Zhuoxi

Zhuoxi（卓溪鄉）

Zhuoxi a sakuwan ku Hualien. kumud nu kalesakan, 1,011.71 km². （kalesakan nu linpanti 921.78 km², kalesakan nu pawliwti 65.08 km²）, u kasabinawlan, 6,040 ku tademaw. u kasalumaluma’ sa, 1,512 ku luma’. ilabu nu kasaniyazu’ nu siyang sa, 5,768 ku ingcumin a tademaw. u kasabinawlan, Pakalatu 95%(Bunun, Seediq, Truku) ku kasabinawlan. u Bunun atu Seediq atu Truku ku sakalaniyazu’.

nikasakuwakuwan

Zhuoxi mala 6 a cuwen atu 17 ku niyazu’. kina 17 a niyazu’sa, Hunhungaz（古楓部落）, Silupatun（白端部落）, Sikihiki（石平部落）, Siulang（秀巒部落）, Izukan（崙天部落）, Nakahila（中平部落）, Valau（中興部落）, Dauqpusan（崙山部落）, Tavila（太平部落）, Taluk（卓樂部落）, Lamuan（南安部落）, Saiku（清水部落）, Tausa（山里部落）, Swasal（古村部落）, Bgurah branaw（三笠山部落）, Sinkam（中正部落）, Panital（卓溪部落）.

卓溪鄉（布農語：Takkei），位於臺灣花蓮縣西南部，為花蓮縣山地原住民鄉之一。面積約1,021平方公里（佔全縣總面積約22%），是花蓮縣面積次大、人口密度最低的鄉鎮。

ina Zhuoxi a kenis (kamu nu Bunun: Takkei), iti Taywan Kalingku nutipanay kalatimulan, u Kalingkuay i buyubuyu’anay a kenis sikapulung a kaidaw. u nikaahebalan sa 1,021 ping-huwan kung-li (sikaidaw nu Kalingkuay a kitidaan kaahebal sa 22% ku kitidaan), itini i Kalingku sakatusa nu nikaahebal, u sikaidaw nu tademaw sa itini i Kalingku nudikudan sakainayi.

地處中央山脈之上，鄉境內有95%以上的土地均為山地，地勢甚為崎嶇陡峭，許多河流均發源於此，僅在中央山脈東麓有少許河谷平原，氣候則隨地勢高低而有所差異。鄉內居民以台灣原住民布農族為主，亦有部份泰雅族、太魯閣族、賽德克族，產業以農業為主。

u kakitidaan sa i Cung-yang-san-may hananay a buyubuyu’an ku nieneng, labu nu kenis sa 95% sikaidaw nu masacakatay nu buyu' ku kakitidaan, nikahinian sa u salu’lu’ atu mahelungay ku yadahay, kayadahan nu sauwac namakayni amin itini ku nikalekalan a musilsil, uyda sa iti nu walianay a buyubuyu’an kaidaw nu dihep a sauwac atu enal, u demiad sa sikasumad nu katalakaw nu buyu’, i labu nu kenis sa u nu Taywanay a Bunun a binacadan ku sasitungus, nika sicamul tu nu Atayal, Taluku, Sedik, kasilacul sa u malukay ku sakahenulan.

地方通行語為布農語。

i kakitidaan sa u nu Bunun a kamu ku sakalalacal.

laylay (歷史)

相傳卓溪鄉舊名「乾溪」（Takkei），係因本地溪流，除大雨滂沱外，終年無水，因而得名。卓溪鄉在日本時代，為花蓮港廳玉里郡直轄的臺灣原住民蕃地。

nikalalihud sa ina Zhuoxi hananay a kenis sa, kasumamaday a ngangan u (Takkei) han, nau itiniay a sauwac nakasilsilan tu nanum, kalalekalan sa anu caay kaudad sa samihca sa nayay ku pisilsil nu nanum nikasingangan. u Zhuoxi hananay sa na i kaDipunan a ziday, masa nu Kalingkuay Puseku a makuwan, sa nu Taywanay yincumin a kakitidaan.

卓溪鄉的布農族原住民大約在18世紀中期來到卓溪鄉（中央山脈東側）發展、定居。日治中期對原住民採取「集團移住」政策，於1933年將八通關古道沿線的大分、他魯那束社的族人遷到山下的卓溪鄉居住，由日本警察（花蓮港廳玉里郡郡警察課）直接統治各部落，受各派出所及駐在所管轄。目前卓溪鄉的六個村：卓溪、太平、崙山、立山、卓清、古風，大部份都是在這個時期集中遷入的。

ina Zhuoxi a kenis sa masa nu Bununay a binacadan i 18 a celahcan, i teban nu kacaliwayan nu mihcaan itawya sikatayni i Zhuoxi a palekal mueneng, iti kaDipunan sa pulung hananay ku nidateng tu sakay nu yincumin a cedang, kiyu i 1933 a mihcaan sa pabulawen ku nu Patongguanay lilis han mibahbah katukuh i Ta-hun atu nu Ta-lu-na-suay a niyadu'ay a binacadan, sipatayni a mueneng, u Dipun ku mikuwanay nikasaniyadu’, mamin nu tayling a pulung han mikuwan. i aydaay a nikasaniyadu’ sa, enem ku masausiay ya Panital, Tay-pin, Lun-san, Li-san, Zhu-cing, Ku-hung, nu makay kasumamadan tu a nikatayni malimad.

戰後初期曾將卓溪鄉分別劃入玉里鎮、富里鄉管轄，1946年才在此地設置花蓮縣太平鄉，當時因與台中縣太平鄉（今太平區）以及宜蘭縣太平鄉（隨後也改名為大同鄉）同名，於1950年易名為「卓溪鄉」。

nikademan a malalais sa sipataydaen i Puseku atu ya Fuli ku Zhuoxi mamikuwanay, i 1946 a mihcaan sikasumad hantu a patayda i Taypin a kenis a pasiket tu nipangangan, i mahida sa pisengian tu nu Tay-cungay a Taypin atu nu Gi-lanay a Taypin a kenis, kiyu i 1950 a mihcaan sipasumad han tu aydaay a ngangan u Zhuoxi han mahini ku nikalalekalan.

kaidaw nu micidekay masabauay a ba’tu (特產-蛇紋岩)

蛇紋岩產於卓溪鄉清水溪一帶，屬玉里帶黑色片岩之構造地塊，岩內常見輝長岩及花岡岩等侵入。

ina masabauay ku kulit a ba’tu sa, iti Zhuoxi ya Zaiku hananay a niyadu’, u sanu Pusekuay kalalumenian a ba’tu nikasadit, u kulit nu ba’tu sa kasasengian tu ya huy-cang atu hua-kang a ba’tu sikacacamul.

u Zhuoxi hananay a niyadu’ (卓溪村)

由於卓溪村地勢的關係，自然有利成為黑熊的天然棲息地，因而擁有「黑熊部落」的別稱。卓溪村也是鄉內的行政中心，是鄉民洽公、就醫的地方，本村以布農族為主，靠務農為生。

niyadu' nu Zhuoxi kasacebetan yadah ku dihep, kiyu sikaydihan nu tumay a micumud mulatlat tayni a masaupu, sisa kasidakecan nu nipangangan nu i hekalay, u niyadu’ nu tumay han. u niyadu’ nu Zhuoxi sa masanu kenisay kapulungan a sasikawaw atu papaisingan a kitidaan, u malukay amin ku sasitungus atu sikaudip.

u sikaidaw nu Zhuoxi a niyadu’ nakamuan nu kalas (卓溪村由來-耆老口述史)

據說巒社群和郡社群來自一個叫做sui-sui的地方 (並不確知現在是在什麼地方，但可確定是在南投境內)。由於人口愈來愈多，而農作物和獵物卻漸不足，於是為了尋找新的獵場和耕地，有一部分的人離開了，其中有一支來到了郡大溪流域，故稱為郡社群，即Is-bubukun 。而另一支則停在巒大溪流域，所以稱做巒社群，即Takbanauz 。而現在居住在卓溪村部落的布農族人絕大部分屬巒社群，也就是從Asan-banauz遷徒下來的。

sikamu ku sakay nu Bunungay ya Takbanauz atu ya Is-bubukun hananay a kasaniyadu’ nu binacadan, idaw ku masacacayay a kitidaan u sui-sui (nika caykasawantan i cuwaay hakiya ku naenengan, nika mapanutek tu i Nan-tou a kakitidaan). masanu katuudkatuud ku sicunus nu tademaw, u kakanan sa caay tu kataneng pasu nikalukan atu aadupan, caay tu pakasikul tu sakaudip, kiyu idaw ku duma nu tademaw muliyas a mikilim tu baluhayay a kitidaan maluk atu miadup, i mahida sa kaidaw nu tayniay i Cing-ta hananay a sauwac, sipangangan han tu ya Is-bubukun a niyadu'. idaw aca ku masadumaay a masakaputay masatedep i Luwan-ta hananay a sauwac ku eneng, kiyu mapangangan tiya Takbanauz. i aydaay i tini muenengan a binacadan nu Bunun sa kiyadahay sa u nu makay Takbanauz kasaniyadu’ u nu makay i Asan-banauz a nikabulawan.

u Tay-pin hananay a niyadu’ (太平村)

太平村轄內有國民小學一所、衛生室一所、派出所二所，本村以布農族為主，靠務農為生。

i tini i Tay-pin a niyadu' sa idaw ku cacayay adidingay a cacudadan, atu pakakumecedan a sasaisingan, tusa ku kitidaan nu tayling sakuwan, kapulungan kasaniyadu’ sa u Bunun ku kasasitungus, u nikaluk ku sakaudip.

u sikaidaw nu Tay-pin a niyadu’ nakamuan nu kalas (太平村由來-耆老口述史)

