Singapore
Singapore (新加坡)
u Singapore (新加坡) sa i labu nu Asia (亞洲), itiza i 1 22 N, 103 48 E. u ahebal nu lala' mapulung sa izaw ku 697 km2. u ahebal nu lala'ay sa izaw ku 687 km2, u ahebal nu nanumay sa izaw ku 10 km2. hamin nu tademawan sa 5,781,728.kakalukan umah sa 1%, kilakilangan umah sa 3.30%, zumaay henay umah sa 95.70%.
tapang tusu nu kanatal (首都)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u tapang tusu nu kanatal sa u Singapore.
kakinginan nu kanatal demiad (國家紀念日)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]kakinging nu kanatal demiad sa 9 bulad 8 demiad.
tabakiay a tapang nu kanatal (元首)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u tabakiay a tapang nu kanatal (cong-li, 總理) ayza sa ci Tony Tan, micakat a demiad sa i 2011 a mihca 9 bulad 1 demiad.
新加坡共和國，別稱獅城，通稱星國、新加坡或星加坡，是位於東南亞的城邦島國、城市國家。新加坡的國土除了新加坡本島之外，還包括周圍所屬島嶼，新加坡最大的外島為德光島。從新加坡獨立以來，大規模的填海已經為新加坡增加了23%的面積，相等於增加了130平方公里。
u Singapore (新加坡) nu binacadan a kanatal, nuduma a nipangangan sa u Seceng han, nakayadah a pangiha' muawaw sa u Singko , Sin-ciya-po, sing-ciay-po, u kakitidaan sa nu walian kasatimulan nu Yacoay a masatuseay a kanatal i masasubalay. u lala' nu kanatal nu Sin-ciya-po caay kau nasubalan adada, sikaidaw tu nu tapiingay a subal atu kalasabuyu'anay a ba’ba’tuan u tatungusan amin, u satabakiay nu sakaihekalay a subal sa ya Tekuwan hananay a subal. sipakay i kunida saan a masakanatal sa, nikiyadahan a muselentu bayu’ sakacunus nu lala' nu kaahebal, makaala tu 23% nu kitidaan, sausian sa sicunus tu 130 a pinghuwan kungli.
cunli (總理)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u cunli nu Singapore (新加坡) ayza sa ci Lee Hsien Loong (李顯龍), micakat a demiad sa i 2004 a mihcaan 8 bulad 12 demiad.
ngangan nu kanatal (國名)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]「新加坡」〔sin-ka-pho〕源自於閩南語對於英語名稱「Singapore」的音譯。其英文名則來自馬來語「Singapura」，繼而來自梵語Siṃhapura，其中siṃha意為獅子, pura意為城市，因此新加坡又被稱為「獅城」，其國徽和著名象徵魚尾獅也源於此。1972年4月25日，「新加坡」正式成為國家的華文譯名。
ina Singapore (sin-ka-pho) namakayda i nu Min-nan a kamu sikasengi nu United kingdom a nipangangan "Singapore" a nipabelinan. nu sakay nu dumaay a kanatal ya Ma-lay hananay a sipangangan tu nu United Kingdom u "Singapura" han, kilul satu nu makay i huwan a kamu sa u Siṃhapura sa, u imin nu labuay sa ya simha u se-ce (獅子) sananay, ya pura hananay sa u kakitidaan nu tuse, kiyu ina Singapore idaw aca ku nu dumaay a nipangangan u "Se-ceng" han, nu kanatalay a hata sakay nu kulit i labuay, atu sasitungus tu kasingangan tu nu kikul nu se-ce, kalingatuan nu makayni tu. 1972 a mihcaan sepat a bulad 25 a demiadan, ina "Sin-ka-pho" a ngangan sa mala tu nu kanatalay nu hulamay a nipabelih a kasingangan.
新加坡在3世紀已有馬來人居住，據新加坡學者許雲樵考證，蒲羅中是馬來語Pulau Ujong之對音，指半島南端的島國。蒲羅中是新加坡最古老的名稱。比淡馬錫早一千多年。
u Singapore i ti tuluay a seci sa idaw tu ku ya Ma-lay a tademaw tayni muneng, nikatinengan i Singapore a mitesekay a nipasubana',ya ci Si-yin-ciyaw hananay a nipawacayan, ya Pu-lo-cung hananay sa nau nu ma-lay nakamuan ya Pulau Ujong a sasuayawan a ngiha', u imin sa patudu tu ina subalanay a kasatimulay a subal sa. ina Pu-lo-cung sa nu makay i Singapore kasumamaday a sakasingangan. kikatabalan tiya Tan-ma-si hananay itini makaala tu cacay a malebut nu mihcaan.
14世紀，明朝把新加坡稱作「淡馬錫」（爪哇語：Temasek）、莫干島。
1819年1月29日，英國不列顛東印度公司雇員史丹福·萊佛士登陸新加坡並開始管轄該地區。1824年，新加坡正式成為英國殖民地。1867年，新加坡升格為海峽殖民地，和檳城、馬六甲並列一個轄區，受英國直接統治。
i sabaw sepat a seci, nu kahulaman a ziday ya mincaw hananay a nipangangan, "Tan-ma-si" han (nu Cu-wa a kamu Temasek), ya Mo-kan a subal. 1819 a mihcaan cacay a bulad 29 a demiad, ya United Kingdom nu Puliye-tiyen kawalian a kusi mamisakawaway ci Setsnfo-layfose tatukus nu nu Singapore, sikayda satu a malingatu a mikuwan tuya kenisan. i 1824 a mihcaan sa, ina Singapore a kanatal sa mala tu nu United Kingdom a situngus tu kalatubangan a nipikuwan. 1867 a mihcaan, ina Singapore a kanatal sikacakat ku sakay nu bayu’ay a nikapikuwan a kakitidaan, malecad tu ya Ping-cen, atu ya Maliw-ciya sikapulung a kenis, sasitungus tu nu United Kingdom a kanatal makuwan.
1942年2月15日（太平洋戰爭時期），日本占領新加坡，並將之更名為「昭南島」，其中「昭南」一詞取自「昭和年間所得之南地」一文，同時也有「南方之光」和「昭和天皇在南洋之領土」的意思。
1945年9月12日，日本宣布無條件投降，英國重新管轄新加坡，並恢復其名為「Singapore」。
i 1942 a mihcaan tusa a bulad sabawlima a demiadan (i nu Taypingyang a nikalalaisan sasitemu), nidebungan nu Dipun kina Singapore, pakayda hantu a maysumad ku nipangangan tu ya (Caw-nan a subal) han, sakaidaw sa (ya Caw-nan) a ulic sa namakay i (Siw-ho a mihcaan a kilac nikaala tu i kasatimulan a lala') i cudad, kutusisa idaw aca ku ya (kamelitan nu edil i katimulan) a imin, atu nu (Siw-ho a hungti i nutimul a bayuanay a kakitidaan) hananay a imin. katukuhan i 1945 a mihcaan siwa a bulad 12 a demiadan, ya Dipun pabinanawlan tu kitakitay nayay ku sakilac tu kademecan pahata tu salngacay a mademec, ya United Kingdom muliyaw aca a pikuwan tu Singapore, kinacacay aca a muliyaw a sipangangan tu ya "Singapore".
1959年，新加坡取得自治邦的地位，李光耀成為首任總理。期間，李光耀和當時的馬來西亞聯邦政府在種族權利分配上意見不合，李光耀主張「馬來西亞人的馬來西亞」的民族平等方式，反對「馬來人至上」的保護策。
i 1959 a mihcaan sa sikaala nu Singapore a misakaku a mikuwan tu nu udipay a kanatal, ci Li-kuwang-yaw hananay sa malasayaway a satalakaway mikuwanay a tademaw. imahida sa, ci Li-kuwang-yaw a sasitungus tu sakunida a nidatengan mamuciliw atu nu Malaysia a kanatal, iti nu binacadanay a tatungus a sipalecadan caay kakapah ku nisapalalen, u tungusay ni Li-kuwang-yaw sa (u Malaysia a tademaw a Malaysia) a binacadan palecad han ku kasasitudung nu kawaw sa, mihantay tu ya "u Ma-lay a tademaw ku kailay nu kaudip sananay a nidateng" a miading tu cedang nida atu tungus nu binawlan sakay nu Singapore.
1965年8月7日新加坡州自馬來西亞聯邦中除名。於是，8月9日，馬來西亞國會緊急修憲並通過，解除新加坡與馬來西亞的關係，使其被迫成為獨立的主權國家。
i 1965 a mihcaan waluay a bulad pitu a demiadan, ina Singapore a kanatal sa, kabulican ku ngangan i nu Malaysia a nikapulungan kalaidaw, kiyu i waluay nu bulad siwa a demiadn sa, ya Malaysia a kanatalay a giinghuy misabilil a pasumad tu hulic mayawas, tu sapihulak nu Singapore atu nu Malaysia a nikasasiketan ani kapulungan, sikayda tu nu mapacici a mala tu nu situngusay a kunida sananay a kanatal.
人口 nu kaidaw nu tademaw
新加坡是世界人口密度第三高的國家或地區，次於摩納哥和澳門。
ina Singapore a kanatal sa i ti kitakitan sa, mala nu sakatatuluay kacacelcelan nu tademaw a kenis, mikilul tu ya Monaco atu ya Macau.
nu kamu (語言)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]在新加坡的華族社群裏，華裔學生必須接受「英文為主，華文為輔」的雙語教育體制，在基礎教育階段修讀十到十二年的華語課程。但相對於英語應用能力，華語在新加坡聽說能力還行，「讀寫能力」卻不斷弱化。新加坡是個閩南人（當地稱福建人）為主的社會，民間普遍使用閩台閩南語，能與中國大陸的廈門、泉州、漳州人，以及台灣的閩南人溝通無礙。
nikapulungan nu Singapore i nu hulam a masakaputay sa, u wawa nu hulam atu micudaday a maylayap tu nu (Iguay nu tungus, nu hulamay ku mamiedap tu sulit) mahtatusa ku sipasubana tu sasalamitan, sakay nu angangan a sapasubana a ngatu sa, a micunus henay tu picudad cacay a bataan katukuh i sabaw tusa a mihcaan, tu nu hulamay a nipatungus a nananaman. nika sakay nu Iguay a nikalalacal tu tineng sa, u nu hulamay i Singapore sakay nu pitengil atu nakamiwan taneng henay, nika u "saasipan atu sasulitan sa" kaselepan ku nicunus sikaliyuhan tu. ina Singapore a kanatal sa nu min-nanay a tademaw a kasasitungus nu kalcapuan, u binawlan sa mananam tu a maysakamu tu Minnan atu nu Taywanay a kamu, taneng a sikalalacal tu nu China ya Siya-men, Ciyein-cuo, Cang-cuo, atu nu Taywanay a min-nan a tademaw masasakamu, nayay ku sikaliyuhan.
但自從1980年代由新加坡政府主導的「講華語運動」
由於新加坡的國家第一語言為英語，講華語運動衹限於華人間推廣，因此爭議較少。相比中國大陸的推廣普通話以及台灣的國語運動，新加坡的講華語運動更著重在口語方面。講華語運動影響，連帶出保護方言的反思。
nika namakay i 1980 a ziday sa, sipakay nu Singapore a cenghu a nipililidan a masakamu tu nu "hulam a kamu" a sipilatlat, uyda ni picuduh tu mamusakamu tu nu Hulamay a kamu sa nayay ku mipuluay, kasasedsedan tu a maycuduh tu nu Chaina atu nu Taywanay a sakay nu kanatalay a kamu nipilatlatan sa, nu Singapore a nipicuduhan sa palumata kuyu heni tu nu sakay lawayay a kalalacalan. musakamu tu nu Hulamay a nilatlatan sa, malawlaw tu ku sasiading tu sapapuhpuh tu nu kitidaayay tu a kamu atu nu sikabeli han a maydateng.
新加坡官方使用與中國一致的簡體漢字。但在1969年至1979年間曾短暫擁有自己的漢字簡化標準，民間以簡體字為主但偶爾也會出現繁體字與簡體字混用的現象。新加坡的官方文字為英文，因此公函、商務往來和其他經濟業務性質的書信通常以英語為主。
nu Singapore a sanu kanatalay a kamu sa, sikalecadan tu nu China a masakangtan a sulit. nika iti 1969 a mihcaan katukuh i 1979 a mihcaan, i nu silaadan sa, nasikala tu kaapuyuan a sikaidaw nu udipay a sulit tu sakay nu hulamay a misakangtan kasiwantan, nu i binawlanay atu kangtanay a kasitungus nu sulit, nika alahicaen tahkal tu ku kasasibutay nu sulit atu nu kangtanay macacamul a sipicukaymas. sakay nu Singapore a sikalalacal tu kanatalay a sapacudad sa, u nu United Kingdom ku sasitungus a pacudad, kiyu sakay u sapikuwan a nipacudad atu tatengilan atu nu sapakalisiw misiwbayay atu micidekay a kalalacal tu tigami a sulit sa mamin u nu United Kingdom ku sakasitungus.