ngabul
ngabul (山鹿)
misilsil tu nabalucu’an (科學分類編輯 )[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
界：動物界 Animalia "aadupen nu salaedan"
門：脊索動物門 Chordata "kulus nu aadupen"
綱：哺乳綱 Mammalia "micucuay a udip"
目：偶蹄目 Artiodactyla "mata tu tusaay a kaki’ (蹄) "
科：鹿科 Cervidae "samataan nu ngabul"
屬：山鹿屬 Navahoceros "mikeliday tu ngabul"
種：山鹿種 N. fricki "malecaday tu ngabul"
sakatusa pangangan (二名法)
kakiliman (摘要)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
「山鹿（Navahoceros fricki）」是一種已滅絕的鹿，在更新世北美洲洛磯山脈最為普遍。牠們生存於11500年前，其遺骸在新墨西哥州南部瓜達洛普山的山洞中發現。
“nubuyu’ay a ngabul (Navahoceros fricki)” u cacay a malawpesay a ngabul, i “misabaluhay a si-ki” (ken-sin-se, 更新世) tusa a lasubut lima a bataan izaw ku walu a mang (萬) katukuh cacay a mang (萬) cacay a malebut nuayawan a mihcaan tu Bay-mey-cou-lo-ci a buyu’ yadah henay i tiza, cacay a mang izaw ku cacay a malebut tu lima alasubu, ayaw nu mihcaan, ukak nu kidu’(身體) tiza i Mo-si-ke a kenis Mo-si-ke a buyu’ nutimulan sa Kua-ta-lo-pu a buyu’ Kua-da-lou a buyu’ i buhang nu buyu’ katepaan.
《中國大百科全書》依照動物分類學進行定義，釋鹿為「偶蹄目鹿科動物的統稱」。
"u Cung-kuo (中國) a u idawamin a cudad" (《中國大百科全書》) namakayniay i aadupen misauliulicay kuheni tu u ngabul a kakawaw, u "kaki’ nu ngabul nu aadupen".
nilacul(內容)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
與鹿共舞：梅花鹿與原住民
malcabay tu ngabul amisalukiyaw atu Yin-cu-min.
動物學理描述的梅花鹿
aadupen a cacudadan nu tinakunumelaw (描述) u sikulitay a ngabul (梅花鹿).
臺灣梅花鹿是臺灣特有種類，生物學的分類為哺乳綱（Mamalia）、偶蹄目（Artiodacyla）、鹿科（Cervidae）、鹿屬（Cervus）、鹿種（Cervus Nippon）。
Taywan u sikulitay a ngabul (梅花鹿) a ngabul nu Taywan a misiteketay (特有) a aadupen, mitangginay tu sauliulic (生物學) tu micucuay a ngabul（Mamalia）,"mata tu tusaay a kaki’ (蹄) "（Artiodacyla）,"samataan nu ngabul"（Cervidae）,"mikeliday tu ngabul"（Cervus）, "malecaday tu ngabul"（Cervus Nippon）.
u mitesekay a ngangan (學名)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
這個名字是由 19 世紀 60 年代的生物學家 Blyth 命名，當初 Blyth 認為日本梅花鹿，為全世界梅花鹿之主種，因此學名裡有”nippon”（即日本）一詞。
uyni a ngangan i 19 se-ci (世紀) enem a bataan a zi-tay (時代, 年代) pangangnay ci Blyth mitesekay nu migingkiway. i tiya henay pabaliw kuheni u sikulitay a ngabul (梅花鹿), matiya tahep (全) nu kitakit. a ngangan u sikulitay a ngabul (梅花鹿), i labu nu nipangangan idaw ku nu Lipun a kamu.
梅花鹿因背部有白色似梅花的斑點而得名，其白色斑點以外的毛色會隨季節而有所不同，夏季為栗紅色亮麗短毛，冬季為茶褐色濃密長毛，毛的長短可使其適應不同的氣溫。
u kululay a kulit u sikulitay a ngabul (梅花鹿) sacacacay sa kulit sisa singangan (得名)pangangnan nuheni tu u sikulitay a ngabul (梅花鹿), nika caayay kawsalengacay a kulit sa mikilulu tu puu’ a masumat, palalutan a sumanahay malikatay apuyuay a banuh, kasienawan malecad tu nu ucya a kulit mataked (濃密)ku tanaya’ay a banuh, u banuh nuhani u tanaya’ay atu apuyuay mitudung tu dahemaway a demiad (氣溫).
