Taiwu

Taiwu（泰武鄉）

Taiwu a sakuwan ku Pingtung. kumud nu kalesakan, 124.11 km². （kalesakan nu linpanti 62.71 km², kalesakan nu pawliwti 55.5 km²）, u kasabinawlan, 5,057 ku tademaw. u kasalumaluma’ sa, 1,288 ku luma’. ilabu nu kasaniyazu’ nu siyang sa, 4,921 ku ingcumin a tademaw. u kasabinawlan, Pakalatu 97%(Paiwan) ku kasabinawlan. u atu Paiwan ku sakalaniyazu’.

nikasakuwakuwan

Taiwu mala 6 a cuwen atu 9 ku niyazu’. kina 9 a niyazu’sa, Qapedang（武潭部落）, Kaviyangan（佳平部落）, Ulaljuc（泰武（吾拉魯滋）部落）, Masisi（馬仕部落）, Piyuma（平和部落）, Ludja（安平部落）, Tjaialev（達里部落）, Puljetji（佳興部落）, Tjaranauma（萬安部落）.

泰武鄉位居屏東縣八大山地鄉之中心地帶，是東港溪上游及古瓦魯斯溪之間和中央山脈西側，為典型的山地鄉，居於北大武山和南泰武山之間的谷地，由於台東縣有大武鄉，在台灣光復後為了與大武鄉有區分，乃取大之古音「泰」字而成為「泰武」。目前泰武鄉有佳平村、武潭村、平和村、佳興村、泰武村和萬安村等六個行政區域。

Taiwu hananay a kenis sa, u kitidaan i Pin-tungay a nipikuwan masa nu waluay a kenis kasaupuan i teban, makay pabaw nu ya Tung-kang hananay a sauwac atu ya Kuwalu a sauwac, tasatipan nu Cung-yang (中央) hananay a buyubuyu’an, masanu buyu’anay a kenis, u tideng sa kaamisan nu Tawu atu kasatimulan nu Taiwu a dihep nu buyu’, kasaidaw nu Pusung tu ya Tawu hananay a kenis, kyu i mapanukas nu Dipun i nudikudan sa, sikacaay kasasulecad a misawantan sa, sipangangan han tu nu kasumamadan a pangiha tu ya "tai" a sulit, sisa malanu "Taiwu". i aydaay a kasaniyadu’ sa idaw ku Ciya-pin, Utan, Pinhe, Ciya-sing, Taiwu, atu ya Wanan, masaenem ku sasikuwan a kubu.

「泰武」之名的由來，民國35年1月在泰武村成立鄉公所，因該部落擇音「吾拉魯滋」(ulaljuc)，又東面有大武山，故取其大武與泰武諧音，而定名為泰武村，同時以該村為鄉治所在，即正式命名為泰武鄉(避免與台東縣大武鄉雷同)

ina "Taiwu" nikalalekalan a kasingangan sa, i kaHulaman tu tuluay a bataan lima nu mihcaan cacay a bulad i Taiwu a yakuba mapangangan, nipili’an tu nu niyadu’ay sisengi tu ya "wulaluce", nu walian sa maysuayaw tu Tawu hananay a buyu’, kyu muwala tu nu Tawu atu nu Taiwu a palecad tu ngiha, panutek han a pangangan tu Taiwu a niyadu’, i mahida sa u sanu yakuba hantu a kitidaan musasikawaw. nudikudan sa tu hekalay a kasiwatan u Taiwu a kenis han (misungaliw tu sikalecad atu ya nu Pusungay a Dawu a kenis matalaw a malawilaw).

lalitilitin a nipasumad (沿革)

清領時隸屬於台南府鳳山縣，在山下設屯兵監護，日治時屬阿猴廳，在各社設警察駐在所，以執行地方行政、教育、衛生，並維持治安等殖民政策事項，至民國34年終戰後，國民政府來台，於35年成立泰武鄉公所，為縣自治機關。鄉公所為求鄉治適中，便利鄉民洽公，就遷設於現址之佳平村，今轄下計有佳平、武潭、佳興、泰武、萬安、平和等6村。初隸屬高雄縣，民國39年因行政區域調整，成立屏東縣，本鄉乃由高雄縣劃歸屏東縣管轄，以迄於今。

