Sutan

kakilman

Sutan蘇丹

nilaculan

Sutan pilungay a kanatal:alapu a kamu: جمهورية السودان‎；nu amilika: Republic of the Sudan” taneng ay a ngangan sa sutan han, u timulay a sutan misiteked tu kyu singangan sa tu amisay a sutan, kitidaan sa i huy-cu nu walian atu timulan, mulilis tu sumanahay a bayu’,usulit sa “lumeniay a “tademaw” nu pala’.

蘇丹共和國（阿拉伯語：جمهورية السودان‎；英語：Republic of the Sudan），簡稱蘇丹，南蘇丹獨立後也被稱作北蘇丹，位於非洲東北部，紅海沿岸，撒哈拉沙漠東端。國名源於阿拉伯語「Bilād as-Sūdān」，字面意思為「黑（人）的土地」。

u ahebal sa 1,886,068 a kuli, u huysu sakatulu ku ahebal nu pala’ a kanatal, numaminay a kanatal sak 16 a tabakiay a kanatal.

面積1,886,068平方公里，爲非洲面積第三大國、世界面積第16大國。

u ngangan nu kanatal sa kesemu. u tademaw sa nu alapu muse lin . u malawpesay a kanatal han sa pangangan tu “u sakay cay kakapah a kanatal han”, namakayni i hitay nu siyhu yu malepacaw henay i ta-hu sa idaw ku mikuwanaykyu masatedep.

首都喀土穆。人口多為阿拉伯穆斯林。曾被失敗國家指數評為「世界上最不安定的國家」，歸咎於軍政府在達佛戰亂問題上的專制統治。

imahini. timulay a sutan nayi 2011 amihcaan 1 abulad 9 a demiad sayawaay misingkiw ku bunacadan, 98.83％ hatiniay kumu pacukeday mucuduh misiteked. 2011 amihcaan 7 abulad 9 a demiad, timulay a sutan tatenga pahusu misiteked tu kuheni u timilay han a mapulungay a kanatal.

同時，南蘇丹於2011年1月9日舉行公民投票，98.83％的投票支持獨立。2011年7月9日，南蘇丹正式宣佈獨立為南蘇丹共和國。

nasaemekan歷史

Sutan nu mukasi a ngangan sa nupiya han, yu ku-ay-ci akamu sa u ekim sananay a imi, tiniay a kitidaan yu pulung nu mihcaan nuayawan nu 2000 amihcaan patideng tu kanatal. Cumudan nu ay-ci a tademaw kyu malatusa kyu mapeci.

蘇丹古稱努比亞，在古埃及語裏為黃金的意思，這一地區在公元前2000年就建立國家。埃及的入侵給當地造成極大的破壞。

pulung nu mihcaan waluay siki, suta a tademaw mabakuhac ku sapibelih nuheni, kyu mulaliw kya ayci a rademaw patideng sat u ku-se a kanatal.

公元前8世紀，蘇丹人爆發規模宏大的反抗運動，趕跑埃及人，建立庫施王國。

pulung nu mihcaan nu ayawan 751 a mihcaan kuse a kanatal mikuwanay ci “piey” namakayda micumud i ayci  nu citipupul a tademaw nalumaan amuwalatu pabaway a ayci a kitidaan, udip tu panganganay tu huyla, patideng tu ayci saka 25 a sakakaay, malapupul atademaw tu tapang atu ayci atademaw masasitungus tu kingly sa, sakatulu mamipatideng tu ayci a kitidaan a sapaicelang.

公元前751年，庫施王國統治者皮耶（Piye）從入侵了埃及的柏柏爾人手中攻取了上埃及地區，自稱法老，建立埃及第25王朝，成爲除柏柏爾人王朝和本土埃及人的偏安政權外，第三股角逐於埃及土地的勢力。

ci piya maseneng tu mukasi nu ayci cu amungsen, yu malasakakaay henay sa misanga tu yadahay a nikalepacaw nu mapeciay a biyu, pacakat tu ayci a tademaw misanga tu ekimay a madicemay a nikasatatied, mala nu udipay a lunem.

皮耶崇拜古埃及的阿蒙神，他於在位時修繕了許多因戰亂而損毀的神廟，更復興了古埃及人早已不再修建的金字塔，以作爲自己的陵墓。

namahida sa saka 25 a sakakaay nadikuda ci mayluay a tapang a kakitaan naming, muhidanamin misanga tu lunem sadicem han naminmisanga patatied.

自他以後，第25王朝及其後續麥羅埃王國的勛貴們，均會將自己的陵墓修建成金字塔樣式。

inatiniay a masadicemay a nikatatied cay kahacica u adidiay ku yadahay, nika u sutan nuheni sa idaw 250 hatidaay kayadah, sisa u sutan akanatal usayadahay ku madicemay a matatieday a kanatal.

雖然這些金字塔的規模小得多，但只蘇丹境內就有250餘座之多，蘇丹也因此是金字塔最多的國家。

u pala地理

Sutan nu huycu mikisaba tu alciliya atu kangku a kanatal nu binacadan sakatulu a katabaku nu kanatal, i 2011 amihcaan i timilan nu sutan misiteked nu ayawan, sutan u satabakiay kupala i huycu a kanatal.

蘇丹是非洲僅次於阿爾及利亞和剛果民主共和國的第三大國，在2011年南蘇丹獨立前，蘇丹是非洲面積最大的國家。

u biyaw nu timulay a sutan, ayci, lipiya,cate,cunghuy mapulunga a kanatal, yisupiya atu elicuyya.