公鹿體形較雌鹿大，身長約1.5 公尺，高約 1 公尺。雄鹿於兩歲時開始長角，至 5 歲時長度可達 70 餘公分，雌鹿則無角。母鹿懷胎 8 個月後生育小鹿。
u hukang a ngabul kitabakian kuadidi’ay a ngabul, tanaya’ nuheni 1.5 a depah (公尺), talakaw a depah (公尺), yu tusa tu a mihca u ngabul tahekal t uku ngawa’ ,makatukuh I limaay a mihcaan sa pitu a bataan a hunan (公分), u tatayna a ngabul ina’ ku ngawa’ u bili nu ngabul sa walu a bulad tu lecuhan tu u wawa.
aadupen atu lalangawan (動物與文化)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
大致一胎僅一隻。梅花鹿大致棲息在平原鄰接著密林之處，以植物的嫩業、嫩芽為主食，具反芻能力。天性機警敏銳，平常多數結群棲息。
malecacad amin cacay ku bili cacay kunilecuh, u kakaydihan nuheni a kakitizaan itida i sapiay a buyu’ u kakanen nu heni uyda u mangazuway amin a iluc nu kilang, matineng kuheni amisupet tu kakanen i takulaw, u kalawkaw kutengil nu udip (天性機警敏銳). tu demidemiad maluyaluy amin kuheni a masaupu a pahanhan.
Tangabulan atu sibaluway a ngabul (平埔族與梅花鹿)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
對臺灣平埔原住民來說，鹿皮是日常,生活物資，也具有信仰意義。陳第《東番,記》記載，原住民禁止私自獵鹿，要到冬,季鹿群出現時才捕鹿。狩獵方式為全社出,動，也有攜帶獵犬，用包圍方式圍住獵物，
再用標槍射殺，由於捕鹿方式不是全年獵,殺，也不濫捕，因此可維持鹿群的數量。
u Taywanay a Tangbulan a nikaudip sadikucan nu heni u banges u sikulitay a ngabul (梅花鹿), silisin kuheni tu u sikulitay a ngabul (梅花鹿). Cen-ti “dung-ban-ci” nisulitan, u binacadan la’cus ami sa kaku amiadup amakatukuh (到) kasienawan, aytiya kuheni midiput tu wawa ku piadupan nuheni sa idaw ku miladay tu miadupay a wacu sataliwken (包圍方式)nuheni ku aadupen idaw ku u punus(標槍) amipatay, u nipanutekan nuheni a tuki a miadup sa duceken (固定時間) mimelaw tu sakamuwah nu ngabul.
荷蘭傳教士干治士（G. Candidius）記載，原住民獵鹿方式有三種：罠或套索、鎗（即標槍）以及弓箭。罠應是以張網捕鹿。17世紀下半葉後只增加火鎗作為狩獵工具。
yu itiyahu tayni ku saydang nu Hulam (荷蘭) ci G. Candidius idaw ku kamu pasubana tu yiluay a caay kalecad a sspibihcaz tu ngabul, ya tuluway a kamu tu sapibihcaz sa sacacay sa u bunus (標槍), sakatusa u pana’ sakatulu u salil. Yu makatukuh tu 17 se-ci(世紀) tu pangkiw tu nu dikudan sa izaw tu ku kuwan a sapiadup.
