hikuy

makayzaay i Wikipitiya
hikuy (Mola mola)

hikuy (ngangan nu kagak科學: Mola mola), (kamu nu Hulam: 翻車魨、曼波魚、頭魚). liwasak i kakititaan masaakuti’ay atu saakuti’ay a hekal a bayu, pasu timulay a bayu atu walian a bayu, u tungusay nu tabakiay a buting mulakalakay i bayu.

nika saupuan hina i tini nikacaledesan a bayubayuan, u duma sa idaw ku nikadihkuan atu kakasienawan a bayubayuan. u hikuy hananay a buting nikaudipan i (地中海).

2017 a mihcaan pitu a bulad tusa a bataan idaw ku sepat a demiadan, ya (廣島大學), (東京大學), (澳洲梅鐸大學) atu nu paykanatalay nikapulungan mikingkiway a masakaputay, cacay a lasubu tulu a bataan a mihcaan sayaway nipakaadih tu nu dumaay a hikuy hananay i New zealand (紐西蘭) a bayu, ina mahiniay a hikuy natacuwacuwa nilakalak malaliw ku nisasidumaan masulitay makaala tu tuluay a lasubu a mihcaan ku nikatenes. i namahiniay micidekay a nipabaluhayay a hikuy sipangangan han tu misamsamay a hikuy han (ngangan nu kagak科學: Mola tecta), (kamu nu Amuhuwan: Hoodwinker Sunfish), ina hikuy sa u tabakiay ku udip, satanayaay makaala tu tuluay a depah.

kagak kakuniza (科學分類)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]

salaedan (界):動物界 Animalia (nu Amuhuwan)

panan (門):脊索動物門 Chordata (nu Amuhuwan)

upiz (綱):輻鰭魚綱 Actinopteri (nu Amuhuwan)

mata (目):魨形目 Tetraodontiformes (nu Amuhuwan)

sapamat (科):翻車魨科 Molidae (nu Amuhuwan)

mikitinay (屬):翻車魨屬 Mola (nu Amuhuwan)

hicahicaay (種):翻車魚 M. mola (nu Amuhuwan)

u dumaay a nipangangan (別名)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]

ina hikuy nipangangan i cudad u kamu sa (磨子). nu 西班牙 nipangangan u buladay a buting han. nu Amuhuwan atu Ego a kakititaan pangangan i nu bayuay a cilalan a buting, u hikuy sa nipangangan nu Amuhuwan sa u “ocean sunfish”, sinina kina hikuy tapabaw mubelin, pacilal i hekal nu bayu mililuc masakikeday, sisa idaw aca ku dumaay nipangangan u (太陽魚). nipaduma, nu Dipunay a cudad nipangangan u (マンボウ), uyda i Taywanay nipanganganan tu (曼波魚), kyu idaw aca ku (蜇魚、蜇魴).

u hikuy nipangangan nu Taywan, namakay sawsawni maadih nu mibutingay misabelibelin tu udip mahida u mililucay makay sasa nu cilal, sisa hinabelin a maypangangan. micapi tu 2002 a mihcaan nu Kalingkuay mamikuwanay tu masakaputay nu mibutingay, kapulungan tu mamiidangay maydih idaw ku nikakapah nipacakayan tu hikuy, sisa palekal tu sasapitanam tu nika asu’ nu hikuy, na dikudan sa caay kangaay ku nipangangan a tengilan ku nikabelin hananay, idaw ku kamu mamin mukan tu hikuy sa, alaw a mabelin ku kadideng sa, sisa u masakaputay tu mibutingay, i duma aca palekal tu a paliyunay pabaluhay tu ngangan nu hikuy a kawaw, i mahida a u binawlan ku mamisingkiway pangangan, tuwa sadikuday sa ya man-po a buting ku makademecay.

