Taitung

Taitung（臺東市）

kakilimaan

Taitung a sakuwan ku Taitung. kumud nu kalesakan, 111.48 km². （kalesakan nu linpanti 0.47 km², kalesakan nu pawliwti 1.09 km²）, u kasabinawlan, 10,692 ku tademaw. u kasalumaluma’ sa, 3,655 ku luma’. ilabu nu kasaniyazu’ nu siyang sa, 6,817 ku yingcumin a tademaw. u kasabinawlan(人數), Pakalatu 64%(Pangcah, Puyuma, Paiwan) ku kasabinawlan. u Pangcah atu Puyuma atu Paiwan ku sakalaniyazu’.

nikasakuwakuwan a niyazu'

Taitung mala 46 a cuwen atu 20 ku niyazu’. kina 20 a niyazu’sa, Apapuro niyazu'（高坡部落）, Pasawali niyazu'（巴沙哇力部落）, Ining niyazu'（伊濘部落）, Falangaw niyazu'（馬蘭部落）, Asiroay niyazu'（阿西路愛部落）, Pusong niyazu'（布頌部落）, Alapanay niyazu'（阿拉巴奈部落）, Karoroan niyazu'（加路蘭部落）, Matang niyazu'（馬當部落）, Katatipul niyazu'（卡地布部落）, Kasavakan niyazu'（射馬干部落）, Puyuma niyazu'（普悠瑪部落）, Papulu niyazu'（巴布麓部落）, Kalaluran niyazu'（卡拉魯然部落）, Fukid niyazu'（新馬蘭部落）, Pongodan niyazu'（大橋部落）, Sihodingan niyazu'（常德部落）, Kakawasan niyazu'（石山部落）, Siafulungay niyazu'（建農部落）, Pakurung niyazu'（巴古崙部落）.

臺東市 pusung se

（俗字寫作台東市；阿美語：Pusung；卑南語：Pusung；布農語：Pusung；臺灣話：Tâi-tang-chhī；臺灣客家語四縣腔：toiˇ dungˊ sii），是臺東縣的縣治及最大城市，位於臺東縣東部沿海中段，東濱太平洋，南鄰太麻里鄉，西與北鄰卑南鄉。

( u misulitay tu sasulitan u pusung se; nu pancah; pusung; nu piwma;pusung; nu punung;pusung; nu layak a kamu;Tai-tang-chhi; nu Taywan a ngayngay sepad ku ngihah; toi dung’ sii ), u nu pusung a kenis u satabakiay a mikuwanay nu tu-se, kitidaan i pusungan a kenis nu sawalian miduduc tu bayu i payteban, i sawalian u taypinyang, satimulan micapi tu tay-ma-li kenis, nu satipan atu saamisan micapi tu piwma a kenis.

面積約有110平方公里，成為全台面積最大且唯一一個逾100平方公里的縣轄市；人口數10.5萬人，為宜花東地區人口數第一大城市，全縣約有一半的人口設籍於本市內。

u ahebal nu lala’ idaw ku cacay a lasubu idaw ku cacay a bataan nu pin-huwan-kung-li, malu satabakiay ahebal nu lala’ u masacacaycacay(唯一) sanay u sacacay sanay malakuwid ku cac pin-huwan-kung-li nu pikuwan a kenis; u tademaw makaala tu 10,5 a mang, nu ki-lan kalinku pusung a kenis nu tademawan sa u satabakiay nu paycacay a tuse, hamin nu kenis sa idaw ku pankiway a tademaw u enen i tini manin pangangan i tuse .