鄰國有南蘇丹、埃及、利比亞、查德、中非共和國、衣索比亞和厄利垂亞。

u tebanay sa umasabintabgay nu Sutan a pala’ u niluhe micumud tu heku, cin-ni-lu-he,pay-ni-lu-he malalikeluh i sidamekay a lala’, nu tipan atu walian nu talakawway a pala’, u suta caledesay ku demiad nu heni. U caledes kuytiniay idaw ku liken a demiad, nu mihcaan a nukauda namakayni i amis pasaysa itimulan 20 a hawmi kaudad nika macunus tu 1000 a haw mi mutapabaw, i amis nu pangkiw u likelikenan, i timulan sa u lutulutukan a tukilakilangan atu lalanu’an; odaw ku bae’tu simukin, mung,antang, alumi, ekim simal wina nu ladem.

中部是蘇丹盆地，尼羅河河谷貫穿，青尼羅河、白尼羅河匯合處一帶土質最為肥沃，西部和東部是高原，蘇丹終年炎熱，主要屬熱帶莽原和沙漠氣候，年降水量自北向南由20多毫米遞增至1000毫米以上，北半部多沙漠，南半部多草原、森林和沼澤；礦藏有鐵、錳、銅、金、石油、雲母等。

dumasa, sutan atu ayci i walian mulilis tu sumanahay a bayu’ idaw ku pinaay a kanatal nikakalalitin nu pala idaw kunikacacengan.

另外，蘇丹與埃及在東部沿紅海部分的國界上有劃分爭議

amisay a sutan北部蘇丹[編輯原始碼]

itiniay nu sutan mapulungay a pala’ nu tusaay a cacay, nikaudadan tu cacay amihcaan 50~100 kuli, wiytiniay u liken naming, nu tipan nu niluhe u lipiya a likelikenan nikatanayu’, u hekal sa u balabalasan a masaenalay, iteban sa idaw ku masabaetuay a masadicemay mahida u buyu’, matenesay mabahil nu bali basahelul tu; u timulan nu ni-lu-he u pi-ya han pangangan “Nubian desert, inayay ku sumilaway, wida sa tepalay nu sumanahay a bayu’masabuyu’ay, kya idaw ku lutuk, widasa sapi ini tu a-lapu a tademaw nu sakaudip, laecusa mapulung tida mueneng a siluma’.

本區約占蘇丹共和國面積的二分之一，年雨量只有50~100公厘，絕大部分均是沙漠，尼羅河以西為利比亞沙漠的延長，地表多為沙礫平原，間有奴比安砂岩構成的山嶺，亦飽受切割風蝕；尼羅河以東稱努比亞沙漠（Nubian desert），綠洲稀少，只有臨近紅海的山地，才稍多水草，僅可供阿拉伯人游牧為生，而不能在一地定居。

wida mududucay tu ni-lu-he kya idaw ku muenegay i lilis idaw ku niyadu’ atu kakalukan, sepat a kuli kya, u masaputunaym caay kaw matulinay.

只有沿尼羅河岸才有定居的農村及農業，這條綠帶較下游的埃及更為窄狹，其寬度由數公尺至三、四公里不等，且常呈中斷，不相連續。

u sumilaway a hebal kya idaw ku niyadu’, u sin-ti “Shendi” pu-pu “Berber” tung-ku-la “Dongola”  atu wa-ti-hal-huwa “Wadi Halfa, i ya-se-un namisanga tu sasupedan tu nanum, ya hael-huwa manebneb, maheneknek i sasa nunanum, u ay-ci pabinsiw tut ulu malabut sepat a lasubu a emang, napabakin tu nikalawpes nu Sutan.

綠帶寬處可有村莊，如仙迪（Shendi）、柏伯（Berber）、棟古拉（Dongola）及瓦迪哈勒法（Wadi Halfa）等，於亞斯文高壩完工積水時，哈爾法將被淹沒，永沉水底，埃及已賠款三千四百萬美元，以補償蘇丹的損失。

timilay a sutan南部蘇丹[編輯原始碼]

ina timulan a sutan yu misiteked nu ayawan sa, naw tebanay a sutan hank u ngangan.

本區在南蘇丹獨立之前，原稱為中部蘇丹。

Ina balat 10 katukuh 16 a tateban, u demiad kapahay, yadah ku udad, idaw ku teban tu timulan yadahay ku udad “Central Rainland” han pangangan.

本區介在北緯10度至16度之間，氣候條件較好，雨量較多，有中南部多雨地（Central Rainland）之稱。

witiniay nu tipan sa u ta-hu han a talakaway a pala’, u talakaw sa 700 a depah katukuh 1000 a depah, u matenesay t uku namatuduhay a baetu.

本區極西為達佛高原，海拔約700至1000公尺，岩層古老。

ipabaw idaw ku nikatuduhan nulamal a baetu masaupu, u sinuin han kuyadahay, u tucek nu lamal i ma-la-han a buyu’ u talakaw sa 3350 a depas. u talakaw sa, hina udad, makaala tu 750 hawmi.

其上又有火山熔岩堆積，以玄武岩為主，火山主峰為馬拉山，海拔3350公尺。由於地勢崇高，雨量極多，可有750毫米。

u talakaway a pala idaw ku kilakilangan atu ununcungan yadah, idaw ku masatedepay a balad alahica idaw; win isa namaka tal-hul a talakaway odaw ku pinaay a niyadu’, idaw ku nipaluma tu habay, kalitang, kubkub, ce-ma, nika idaw ku cayay kayadah nu mang-ku, kama atu pada’.

高地上林木及灌木叢均多，並有短促的間歇性河發育；因之達爾富爾高原區有若干村莊，並種有小米、花生、玉米、芝麻等，亦可生產少量的芒果、柑橘及香蕉。