasanekan, u kohi, u sasanga’an tu tatipeluk, atu nu dikudan a mamalais a nipatadasan tu umah, idaw aca ku mikilangay u mamisidaysiway a kawaw, nu patatipelukay, atu ya nu uliay a nipisanga’ tu simal a kawaw. ina tuudtuud sa u mamicepcepay tu sikatayni nu mabulaway a kasaupu, itini sa sicunus tu tademaw masamata tu ku kasasilacul nu kenis, mabangbang tu ku kalalacalay nu misiwbayay, kakayda satu ku binawlan a kibetul ku pakay a lubuc. u Guanshan a kakitidaan sa i teban nu Puseku a kenis atu ya Pusung a maci, pasu u sakaedeman nu Taywanan a pabanggu a dadan Tay 20 hananay a cacaliwayan, nikabasalan tu kitidaan atu Chenggong sa ya Hay-an (海岸) a buyubuyu’an ku mamitenaay, kiyu kasaidaw nina Guanshan a kenis kunida sananay a kasamicidek.

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan