Luxembourg

Luxembourg (盧森堡)

Luxembourg (盧森堡)

u Luxembourg (盧森堡) sa i labu nu O-Cuo (歐洲), itiza i 49 45 N, 6 10 E.

u ahebal nu lala’ mapulung sa 2,586 sq km.

u ahebal nu lala'ay sa 2,586 sq km, u ahebal nu nanumay sa 0 sq km.

hamin nu tademaw sa 582,291.

kakalukan umah sa 50.70%, kilakilangan umah sa 33.50%, zumaay henay umah sa 15.80%.

lu-sen-paw ‘’LuXembourg’’a kanatal i labu nu o-co ‘’caayay picapi tu bayu a kanatal’’, malaupay nu fuw-ko, te-ko atu pi-li-es, hansa nu aydaay i o-co ta-lu nu liwanliwanay tu sadikuday a kanatal.[1] u kanatal katinengan ku nikaidaw henay i pabaway ku hun-ti, nika u masamenmenngay caay pisakaku a hulic, u masakunida’ 主權nay a kanatal.[2]

(u kamu nu Hulam sa: 盧森堡位於歐洲的內陸國家（不靠海的國家），被法國、德國和比利時包圍，也是現今歐洲大陸剩下的最後一個大公國[3]。大公國就是雖然上層有皇帝，但可以保持自治、有獨立主權的國家。)

tapang tusu nu kanatal (首都)

u tapang tusu nu kanatal sa u Luxembourg.

kakininan nu kanatal demiad (國家紀念日)

kakining nu kanatal demiad sa 23 bulad 6 demiad.

tabakiay a tapang nu kanatal (元首)

u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci Henri, micakat a demiad sa i 2000 a mihca 10 bulad 7 demiad.

liwliw nu kakitidaan (地理)

lu-sen-paw ‘’Luxembourg’’ ya kakididaan i labu nu si-o, u kakididaan sa talakaw ku pasaamisay a puyu’ ku masatimulay, sawali sa micapi tu te-ko nu timulan sa maliting tu fuw-ko, u saamisan atu satipan sa militing tu pi-li-se. ya saamisan masatalakaway ku ya’-al-tin, macebedcebed ku kilang, ya masatimulay sa u tukustukus nu buyu’ ‘’a puyuay nubuyu’’’. u tanengay kalihawlihawan ku demiad, u satanengay nu demiad kalihawan ku bayu’, salungan sa kya aadihan i tida. so-tu nu lu-sen-paw ‘’u salihalaay pakunida sanay’’ ku nikasingangan. yadah ku mukinmukin tu u aalaan.u i tiniay tu hansa nu pangkiway tu a puuan ku kahenulan tu nikacacaliwayan kuynian. i nakakitidaan sa u satalakaway ya ke-ni-hu-san, nu maylabuway nu bayu’ makaala’ tu limaay a lasubu idaw ku enenmay a bataan nu ditek.[3]

(u kamu nu Hulam sa: 盧森堡位於西歐內陸，地勢北高南低，東鄰德國，南接法國，北部和西部接連比利時接。北部為亞爾丁高地，森林茂密，南部為丘陵（矮山）。氣候溫和，屬溫帶海洋性氣候，風景優美。首都盧森堡城被稱為「花都」。鐵礦豐富。這裡也是中世紀的交通重要中心。地理上最高點為克內夫山，海拔約560公尺。)

nu sakay kitakit (國際關係)

u lu-sen-paw nu o-co a malsacabayay ‘European Union’ nu nipatiden a malaheci nu kanatalay kya idaw. u o-men idaw kya mahtuluay a so-tu, ya lu-sen-paw i kanatal u mahsacacay hansa nu lu-sen-paw a so-tu ‘’nu dumaan kya tusa a kanatal u pi-li-se i pu-lu-sa-r atu nu fa-ko i se-te-la-se-paw’’, u lu-sen-paw i o-mong u tatengilan pasakawaw tu kawaw nu kawaw sakyi nu mahiniay masasuala.

(u kamu nu Hulam sa: 盧森堡是歐洲聯盟（European Union）的創始成員國之一。歐盟三個首都，其中之一就是盧森堡的首都盧森堡市（另兩個是比利時的布魯塞爾和法國的斯特拉斯堡），盧森堡一直在歐盟事物中發揮關鍵的作用。 )

1985 a mihcaan, u lu-sen-paw i o-co idaw kya lice nu likisi nikasasulid tu sakay nu tademawan pakunida sa a paydang, sakay mahiniay u kahenulan tu mamaala, yuni kuhan tu ‘’ a misasumat tu a idangan nu niyadu’ay tu nikasasulidan’’ ‘’Schengen Agreement’’. u kanatal tu a tu kanatal ku masasubuhat tu ku matatepalay a nikasa sulitan mamin, ancaay kaw nikasasulidan a kanatal anu cacay aca maala tu nu dumaan a kanatal a nikasasulitan’visa’, hansa tanen mahamin ku sakay i tini misumat tu a idangan pakunida satu misaculiculi nu malcabaay a kanatal.[4]

(u kamu nu Hulam sa: 1985年，盧森堡在歐洲一項據有歷史意義的條約簽訂時，也起了關鍵作用，這就是《申根協定》（Schengen Agreement）。公約成員國相互開放邊境，非公約國取得任何一個成員國的簽證（visa），就可在所有申根公約成員國內自由通行。)

caculilan i dadan/zazan caay kakatuud ku tademaw nu lu-sen-paw i kanatal, u muenenay nu tademaw hawsa idaw ku sabaw cacay a mang i su-tu, nika u tayniay nu tadema i patiyamay makaala tu sepatay a bataan nu mang kina tademaw i tiniay tu demidemiad, u taniay sayadahay namakay belawan nu mitepalay a kanatal u fuw-ku,pi-li-se,ye-ko. u kadideng nu heni ku saculilan, kiyu pihaceng ku saculil mapuud tu ku caculilan. matulin namisinkiw ku aydaay a hungti nu lu-sen-paw ci Xavier Bettel, napahedek talayaw misakapah tu hekal atu makumutay a sakacaw i caculilan, u saculil nu kanatal ayda u caay pakalisiw a mikacaw tu caculilan ku mahiniay.

(u kamu nu Hulam sa: 交通盧森堡全國人口不多，在首都的常住人口約有 11 萬，但每日來往這個城市的人數多達 40 萬人，大多是從相鄰的法國、比利時、德國前往。頻繁的交通大多都是私家車，造成嚴重的交通壅塞問題。現任盧森堡首相 Xavier Bettel 在競選連任時，曾承諾優先解決環境及公共交通，這次的全國交通免費措施就是是其中之一。)

manamec (經濟)

lu-sen-paw u saka idaway i kitaki u satalakaway nu tademaw a GDP. namakay i 1999 tu nu mihmihcaan, u lu-sen-paw wida tu u nu o-yin a kakitidaan tu sakaidaw tu nu mahcacay. nanuayaw u mikuliay ku kawaw kyu manamec ku lu-se-paw, nu aydaay a lu-sen-paw u satabakiay a sasingaan mamisuped tu kalisiw hamin i kitaki tu mahcacay ay. u lu-sen-paw sakahenulan nu udipay tu a kinku i o-yin nu kakididaan ku maylabuay, sakay i kitaki u sakatusaay nu malcalecaday a sasingaan tu kalisiw pakumudkumud i kakitidaan ‘’u satabakiay sa u America’’.[5]