micidekay kasasiduma (特徵)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]

masakimulul azihen ku udip idaw ku nikadupingan atu masaapuyu kibetul ku nu tapiingan, adidi’ ku tangah adidi ku laway, u kikul nu sangaduy maeluc(退化) tu nayi’ tu kikul,  nayay ku sangaduy nu bilil, nika nu kululay a sangaduy atu nu uduway a sangaduy icelang, masaabuway ku tapiingan nu udip, misengi tu sanglacay macamul nu abuway a kulit ku bilil, ya hikuy adihan mahida nipicikcikan malapangkiw nu wayway, sisa u duma nipangangan ci katangahan a buting.

piadih nu mita tu hikuy hananay a buting, matineng paading tu nikakumec (健康) nu mata, idaw ku saka nu mata atu nu bihid misakemekemec a sapiading. u udip nu hikuy tabaki adihen sa mahida tu utabakiay a tangah atu sakaidaw nu aidid a kikul a nikahida, i na mahiniay a buting taneng tu ku nikacelakan tuluway a depah.

nika nanaman (特性)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]

hina mupawpaw tahekal a pacilal sakatalawkaw nu kadihkuan nu udip. sakay i bayuay munabaway (表層) a buting, sikasilsilan nu masabalatay nu nanum micapi i tatukusan, hina kan tu bubul.

u hikuy hanany u kulul atu nu uduay a icelang maedap tu sakataayaw mingaduy, caay kakapah ku ningaduyan mahaymaw caay kakalamkam milaliw, sisa sawsawni masalil nu mibutingay. nika udip nida i tini i siakuti’ay a bayu, i tapiingan nu udip nu hikuy, idaw aca ku malikatay mikilulay a canacanan, anu misaungay kya hikuy, u udip nida ya mikilulay cinidaan a canacanan likat sa, i baad adihen mahida tu masakimuluay a bulad, sisa idaw aca ku nipangangan tu buladay a buting a salungangay a ngangan.

u hikuy hananay baketay ku tangah ahemaway ku kuku’, mahiniay a udip tatungus taneng micelem, u hikuy hina micelem katukuh i maylabuay a midakep tu asu’ay a buting atu udang. (i munabaway nika udipan nu hikuy, alaw taneng mucelem i labu nu bayu makaala tu 600 a depah hatida ku nikatukuhan, ayaan sa cacay a demiad makaala tu tusaay a bataan nipidateng tu nikahida nu hikuy u mikilimay tu asu’ay a kakanan.

malasulitay nu Ze-gi tabakiay a cacudadan ci 張永洲 sasaydan nadatengan, ya hikuy hananay ku nikanamuh tanang i pawpaw nu bayu hakay idaw ku tuluay a nikalekal a nikahida,

1.miida tu niakuti’ nu cilal, a mipatay tu cilekay, mahida u nipawali tu pada.

2.pawali misacilal maydih idaw ku nicunus tu nikangaay nu bituka misakapah tu sapalawpes.

3.nipitanang mupawpaw i bayu maydih misamsam tu nu bayuay a ayam tayni, mitucek (啄) tu nu udipay a cilekay.

mikinkiwan idaw ku nipatudu’, naudipan  nu hikuy sakainayi’ay sa makalal tu lima a bataan a masasidumaay a cilekay, u udip nu hikuy mahida tu nipatahkaan i bayu, i na cilekay i udip nu hikuy idaw ku nipicunus tu canacanan a kulit, nikahida sa calekah sa ku banges nu udip masinang(鋒利) sikaduka nu tademaw.

nipasiiluc (繁衍)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]

u udip nu hikuy matumuh sawsawni kanen nu dumaay a buting, nika sa caay ka lawpes nu hikuy sa, idaw ku sakayadah nu nipilecuhan, cacayay a laang a hikuy nikacacay nilecuhan makaala tu tuluay a yik (億) ku pilas (卵) i nu bayuan ku sayadahay ku nipilecuh. nika u maudipay sa cacay a lasubu a mang cacay ku maudipay dada, kyu kanahatu yadah ku nikasipilas katukuh i sadikuday sa caay ka papina ku maudipay.

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan (參考文獻)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]

翻車魚