nipikelit nu kahulaman sa makuwanay nu Taynan ya Fung-san a kenis, i sasa nu buyu’ sa pasaupu tu hitay a misamawmaw mikantuk, i kaDipunan pikuwan sa sanu Akawan pisatubang a cedang, katukuh i kahulaman i 34 a mihcaan kademan nu kalalais, nikatayni nu Hulam i Taywan sa, iti 35 a mihcaan patideng tu Taywu hananay a yakuba, u masanu kuwanay a sakunida a kasakapud. u yakuba sa mamilunguc tu kangaay atu sakacaluway nu binawlan a misakawaw tu canancanan, kyu sipalimad han a patayni i Ciya-ping a niyadu’, i ayda sa kaidawan nu Ciya-ping, Utan,Ciyasing,Taiwu,U’wanan,Pinhe, enem a niyadu’. nanu Takaw ku sayaway a mamikuwan, i kahulaman 39 a mihcaan mapasumad ku mamikuwanaya, kyu ya Ping-tung hananay a kenis i tawya a mapatideng, sisa ina Taiwu a kenis kasumadan tu patayda i Ping-tung ku mamikuwanay, sikatukuh ayda.

i masahungtiay a nipikuwan iziyu atu nu aydaay a ngangan nu niyadu’ a pisasuayaw (清領時期與現行里名對照)

泰武鄉 ( 鳳山縣番地 )

u Taiwu a kenis (Fung-san a kenisay kitidaan nu binacadan)

古阿崙社-泰武村

Ku-alun a niyadu’-Taiwu a niyadu’

毛絲絲社-馬仕部落

Mawsese a niyadu’-Mase a niyadu’

加無朗社-佳平村

Ciya-ulang a niyadu’-Ciya-ping a niyadu’

本地社(又稱糞箕社)-佳興村

nau itiniay tu a niyadu’ (singangan aca tu pungki hananay a niyadu’)-Ciya-sing a niyadu’

加走山社-萬安村

Ciyacuw-san a niyadu’-Uwanan a niyadu’

施率臘社-萬安村

Selila a niyadu’-Uwanan a niyadu’

u aenengan (位置)

本鄉住於屏東縣八個山地原住民鄉之中心地帶。

ina kenis u eneng sa i Ping-tung waluay a binacadanay a kenis i teban ku kasadit.

東：與台東縣相接，是群山高聳的中央山脈，有南北大武山。

sawalian: malalitin atu Pusung, u masakaydungay ku buyu’ i Cung-yang a buyu’buyu’an, kaidaw nu timulay atu kaamisan nu Tawu hananay a buyu’.

西：與萬巒鄉相接。

nutipan sa: matatules atu Wanluwan hananay a kenis.

南：與來義鄉毗鄰。

nutimulan: malbiyaw atu ya Lay-Yi hananay a kenis.

北：接霧台鄉、瑪家鄉。

saamisan: malalitin atu ya Utai atu ya Maciya a kenis.

sakay nu demiad (氣候)

因為處於熱帶，日照充足，溫度高達27度，最低也有18-19度，雨量多，尤其在八月雨量最多，山區雨期則較長，平均年降雨量達4300毫米。

zayhan i kasacaledesan, kacilalan tu i paydemiad kaakutian nu demiad sa makaala tu 27 tu, sakainayi sa kaidwan tu 18-19 tu, hinaudad, micidek i waluay a bulad macalud ku nikaudadan, i buyu’buyu’an sa matenes ku u dadan, palcaden musausi sa makaala tu 4300 a haw-mi ku kaudad i paymihcaan.

nu sauwac a nipisilsil (溪流)

降雨雖豐沛，但部分山林遭過量砍伐，水源涵養力不佳，以致地面水源豐枯懸殊很大。

kanahatu kiyadahan nu nikaudad, nika udumaay a kilanlikangan mangasiw ku nipiletek, sasupet tu nanum caay ka taneng ku kakelec sisa kalawpesan nu nanum malatusa ku kapah atu nicelak atu kabadian nu kilang sa tatabaki ku laad.

kasaditan nu kitidaan (地形)