布農族的祖居地為竹山斗六等地，因狩獵及耕作方便，向南投境內定居，後來遷往山地沿著濁水溪不斷地往中央山脈動。一九三五年日據時依據布農族的分佈劃成五個大群如卓社群(Taki Tobo)、卡社群(Takibakaha)、丹社群(Takibatan)、巒社群(Takibanuad)、郡社群(Isibukun)等。我們是屬於Takibanaud。太平原為鳥名(Tapila)即白鷺，因為這一塊平原很多白鷺棲在此而得名，後來日人改名大平，是大平原的意思，光復後易名為太平。

kaidawan nina niyadu’ sa, u nakamuwan nu kalas ina Bunun a laylay namakay i Cu-san Tu-liw a kakitidaan, kacaluwayan maluk atu miadup, sisa pasaydaen i Nan-tou a kenis maysaupu a maudip, nudikudan sa lilis sa tu ya sauwac nu Cu-suwiy hananay a sauwac, haymaw sa tapabaw i cung-yang a buyubuu’an muliyas.

i 1935 a mihcaan kaDipunan tu ku mamikuwan kiyu pasilac han tu masaaydaay nu limaay a kasaniyadu', mahini ya (Taki Tobo),(Tabibakaha), (Takibatan), (Takibanuad), (Isibukun). masa Tay-pin hananay sa u Takibanaud. ina ngangan sa (Tapila) u padakuwan sa, zayhan yadah ku kasaupu nu padakuwan i tini misadibu maudip, nikahida sa pasumad han nu Dipun a pangangan u Tay-pin han, kaahebalan a enal sananay, mademec ku Dipun tu nikalalais sa pasumad hantu u Tay-pin han.

u Lun-san hananay a niyadu’ (崙山村)

崙山村位於花蓮縣卓溪鄉最北的村落。崙山村另有「黃金苦茶油之鄉」的美名，村里住民的居家院子及山坡上隨處可見苦茶樹，每當秋分與寒冬之際，將綻放出白色高雅的苦茶花，嫻雅清香令人陶醉。

ina niyadu’ sa sakaamisan nu Zhuoxi, sikaidaw nu masakimay nu akenekay a kulud hananay a simal a kenis han kasingangan, i liwliw nu luma’ sa kalacebetan ku nipaluma tu kakulud, i picapian tu kasinawan sa bangcal sa ku nikasibalu nu kakulud salengac adihen, mabusuk ku balucu’ nu kasanekan.

u sikaidaw nu Lun-san a niyadu’ nakamuan nu kalas (崙山村由來-耆老口述史)

從前，到崙山這一帶來訪的人都會說，我們到馬諾布山的部落去拜訪，因為，住在那一帶的人，都很少分家，家只有愈蓋愈長，因此，別人都這樣稱呼這裡的布農族，日本人來此興建聚落及蕃童教育所，也都延用此名稱，稱之為崙布山。日本人投降以後，國民政府不知何故，竟將此有意義的名稱，改稱崙山，實在看不出有任何意義，實在有些可惜。

u Li-san hananay a niyadu’ (立山村)

立山村村民以賽德克族和太魯閣族為主，以織布技術表現超群為名，因此有「編織部落」的美譽，特別的編織紋路與蒼鬱林野交相呼應，展現脫俗的山林之美。

kasaupuan nu Seediq atu Truku kina niyadu’, mitenun tu dikuc ku sikaseneng nu itiniay, kiyu sikaidaw nu tabakiay a ngangan i hekal u "mitenunay a niyadu’" han, nikaadihan sa u kulikulit nu nalimaan mahida u kuliyul nu kakulebud kacebecebetan nu kilakilangan a maauyuy, mapaadih tu kahelungan nu salungan a kasalahad.

u Zhu-cing hananay a niyadu’ (卓清村)

本村以布農族為主，靠務農為生；在村內的教堂兩旁聳立著兩棵巨大的樟樹，因此又有「老樟樹部落」之稱。

ina niyadu’ sa u Bunun tu ku kasasitungus nu binacadan, u nikalukan ku sakaudip, ilabu nu niyadu’ sa, kaidawan nu tusaay tabakiay zakes a kilang, i tapiingan nu kiwkay a mapatideng, kiyu sikaidaw nu "tuasay a zakes a niyadu’ han" a nipangangan.

【卓清村由來】耆老口述史

卓清村分為二個部落：清水部落，卓樂部落及南安。卓樂部落一般俗稱Talu乃是日本所取的名稱，而卓樂真正的名稱眾說紛云，有謂Mamahau或者Mamul，為何稱為Mamul，是因為河流的水流到平原而溢出來的水而稱之。清水部落一般俗稱Sisuai乃是日本所取的名字，據長輩表示：青水真正的名稱乃是Saiku，是為水田，以前清水部落都是水，沿著山下溪流彎曲而流的。

u Ku-hung hananay a niyadu’ (古風村)

本村以布農族為主，靠務農為生；古風村是本鄉最早自主推動八部合音的文化村莊，因此有「原音部落」之稱。

ina niyadu’ sa u Bunun tu ku sasitungus nu muenengay i niyadu’, malecad tu u malukay ku aidaan tu sakaudip, itini sa u malasayaway a maypalekal tu kawaluan nu mapulung pangiha a mudadiw nu sakay lalangawan, kiyu idaw ku kasenengan a ngangan i hekal u "nu kasainakaay a ludihang han a niyadu’) kasingangan.

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan