Suy-wen-di

Suy-wen-di 隋文帝

nikaudipan balaki生平經歷

pilecuhan出生

Yen-cin itida i Si-wi-ta-tun pitu mihcaan enem a bulad sabaw tulu dimiad labi pilecuhan i Pung-yi-pan-zuo-ni-se’, pangangan han nu wunsan ci “ Na-luo-yen”, u “sakapahay nu udipan sa”. ci ama ni Yen-cin u Si-wi Suy-kuo-kun, Pei-cuo-cu’-kuo, Ta-se-kun-da-yen-cun, wina cu Lise. acawa u hunhuo nu Pei-cuo nu waluay a kanatalan nu masacacayay nu naiay a malekakaay nu wawaan ci Cia-luo, u “lumeniay a hungan”.

楊堅於西魏大統七年六月十三癸丑夜（541年7月21日）生於馮翊般若尼寺，寺中女尼智仙為其取乳名「那羅延」，在梵語中意為「金剛不壞」。楊堅之父是西魏隋國公、北周柱國、大司空楊忠，生母呂氏。其妻獨孤皇后為北周時八大柱國之一獨孤信之女獨孤伽羅，意為「黑沈香」）。

sakakaay nida a tataynaan a wawa siacawa tu Pei-cuo-sun-ti u hun-huo, sakahemekan ku udip nu kawaw nida. ci Yen-cin itida i henay naw satabakiay nu tahudan, singanganaca tu Ta-sin-cun-kun, midayday tu kawaw nu wama, Pei-cuo wu-ti’ sakakaay a tahudan, namilabu milepacaw tu Pei-ci nu nikalepacawan.

其長女嫁北周宣帝為皇后，地位顯赫。楊堅在北周時曾官拜驃騎大將軍，又封為大興郡公，後襲父爵柱國，北周武帝時任隋州刺史，參加過北周滅北齊之戰。

maalaw ku sapikuwan奪取政權

masakapah henay ci Yen-cin namikilul ci Wu-tiam milawpes tu Pei-ci palecad tu Hua-pei, caay ka tenes tu lingatu nu mihcaan “ limpicwal mihcaan” imelang mabelec mapatay, Pei-cuo ci Sin-ti’ ku malatahudan.kina mikuwanay. Pei-cu sin-ti’ caay kaw kanamuhan a tademaw, mipatay tu sakakaay, maalaw ku kanatal sipabeli tu tunkun a malumanay ci Cen-yi, mabiyalaw namin ku tademaw. tu Ta-cen lingatu nu mihcaan “ limpicsiw mihcaan” tusa a bulad caysiw demiad, ci Yi-wen-pin sakamusa a sipabeli nu maku tu pituay a mihcaan nu sakakaay aku a wawaanci Yi-wen-canan, sumad hank u mihcaan nu bangguan u tabakiay a Zo, u tin-yen hunti.

楊堅壯年時曾隨北周武帝伐滅北齊統一華北，不久後武帝於宣政元年（578年）病逝，北周宣帝即位。北周宣帝行為乖戾，誅殺元老重臣，將國政交給東宮的舊僚鄭譯，引起朝野恐慌。大成元年（579年）二月十九日，宇文贇下詔傳位於僅7歲的長子宇文闡（北周靜帝），並改年號為大象，自稱天元皇帝。

tabakiay Zo tusa a mihcaan “limwalsep mihcaan” tulu a bulad lucay dimiad, ci Yi-wen-can pasingagan han ci Yen-un u Luo-cu sakakaay, tukiw sakakaay, tayda i malumanay a kitidaan misalama, nu ayawan a tusa nu bulad tusa a bataan dimiad, kawili kawanan nu sakakaaym, sumad han ci Yen-cin ku sakakaay nu tahdan.

大象二年（580年）3月31日，北周靜帝宇文闡任命隋國公楊堅世子楊勇為洛州總管、東京小冢宰，統轄故北齊舊地。在先前的2月20日，罷左、右丞相之官，改楊堅為大丞相。

kawaw nu cence’政治作為

misumad tu hitay軍政改革

cen-ce’ a nipacukel tada silaheci tu. mahida ci Cen-yi, Su-wi, Kaw-yin tu pinaay nu tahudan nipicuduh nu heni. ci Yen-cin yadah ku sapisawacuay a kawawan, milalid tu sakaudip, sisa pasikineng han ci Su-wi tu cudad, misumad tu misawacuay a hulican, patideng tu kanatal a hulican, kiya manuneng ku binacadan, mawada ku sakaybakinan, u papatayan a tademaw u melecen, atu litabatan tusa kina hulic, u saka lihalay nu tademawan. itini i sakay cen-li a kawawan, nu nipikuwan ni Yen-cin, caay kapah ku kawaw nida tu sakay kanatalan, misanai’ tu tademaw, kaisa tu maanupay nu tademawan a wayway. ci Yen-cin patuduan nida ci Liu-sen milakalak tu lima a bataan idaw ku tusa a niyadu’an, sakamaanupay nu tahudan makaala tu tusa a lasubuan ku tademaw mahemik ku kitidaan. kapah satu ku nipikuwan, macunustu ku sakay kanatalan nu kalisaiw, sa idaw ku sapiedap tu pakuyucay, ka limulakan ci Suy-kaw-cu, u matatungusay kina kawaw sa.

政治方面的支持功不可沒。漢人如鄭譯、蘇威、高熲等名臣有助推動國策。楊堅亦因前朝酷刑甚多，影響民生，故命蘇威等人編纂《開皇律》，修訂刑律，訂立國家刑法，使人民有法可守，又減省刑罰，死刑只設絞、斬二等，以示隋朝對民之寬大。在澄清吏治方面，楊堅得國以來，勵精圖治，兼且天資刻薄，自不容貪污枉法之行為存在。楊堅命柳盛持節巡省河北五十二州，奏免長吏贓污不稱者二百餘人，州縣肅然。吏治之整肅，不僅上裕國庫，下紓民困，隋高祖在位時之隆盛，此亦為要因。

sakaudip a kawaw經濟政策

sakaudip ni kakenihan tu tulul amis makaala tu tusa a lasubu pitu a bataan nu tenes, mangelu’ ku sakaudip, nai’ ku micumuday tu kalisiwan nu kanatal, u cun-yun a niyadu’an ku sasiidaay. tu siwa a mihcaan nu Kan-hun “limwalsiw mihcaan”, u hitay nu Suy-cun hamin a kapah ku kanatal, u sakaicelang nu kanatalan ku muntiti. mitengil ci Yen-cin tu kamu ni Se-ma-su-wi, alesen ku cikah, pah sapacumud tu damsu i siciw, nikudan kinapina miwada’ tu damsu, miwada’ tu nitamudungan nu tademaw tu sapatahekal nu damsuan, sapaayaw tu kanatal sakay umahan a nikasilaculan, kya malahat ku sakaudip.

經濟上鑑於南北分裂達二百七十年之久，民生困苦，國庫空虛，由以中原地區為盛。故自隋開皇九年(589年)，隋軍統一天下後，即以富國為首要目標。故楊堅接納司馬蘇威建議，罷鹽、酒專賣及入市稅，其後多次減稅，減輕人民負擔，促進國家農業生產，穩定經濟發展。

balakitu misiki tu sapipenecaw晚年傾軋

pikuwanan ni Suy-wen-ti pacebasa mipatay tu tahudan, mangalay misakaku, hamaw sa ku tahuda miliyas ci nidaan. tada micidek tu ku atekak, micidek ku sakay pibakinan, matalaw namin ku binacadan. paka “kapahay nu nikalingatuan” pakainai’en ku laheci. sakamusa, kabalihenawan ku nikasikawawan, nu mimangdayay a tademaw hamin han mipatay, u nipibakin alaw ba’ke’t tu nai’ t uku natademawan, caay tu kahida nu kalingatuan nu hulican.

隋文帝統治殘暴及濫殺大臣、企圖獨裁天下，他慢慢被大臣疏遠。文帝殘暴專制，苛刻刑法，百姓惶恐。讓「開皇盛世」大為失色。具體來說，功臣虞慶則、史萬歲等人先後被殺，刑罰也逐漸變得嚴苛無情，不復隋朝初建時的依法行事。

epingeng nida ku pinaay a tatamaan a wawaan, pululen nida ku sakatulu nu tatamaan a wawa ci Yen-cun, sakasepat a wawa ci Yen-siw palahida han u hucu nu tademaw. ci Wen-di nai’ ku tanektekay a aenengan, palawpesen nida ku babalaki patideng tu wawa, ci Yen-kun palawpesan nida ci Yen-yung, sa patideng tu Tan-caw a Tan-kaw-cu Li-yen malecad a patelac, sisa ci Suy-tan-se-ce saan u Suy-ca nika hinian ku nikademec.

他也打壓幾個兒子，如將三子楊俊軟禁，將四子楊秀貶為庶人。文帝未有鞏固太子的地位，並廢長立幼，立楊廣而廢楊勇，而之後建立唐朝的唐高祖李淵也同樣犯下相同的錯誤，故之後修隋唐史者認為是隋朝敗亡的重大原因。

Wen-di balakitu ku nikaudaip hina palawpes, manamuh tu kanamuhan, sademiad sa midang, ina la’cusay a waywayan mapalalid ci tayce Yeng-kun, yu mikuwan henay ci Wen-ti mamin mapalawpes ku nicuwkingan, mamin mapalawpes ni Yeng-kun.

文帝晚年生活亦變得奢侈，好大喜功，沉迷玩樂，這些壞習慣同樣影響了太子楊廣，結果文帝在位年間的積蓄，全部為楊廣所揮霍。

https://zh.wikipedia.org/zh-tw/%E9%9A%8B%E6%96%87%E5%B8%9D