地形為東高西低，地形完整，好像一個圓球狀，由於南大武山(高2841公尺)、北大武山(高3090公尺)具屏東平原的直線距離僅有13公里，因此本鄉的地形面，由三千公尺的高山，下降至接近海平面平原，各村落的海拔高度也不一，由100公尺左右至750公尺左右最高。

kasaditan nu kitidaan sa sawalianay ku talakaway nutipan sa kaapuyuan, masametek tu ku sakacinidanida, mahida tu u kaymuluay a mali, katalakawan ku nu timulan a Tawu a buyu’ (2841 nu depah), nu amisan a Tawu a buyu’ sa (3090 a depah katalakaw) anu paletek han sa katukuh i enal nu Ping-tung sabaw tulu kungli ku kabaad, kyu nu yakubaanay itini a nikasadit sa, sipakay tuluay a malebut a depah mudebu katukuh i picapian tu dadipasan tu enal, nu niyaduay a katalakawan sa caay amin kalalecad, kaidaw nu cacay nu lasubu manayat aca ku nu dumaay a katalakaw tu 750 a depah ku kasasiduma.

kaahebalan nu kenis (面積)

土地面積以原住民保留地計算，共有5933.467公頃

kaidaw nu ahebal nu lala sa mamin u nu binacadanay a nikalukan nu babalaki ku masausiay, pulung han sa 5933,467 a kubu kaidaw.

sakay nu kasaduma nu nikalukan a tuud (農特產品)

食用作物：有供給我們吃的稻、粟、薯、樹薯、芋、玉米、樹豆、大豆、落花生、山藥等。另外有家畜食用的狼尾草、甘薯及樹薯等。

sakay kakanan a tuud: idaw ku nilasul tu sapahalhal ya tipus, tubah, siyaba, tali, kubkub, daung, kumuh, kalitang, kuledu, kayadah.

特用作物：咖啡、檳榔、可可椰子、食用美人蕉、桑、甘蔗、月桃、洛神葵、薑、鳶尾等。

picidekan a nikalukan a tuud sa: ya kuhi, da’dac, abinung, adidem, tebus, lupas, tayu’, ku tuudtuud.

水土保持植物：百喜草、台灣雀卑、百慕達草(鐵線藤)。

nu nanum a kasipaudip tu nu langaway: ya Paysi a lutuk, nu Taywanay a cipi hananay, Paymuya a lutuk (masatelayay a masay).

經濟作物：咖啡。本鄉咖啡從日治時期就已出現，因為咖啡帶來的高產值效益，也吸引族人紛紛投入咖啡的栽植。主要產區為泰武村，其他像武潭、佳平、萬安也有栽種。栽種品種為阿拉比卡種咖啡，為屏東地區目前咖啡種植量最多的地區。隨著全國有機農業的興起及消費者意識抬頭，近年在鄉公所的大力推動之下本鄉的咖啡栽種大都朝向有機的方式種植。

nu kasasilacul nu nikalukan sa: idaw ku Kuhi. itini i kenisay a kuhi sa i kadipunan pikuwan idaw tu, sipakay kaidaw nu talakaw nu aca sa, kyu mapacepcep ku balucu’ nu binacadan macacabi a beleng sa paluma. sasitungus nu palumaay sa masaupu i Taiwu a niyadu’, nutawan a palumaay sa idaw i Utan, Ciya-ping, Uwanan mamelaw tu. nipalumaan a langaw nu kuhi sa ya Alabiga hananay ku nisahecian, saka i Ping-tung a kanis sa mala u sayadahay ku palumaay a kitidaan. sikilul tu nu kanatalay a kasumad, kalabangbangan ku sabalucu’ tu cayay a nisiudukuanay ku kanamuhan atu picakay a nadatengan a aca caay tu kalecad, i kacapianay a mihcaan sa u yakuba misaicelang a maycuduh tu palumaay, mitudu a singalih kau nayiay ku damek atu ledekay pisikul sa.

近年來政府推動農業多元化經營政策，增加鄉民收入;對於造林工作也不遺餘力，除珍惜本身的森林資源外，也但改善了鄉民的生活品質，亦可保有大自然潔淨的空氣、甘甜的水源，使鄉民生活得更舒適。

i aydaay tu ku cenghu micuduh tu kiyadahan a kasadumaan maysiwbay a cedang, sacunus tu kalisiw nu binawlan, u pipaluma tu kilakilangan sa malcad tu ku balucu’ a mibangbang. kasaetiman ku kasadit nu silacul, kasumadan tu ku sikaudip nu binawlan, mapaading henay ku nu lahaday a bali misilud tu sahanhanan, sisicedaman nu nanum, u kangaayan nu sikaudip nu binawlan a mahini.

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan