balalangad

balalangad (kamu nu Hulam: 鍬形蟲)

【學名】：Lucanidae

【mitesekay a ngangan】Lucanidae

【英語】：stag beetle

【In-gu】stag beetle

sakalecad (種類)

臺灣的鍬形蟲種類約有50種，部份種類4月即是成蟲活躍的季節，大多成蟲在5月左右開始出現，在5~7月最活躍。

Taywan a sakalecad nu babalangad makaala tu lima a bataan ku sakalecad, tu sakalecad nu babalangada han i sepatay a bulad mala cilekaya a buladan, i limaay a bulad kya malingatu  tahekal, i lima abulad katukuh i pituay a bulad saka sicilekayan i tawya.

鍬形蟲科昆蟲的總稱，全世界約有1,200種。

babalangad u cilekay hanamin ku ngangan, hamin nu kitakit makaala tu cacay a malebut tusa a bataan ku babalangan hananay.

雄蟲通常有誇張美觀，且像角的大顎，並非用來咀嚼食物，其用途為對抗天敵與打鬥及爭奪食物、地盤或異性。

tamaan a balalangad micidek ku bangcal, mahida u tabakiay nu ngawa’ nu bihid kya sangucud, caay kaw sapikala tu ka kemkeman, ya ngawaw nida u sapi lawa’ tu ada’ atu sapi lalebu atu sapialaw tu kakanen, mialaw tu kitidaan atu sakay namuh tu duma a babalangad.

雌性個體大顎較短，主要的功用是用來在腐木挖掘洞穴產卵。

tayna a udip nu babalangad apuyu ku nangawa’, u sapaini nida usapi lahul tu kasuy atu mibuhang tu kaka dibuwan nida tu katitian tu ti’kuk.

kaliwasakan a maudip (分布環境)

台灣一般最為常見的鍬形蟲是中低海拔的台灣扁鍬形蟲（Dorcus titanus sika），而台灣大鍬形蟲（Dorcus formosanus，特有種）及長角大鍬形蟲（Dorcus schenklingi，特有種）列入保育類。

Taywan hina adih kita tu babalangad i tanengay nu talakaw nu buyuan a Taywan nu babalangad (Dorcus titanus sika), i Taywan nu tabakiay a babalangad (Dorcus formosanus, u picidekan a babalangad) han atu tanayuay a singawa’ay nu tabakiay a babalangad (Dorcus schenklingi), picidekan tu a babalangad) kuyda, u dada diputen nu katuuday kumahidaay a babalangd。

以特定樹木流出的汁液為食，亦會攝取腐爛的水果，待產卵的雌蟲甚至會為攝取養份而進食肉類（昆蟲屍體或朽木中其他幼蟲）。

nitucekan a kilang usi cicaay ku kan nuheni, mukan tu malahulay a hecian, nusi biliay a langan nu balalangan  mikilim tu sakay udip nida mukan tu asuay a didian mukan (mapataya nu cilekay atu malahulay nui kasuya atu wawa nu cilekay).

天敵為鳥類及真菌等。

katalawan nu heni u mabahelay a ayam atu tatengaay a bayking (真菌).

hican pahabay (成蟲飼養)

成蟲的飼養很簡單，只要注意七個重點：

madayum pahabay tu babalangad, misuayaw tu pituay a papahabayan. [1]

1. 準備一個箱子，空間要夠大，至少夠讓蟲可以轉身。

milasul tu cacaya a haku, a tabaki kulabu, taneng ku babalangad misudikud

2. 鍬形蟲不論公母見面就可能打架，一不小心就會造成傷亡

balalangad anu masa suadih tu kanca malalebu’ kuheni, anu caay pihamaw madukatu mapatay.

3. 箱子必須通風、放在太陽不會直射的地方。

haku kanca kasi baliyan, padengen i caay ka pacilal a kitidaan.

4. 箱子內必須有攀抓物，例如樹枝、樹皮，以防鍬跌倒了翻不回來。

u haku kanca’ aidaw ku kaka kayatan, u akaway nu kilang a ciit, paduh nu kilang, atu saka caay ka puling nu saka caay kaba belin nu babalangad.

5. 要放墊材，保濕用，例如木屑、種花用的水苔、衛生紙。

kanca a Padengan tu tatadaan, saka senged nu tuud, u kisut, damay nu nanum, cilingami.

6. 一定要有蓋子，鍬形蟲可是會飛的。

pasa tahaban, alaw ama bahel ku babalangaw.

7. 準備食物，最理想的食物是昆蟲用果凍，但普通果凍、水果都可以吃。

milasul tu kakanen, midatengan a kakanen nu babalangad han u cilakay a kuodun, nu hucunu kuotun atu heci tanengtu a kanen.

(別吃太酸的以及太水的，例如香蕉、蘋果很適合；不要餵檸檬、番茄、西瓜)

acaay kan tu tada cileminay atu tada sinanumay a tuudan, u pada’ ,lingu sakapahay, acaay pakani tu linmun, kamulaw, ciyak)

matatakis atu sasaulangan (交配與繁殖)

讓鍬形蟲繁殖的第一步得先讓公蟲與母蟲交配。

balalangad sayaway a  patatakis han pulungen kunuheni amipulul a patakis.

鍬形蟲在開始吃果凍後的一個月後會達到「成熟」這時公蟲遇到母蟲，就會用夾子輕輕地夾母蟲的背部。

balalangad anu pakanan tu kuotun tu cacaya a bulad han maikestu, imahini masasuadih kunuheni, tamaan a  bulalangad sa, u sangucud hamaw sa mikalat tu kulul nu ulang.

然後用觸角快速的摩擦母蟲，如果母蟲也有意思的話，很快就會開始進行交配。

kalamkam satu ku ngawa’ pakisakis tu ulang, anu manamuh ku ulang han, kalamkam malingatu tu amatatakis.

但是如果母蟲已經交配過、或是不夠成熟的話就會用後腳把公蟲的生殖器踢開。

nika anu maminytu a patakis, atu caay henay kaedem sa u nikudanay a kuku’ tukuden nuda ku papangaan amiliyas.

【成功交配】使用圓形的箱子，以免母蟲跑到角落。

【malaheci tu napatakis】mialakita tu mamulmulay a haku, matalaw tu ulang tayda i kalimucu’,

先將公蟲放入一段時間，讓公蟲冷靜並且建立地盤。

paka tenensen henay ku ulang sa, paka dadaengen han patideng tu kaka udipan nida.

讓母蟲餓個兩天，吃果凍配合度會比較高，不會亂跑。開始交配的時候盡量不要打擾，讓它們結束後自行分開。

Paka ngalayen henay tu tusaay a demiad ku ulang, pakanentu tu kuotun kya kapah kuni pilihida nida ,caay pisalaliw. anu malingatu satu patakis amana’ pidama tu nuhenian, anu mamin satu patakis liyas satu kunuhni.

misanga tu kitidaan nu heni (產房布置)

等到確定有成功交配後，就可以將公母分開

anu malaheci tu kuni  patakisan nuheni, taneng tu pala liwasaken kunuheni.

木屑跟產卵木可不是隨便的木屑跟木頭都可以用的，基本上一定要有真菌降解過，或是發酵過的木屑才可以用。

kisut atu lalecuhan nuheni a caay palemang sa miala tu kisut atu kasuy, amiala’ aca tu nisiludan tu tatengay a cilekaya, atu numa sangaay tu nutaw a kisuy kapah a cukaymasan.

木頭有分軟硬，大部分的情況選「用指甲戳得下去，用手指戳不會凹下去」的軟硬度。

Kasuy han idaw ku atekakay atu mamuniay, nuyadahan ani pilian sa “u kanus ku sapikedit anu makedit tu, u taludu’ ku  sapi buhang anu mabuhang tu” taneng ku muni’ nu atekak kapahaytu.

產卵木使用前要先泡水一個晚上，把雜蟲殺死後，把樹皮去掉，再來曬太陽一天或是瀝乾兩天，等到濕度為「摸著感覺有濕氣但手上不會有水痕」的程度是最好的。

lalecuhan nuheni a kisut a lalemeden tu cacaya a labiy, mipatay henay tu cilekay, pudacen henay ku paduc, pawalien naca tu cacaya a demiad tu cilal atu miacak henay tu tusaay a demiad, taneng tu ku senget kiya “kapeten kala lalelaemedan inai ku nalalemedan nu nanum” u saka pahay ku mahidaay sa.

接著, 先在箱子倒一層木屑，厚度至少要有5公分左右。

kilul satu ,pacumuden ku kisut ilabu, u kubetul han a makaala tu lima a kunfunan.

接著用無敵鐵拳把木屑壓實，一定要壓實。

kilul sa amisa kapahtu amisupi tu kisut, kanca a epinpien aca

壓實後放入產木後再用木屑把它三分之二埋起來，埋完後再壓一次，壓實的木屑才能讓母蟲挖出產卵用的隧道，並且有固定產卵木的功能。

mapipi satu pacunuden tu lalecuhan nida tu kisut naca tu mala tulu tu tusa a tademen, mamin a tadem a kina cacayen aca amipipi’, numa pipiaytu a kisut kya taneng mikutkut ku langa amibuhun tu lalecuhan a dadan, kya idaw ku tatengaay a lalecuhan nida.

接著丟下一些防跌倒用的木片或樹皮、放果凍後就可以放入母蟲。

kilul satu pataydan tu saka caay nida katalaw amapulin u sapad atu paduh nu kilang, patengen tu kuotun han taneng tu pacumud tu lang a babalangatan.

貼上標籤，紀錄投產的日期。

paduhepiten tu sasulitan, amikiluk tu lala lecuhan a demiadan.

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan (參考來源)

• 中文維基-鍬形蟲：https://zh.wikipedia.org/wiki/%E9%8D%AC%E5%BD%A2%E8%9F%B2
• 「鍬形蟲怎麼養」淺談鍬形蟲飼養與繁殖：https://blackcatteacher.com/blog/post/42394609