來源：[1]

歷史 laylay

臺東平原早期為原住民卑南族、阿美族居住地，以遊耕方式生活其間。荷治時期及清治初期與後山其他地方共同被稱為「卑南」，已有漢人往來進行貿易。荷蘭人曾經為了採金派兵駐紮此地，並與卑南族利嘉社、泰安社發生過戰爭，今日臺東市第一公墓萬姓祠內尚存有昔日荷蘭士兵骨骸。

u enal nu pusung yu mahida naayaway u nu yincumin u piuma a binacadan, nu amis a binacadan u kakitidaan a muenen, hanipidang han maluk ku nikaudip hawsa. naw u he-lan atu kahulaman i ayaw atu nu dikudan u nu dumaan a malcacad(共同) nu kakitidaan sa pangangan han tu ‘’piwma’’, nataway sa idaw tu ku layak a tademaw malingatu tu nikalalacadan nu misiwbayay. u he-lan a tademaw nanu tawya tu maydih i tini a papikudkud tu kim sisa patayni tu hitay misadabek, atu piwma a binacadan u li-ciya niyadu’, tay-an niyadu’ namangangayaw tu, aydaay u pusung a kenis ya masa cacayay a lunem a salisinan ilabu nu tatangahan u sin-wan mamin idaw hen ku naayayaw a ukak nu hitay.

光緒年間，設立卑南廳，其後臺灣巡撫劉銘傳推動改制，名之為臺東直隸州。日本領臺前，改稱「南鄉新街」。清廷割讓台灣與日本後，稱為「卑南街」，屬臺東廳南鄉。

i naayaw a miheca u kasu mamadana henay, sini patideng tu piwma a pikawawan, i nadikudan u Taywan ya masatapangay ci Liu-min-cuwan micuduh a misumad, pangangan han tu pusung a kenis nu tuse. i nu ayawan nu lipun sa, sumad han tu ku ngangan’’ sadimulan a kenis baluhay a tuse’’. nu kahulaman a nipikuwanan sa mipela tu pabeli tu Taywan atu lipun hawsa, pangangan hantu tu ‘’piwma kenis’’, nu pusung a pikawawan i satimulan a kenis.

地理環境 liwliw nu kakitidaan

臺東市位於臺灣東南隅，是一座背山面海地形狹長的城市，公所所在經緯度為東經121.10度，北緯22.45度。西起中央山脈山麓等高線與卑南鄉為鄰，西南鄰知本溪與太麻里鄉相望，北鄰海岸山脈以黑髮溪與卑南鄉為界，東臨太平洋，全市地處海岸山脈南端，中央山脈東側，南北長19.8公里，

pusung a kenis i sawali nu satimul nu Taywan, u misudikuday tu buyu’ misuayaway tu bayu u masatanayuay ku lala’ nu wayway a tuse, kakitidaan nu yakuba i cin-wwiy-tu i tung-cin 121,10 tu, pi-uy 22,45 tu. i satipan u cung-yang-san-may nu malalikeluhay buyu’ ienal tukus nudadan atu matatepal tu piwma a kenis, satipan nu timul mitepal tu ce-pe a sawac atu tay-ma-li a kenis masasuayaw, i saamisan sa u tukus a buyu’ u lumeniay a bukes a sawac atupiwma a kenis ku tatudung, sawali sa u waliyu, hamin nu lala’ a kitidaan u tukus a buyu’ nu katimulan, i sawali u cung-yang-san-may, satimul nu saamis katanayu’19,8 kungli,

主要溪流由北到南有－卑南溪、太平溪、利嘉溪、知本溪，依次流入太平洋，而形成沖積扇平原的臺東市地形，最高點為標高75公尺的鯉魚山，可以俯瞰全臺東市景。臺東市位在臺東平原上，為卑南溪所沖積而成。在冬季的南下的東北季風受到中央山脈和海岸山脈阻隔，臺東市又位於臺灣東南海岸，氣溫受溫暖的海洋氣流調節，使冬季仍保持暖和，所以臺東市屬熱帶季風氣候。

u kakaydaan nu nanum a sawac namakayda i saamisan katukuh i satimulan idaw ku piwma a sawac, tay-pin a sawac, li-ciya a sawac, ce-pen a sawac, makakilul musilsil tayda i waliyu, ya wayway nu silsil mahida u sapihpih a kukus i pusung, u satalakaway a talakaw pitu a bataan idaw ku lima a ditek i li-i- a buyu’, taneng micekaw tu a adihan ku pusung. u pusung a kenis i masatukusay a pusung, u nikahida nu masasetulay a piwma a sawac, i kasinawan nu makatimulay a wali amis u puu’ nu bali mautiih nu cung-yang-san-may atu tukus nu buyu’ mapapuud(阻隔), nika u pusung i Taywan nu sawali satimul a tukusan, u demiat u dihkuay a nikasasumad nu bali i bayu, kyu i kasienawan mahidatu ku dihku, sisa u pusung a kenis u masacaledesay a masapuu’ay a demiad nu bali.

產業 nilaculan

本市中心商業區位於縣政府前的中正路與中山路、台東舊站前的新生路及原台11線主線中華路一帶，因台東舊站廢除造成市區商圈沒落多年，當地政府後將之改建成旅遊服務中心及鐵道公園，2015年又將旅遊服務中心改建成客運轉運站及秀泰影城進駐原國光客運台東站，使第三級產業發展不致因此完全沒落。

kina tebanay a sasuwbayan a kenis sa i nu ayawan nu kinsihu i cung-cen a dadan atu cung-san a dadan, ya malumanay a silamalay i nu ayawan sa u sin-sena a dadan atu nu idaway tu a dadan tu tay 11 a dadanan ku caculilan i tida cung-huw a dadan, kyu ya malumanay a silamalay nu pusung matenes pinaay tu kakiya caay sakapahi nai’ ku pacakayay a misiwbay i tuse, namahida saca u sihu misakapah a misanga tu aidangan nu pikawawan atu dadan nu kisiya a pidangan, 2015 a mihca ya pikawawan a idanga sa misumad aca tu palu basu u mitupinan(客運) a pikawawan(轉運站) atu i naayaway a pabasuan tu kakacawan(客運站) i pusung malu nu piadihan tu kacudu(影城), kyu mala tuluay a salacul tu sakasikalisiw kancaay aca caay kahamin malawpes.

因公共運輸交通的活絡與整合成功，重新吸引了許多商號及觀光旅館及各級連鎖店進駐於鐵花路及新生路一帶，然而新站附近商業活動仍不興盛，以民宿及機車租賃等第三級產業為主。重要農產品有稻米、釋迦、洛神花、油菜花、梅子、柚子、草莓、台灣藜等。而漁產的部分，台東市富岡漁港位於潮汐交會帶，漁獲量豐富，較名聞遐邇的漁產有海瓜子、沙蝦、曼波魚、地震魚、小章魚、雨傘魚、白帶魚、蘭花蚌、鯕鰍等。

sikaidaw ku nikapulunga a mitupinan kyu sidadan tu sakaudip atu hami mapulung nikalahecian, misabaluhay aca tu yadahay a misiwbaay atu u pahanhanan nu pidangan atu mahicahicaay a itida nisiwbay tu malalitinay a patiyan micumud tu i dadan nu kisiya atu sin-sen a dadan, kya sasiwbayan i capi nu baluhay a silamalay nai’ ku muculilay caay kakapah ku siwbay, u kakabian a pahanhanan atu pacaliway tu utubay malu tuluay tu a sasikalisiw a kawaw, u kahenulan a tuud nu malukay sa idaw ku belac, cikiya, lu-sen a balu’, iyu-cay a balu’, sungsuli, mami, kamacal, usal. sungsuli, mami, kamacal, usal. u pibuting tu a salacul i pusung a kenis inatu nu hu-kang i kalalikeluhan nu kelah, yadah ku babutingan, sika idaw ku ngangan nu babiutingan idaw ku u piya’ nu bayu, nu likenay a kabus, man-pu a buting, maninelay a buting, u lita, masakawsuwaay a buting, u salengacay a tatelecan a buting, masabaluay a sizimi, u ci-ciw mahbin.

lahud(氣溫)

cacay bulad	sabaw tusa bulad	tulu bulad	sepat bulad	lima bulad	enem bulad	pitu bulad	walu bulad	siwa bulad	cacay bataan bulad	sabaw cacay bulad	sabaw tusa bulad	laled lahud	mihca
19.5	20.0	21.8	24.1	26.2	27.8	28.9	28.7	27.5	25.7	23.3	20.5	24.5	1981-2010

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan