Na-pu-lun-sakacacay
Na-pu-lun-sakacacay 拿破崙一世
Na-pu-lun. Pu-na-pa “ nu hulanse a kamu; Napoléon Bonaparte ; 1969 amihcaan 8ay abulad 15 a demiad katukuh 1821 amihcaan 5ay abulad 5 ademiad” nu huwaku situngusay a hitay, mikuwanay atu misumaday, namala sakakaay nu mikuwanay atu hunti.
拿破崙·波拿巴（法語：Napoléon Bonaparte；1769年8月15日—1821年5月5日）法國著名軍事家、政治家和改革家，曾任共和國第一執政與帝國皇帝。
yu misumad tu kalepacaw sa atu ci Na-pu-lun-pilepacawan sa matenes ku hini mala huwaku nu mukeliday atu sakakaay nu hitay, mukelida tu hitay kinaluma mademec nuheni ku mibelihay a masakaputay.
他在大革命戰爭與拿破崙戰爭中長期擔任法國領導人與軍事統帥，率軍五次擊敗反法同盟。
kyu u uy-lu a demec, nidateng tu pahusu atu hitay u sitangahay u cacanan katinengan nida, kyu nudikuda u niemekan usabaeketay a tademaw cinida.
他因對歐陸的征服、思想的傳播和軍事天才為人所知，被後世視為歷史上最重要的人物之一。
Na-pu-lun nayi huwaku ke-si-cia a subal kakitaan a lecuhan ni lecuhan, i 1793 amihcaan nu tu-lunwiy-nikalepacaw malingatu kyu katinengan .
拿破崙出生於法國科西嘉島的小貴族家庭，在1793年的土倫圍城戰中開始嶄露頭角。
1796 amihcaan, patucekan tu “yitali kapunu hitay”, tusa amihcaan malepacaw sa kasenun han nuheni ku amis nu yi-ta-li, putun han nuheni ku micubelisay tu huwa a masakaputay tu masasulit tu kiyaku.
1796年，他被任命為「義大利軍團」司令，在兩年的戰爭中橫掃北義大利，迫使反法同盟簽署和約。
1798 amihcaan mukelid tu hitay tabaat i ay-ci mukelid tu katuuday a misekingay a tademaw, aminanam tunu ay-ci amucalilaw tuy tiniay.
1798年他率軍遠征埃及並攜帶大量科考人員，為埃及學做出突出影響。
cinida i 1799 a mihcaan taluma i huwa ku mucuduh tu uulbulad a masasuada mala sayaway amikuwan, mulakuwit tu al-pas- a buyu’ malunke anikalepacaw demecen nuheni ku mibelihay nu masakaputay.
他於1799年返回法國發動霧月政變成為第一執政，翻越阿爾卑斯山在馬倫戈戰役中擊敗反法同盟。
1804 a mihcaan, ci Na-pu-lun patungusan tu hunti angangan, u 18 ay atademaw atu nu misaicelangay a tademaw patungusanamin tu ngangan.
1804年，拿破崙加冕為法蘭西皇帝，封18位有功將軍為帝國元帥。
sakatulu a mibelin niya masakaputay patideng tu nadikudan sa, nuayawan i uelmu anikalepacaw u mapatayay a hitay, nadikuda nu aw-se-te-li-ce a nikalepacaw mademec ku aw a hitay.
第三次反法同盟組建後，他先在烏爾姆戰役中殲滅奧軍，之後在奧斯特利茨戰役中擊敗俄奧聯軍。
1806 amihcaan, ci pu-lu-se kumukeliday sakasepat amubelin tu masakaputay pasayni amilpacaw, Na-pu-lun yina a ni kalepacaw mamin mapatay ku hitay, i sabaw cacay a demiad micumud tup u-lin.
1806年，普魯士為首的第四次反法同盟向法宣戰，拿破崙在耶拿戰役後幾乎全殲普軍，於11天後攻入柏林。
nadikudan sa hu-lu-li-lan a nikalepacaw demecen nu heni ku e-lu-se a kanatal, mala ulu a ucayay ka piyalawan a mala sakakaa y nu tapang.
之後，他在弗里德蘭戰役中擊敗俄羅斯帝國，成為歐陸無可置疑的霸主。
1808 a mihcaan, Na-pu-lun misaahebal tu “enalay a masakaputay”, mukelid tu hitay micumud misawacu tu si-pan-ya mutengteng tu malekakaay nida mala tapang.