(u kamu nu Hulam sa: 盧森堡擁有全球最高的人均GDP。自1999年以來，盧森堡一直是歐元區（使用歐元的地區）的一部分。盧森堡的經濟過去以工業為主，現在盧森堡則是全球最大的金融中心之一。盧森堡是歐元區內最重要的私人銀行中心，也是全球第二大的投資信託中心（第一大是美國）。)

sakay tademaw (人口)

sayadahay ku namakay nu tawan a niyadu’ namalimad a tayniay nu tademaw i lu-sen-paw, u enen nu tademaw i kanatal sa hakya makaala tu sakatuluway nu malimatay, sayadahay nu makumutay nu malimaday sa u pu-taw-ya a tademaw atu i’-ta-li a tademaw. sakasaan u heni tu ku mikelitay tu kamu nu heni tayni. nika, u kamu nu pu-taw-ya atu u kamu nu i’-ta-li kay u henian tu yu malimad tu malcapu’ u heni tu ku masasakamuay, caay tu kaadih i katuuday tuni kapulung musakamu.[6]

(u kamu nu Hulam sa: 盧森堡的外國僑民（移民）特別多，占全國人口的三成以上，最大的移民團體是葡萄牙人和義大利人。他們也同時帶來了自己的語言。不過，葡萄牙語和義大利語基本上只在移民團體內部使用，少見大範圍的公共使用。)

u kamu (語言)

maliwaliw nu te-ko,fw-ko,atu pi-li-se ku lu-sen-paw, sisa u kamu nu i tiniay malawlaw tu ku kamu nu lu-sen-paw hansa. u ‘’ kamu tu nu lu-sen-paw’’ tadakamu tu nu heni nu lu-sen-paw, uynian a sasakamu sa nu zc-r-manay, mahida nu te-unay, nanu adiwawa hen katukuh a micudad tu ucuyin uyni, matineng mamin tu sakaytini. zayhan sa u kamu nu lu-sen-paw anu i sulid, u ngiha, yasasulitan a misulid mahida misengi’ay tu te-un, kiyu u sakatangulan nu lu-sen-paw a nakamuwan a kamu, minanam tu te-un kasacaay tu pakatepa tu u tiihay a sakamuwan, kiyu nanu adidihenay malingatu tu micudad tu sakay malihida a micudad tu te-un.

(u kamu nu Hulam sa: 盧森堡被德國、法國、比利時環繞，盧森堡當地的語言也被影響。

盧森堡人的母語是「盧森堡語」，這是日爾曼語的一種，跟德文很像，從小在家、上幼稚園，都會使用。因為盧森堡語無論在文法結構、發音、拼寫，都跟德文很相似，所以盧森堡人在孰悉母語之後，學習德文相對來說比較少遇到困難，因此小學低年級就開始使用德文上課。)

micuda tu a didiay a cacudadan sa, u micudatay malingatu minanam tu sayaway nu dumaay a kamu ‘’u sayaway a minanan tu caay kaw nu udip tu a kamu’’; nu fuw-un. a misakapah minanam tukamu nu fuw-un,sisa u micudaday nanu adidihen hayni katukuh i kaw-nin-ci malingatu tu mahamim u nu fuw-un ku cudadan,kaw-cun, tabakiay a cacudadan mahamin nu fuw-un ku sapasubana.zayhan sa u fuw-un i lu-sen-paw u sakahemekanay, mahida nu i taywanay a tademaw mananam tu kamu nu udip tu a kamu ‘’nu layak’’, tada’ u kamu tu nu i diniay tu a sasakamuan, naadiwawa henay sa mananam tu, kiyu nanuadidi henay kuheni sa malingatu tu minanam tu nu fuw-un, caay kaw i nai’ay ku nikatalayawan. a minanam tu inku a micuda henay tu adidiay hen a cacudadan nu anayaway a kawaw. [7]

(u kamu nu Hulam sa: 上小學後，學生開始學習第一外語（第一個學的非母語）：法文。法文必須學好，因為小學高年級開始就全面用法文上課，高中、大學以上都是以法文教學。其實法文在盧森堡的地位，就像臺灣人非常習慣使用「國語」一般，是當地最強勢的語言，從小已經習慣，因此他們在小學低年級開始學法文的時候，也並非完全零基礎。學英文則是小學以後的事了。)