1808年，拿破崙為擴大「大陸體系」，率軍入侵西班牙並立其兄為王。
1809 a mihcaan, sakalima mubelih tu masakaputay mibakuhac, Na-pu-lun i wa-ke-la-mu a kalpacaw imahini u mikuwanay tu cinida tu uwlu.
1809年，第五次反法同盟爆發，拿破崙在瓦格拉姆之戰中再次確立其對歐陸的統治。
1812 a mihcaan, Na-pu-lun mukelid tu hitay misawacu tu e-lu-se, mapuet nuy tiniay a utiih atu nayay kucacanan, u kapahay a “tabakiay a hitay” maselep malatusa.
1812年，拿破崙率軍入侵俄羅斯，受限於俄軍的焦土戰略與缺乏補給，其精銳的「大軍團」折損大半。
nikalepacw tu e mademec sa, u duma a kanatal patidengnamin tu micubelisay tu masakaputay, Na-pu-lun kinapina midemec tu ada a hitay, nika sadikuday sa pakatineng amutadikud tu cinida.
爭俄失敗後，各國再次組建反法同盟，拿破崙雖多次擊敗敵軍，但最終不敵宣布退位。
1815 a mihcaan, miliyas tu el-pa a subal Na-pu-lun mala tapangan aca, nika i huw-atiy-lu a nikalepacaw mademec nu mibelehay a masakaputay, patayda i sen-halnun-an asubal mipaydang.
1815年，逃離厄爾巴島的拿破崙再次即位，但在滑鐵盧戰役中被反法同盟擊敗，被流放至聖赫倫那島。
Na-pu-lun pasayni tu aydaay a sayku macalilaw, mapacabay nida tu hitay amisulul, u huwaku a sapatungus a nidateng mamin tu maiakalak i ucu, ngay u sapisadep atu hulic nu wayway mala mikuwanay a daduducan nu sapaeteng sakakuledec, pakatineng cinida tu sapisumad tu kakawaw, kyu nudikudan u binawlan palutatenga tu u-cu pangangan tu daduducan amu cuduhay nusiepucay nu pahusuay atademaw.
拿破崙對現代社會產生極大影響，伴隨著他的軍事征服，法國大革命的思潮傳遍歐洲，讓理性與憲政精神成為了政治體系的基石，他頒布的一系列改革政策，使其被後世普遍認為是歐洲封建體系的撼動者，資本主義的傳播者。
nipaydang,bunacadan,uhulic atu tungus a hulic ci Na-pu-lun a ziday pataayaw tu kitakit tu tanengay a epuc atu malecaday nami a sapatecek.
自由主義、民族主義、民法典與公制在拿破崙時代後逐步成為了世界的普世價值與通用標準。
Naayaway nika udip早年生活[編輯原始碼]
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]ci Na-pu-lun nayi 1769 amihcaan a lecuhan i hu-wa-lan-si-ciy asubal nu aya-ke-ciya, wamanida panganagnhan “Na-pu-lun”, yi-tali a imi sa u “bukbukelalan a layung”.
拿破崙於1769年出生在法蘭西王國科西嘉島阿雅克肖，父親給他取名「拿破崙」，義大利語的意思是「荒野雄獅」。
u ngangan nida i yi-ta-li nu ke-si-ciya akamu a hacung “na-pi-liaw-na. pu-aw-na-pa” “Nabulione Buonaparte”, 1793 a mihcaan ci Na-pu-lun tucek nida milab utu ya-ke-pin a masakaputay at uke-si-ciy masacacay a patideng tu tapang ci pu-se-ka-lay.paw-li masasulinges, widasa mahida u “u” namakayni i 1796 amihcaan malingatu pakayni i ngangan bulicen nida ku ngangan, sumaden nida tu nu huwa a kamu nipangiha, “Na-pu-lun. Na-pu-lun” “Napoléon Bonaparte”.
其名字在義大利的科西嘉語時為發音「拿布利奧內·布奧拿巴」（Nabulione Buonaparte），1793年後由於拿破崙選擇加入雅各賓派並和科西嘉獨立領袖帕斯夸萊·保利決裂，那個象徵科西嘉的「u」自1796年起被從名字中去掉，轉變為法語發音的「拿破崙·波拿巴」（Napoléon Bonaparte）。