在共同獵場進行協同狩獵，等於享有共同之狩獵利益，捕獲的鹿隻須進行分配，而非個人或少數人獨占。除肉作為食物、皮作為衣飾，鹿皮也可作為犯罪的贖罪品或結婚聘禮。總之，鹿與原住民的生活關係非常密切。
ini u nikatatengilan nu katuuday a matadengil tu ahican ku niadupan nu mita a micilac(分配) uynian u niadupan a titi’ caay kaw nu udip a misateked tu titi’, u tatatengi nu mita ituya sa sanubinawlan han a mapulung mukan, uyni u banges nu ngabul sa sangaan tu dikuc hidan u umibakahay tu cumi nu tademaw anu caay sa sipanubu tu mikikungay, iniyan u ngabil hananay masasiked tuni kauzip nu Yin-cu-min.
荷蘭Hulam人入臺後，由於需要大量鹿皮進行貿易，以日常用品或奢侈品與原住民交換鹿皮。為滿足需求，原住民須獵捕更多鹿群，破壞了傳統的禁令與規則，連帶影響原住民的生活習慣；再加上荷蘭人引進漢人獵鹿，漢人引進更有效率的獵捕方式，使得鹿群更快速減少。荷蘭人離開後，鹿皮仍是重要貿易品，但因過度獵捕，再加上漢人農耕地擴張，使得鹿群持續消失。
yu tayni i Taywan ku Hulam (荷蘭) a tademaw maydih kuheni tu yadahay a banges nu ngabul u sakaydihan nuheni tu demidemiad sisa sipiliun (交換) nuheni tu cacukaymasen tu dimiamiad (日語音譯日常用品) mieden tu nikanamuhan nuheni amilunguc sisa nanutawya caay tu pitengil tu nipanutekan nu ipabaway a tuki miadup paceba satu amabilil amiadup ku Yin-cu-min, nanutawya micalipu’ (影響力破壞) tu nikaudip nu Yin-ci-min, macunus tuwaca pacumutan nu Hulam ku kuwapin ami adup tu ngabul, yu miadup ku kuwping sa pihacen ku niadupan nuheni alaw sa caay tu kayadah ku ngabul, yu miliyas tu ku hulam sa inudikudan uynian u banges nu ngabul sa sakaymawan a caku banges nu ngabul, nikasa han a tademaw mabuwah tu u nikaluk tu umah sisa malawapes tu ku ngabul.
以鹿為地名及其保育,早期梅花鹿遍布全臺，隨著大量獵取,及田園開拓而消失，但各地仍留下甚多鹿,的地名足跡。查詢內政部建置之「臺灣地區地名查詢系統」及相關研究，可以發現臺灣地名冠有「鹿」字者，與鹿具有關聯性的為數不少。在可查詢到的 160 個冠有「鹿」字的地名當中，「鹿寮」、「鹿坑」（鹿窟）、「鹿埔」、「鹿鳴坑」、「打鹿埔」等。
i sumamad u pangangaan tu nu ngabul a ngangan nu kakitidaan sa, na yada heny I Taywan imatiya atu ayda cay tu kalecad yadah tu kunikaycungan tu a idangan nu ngabul, sisa cay tuka kakatuud ayda ku ngabul.
paykanatalay anicuysaan tu Taywanay a caciusaan tu sapi kingkiwan kya katinengan ku singanganay tu ngabul a ngangan i tini i Taywan, yadah ku misasengiay tu ngabul, makaala tu 160, u siwantanay tu a ngangan nu kakitizaan ayda sa ” Lu-liaw”, ”Lu-keng”, ”Lu-ku”, ” Lu-bu”, ”Lu-lming-keng” , ”Da-lu-bu” idaida.
ina Dou-liw akamu nawnu Yin-cu-min a kamu (斗六原為原住民語)
「捕鹿」之意，皮仔寮則是獵鹿者製皮之場所。臺灣梅花鹿於 1969 年在野外絕跡。1982 年，學術界人士提出臺灣梅花鹿復育計畫；1984 年，行政院核定「臺灣地區自然生態保育方案」，將梅花鹿復育工作列為重要工作之一，並指定墾丁國家公園管理處負責辦理，其工作範圍涵蓋歷史、行為、生態、群、遺傳、生理、疾病、保健、現場規劃及飼養管理等方面。
libangesay hananay a kakitizaan sa u nu miadupay tu ngabul 「捕鹿」皮仔寮 sasangaan tu balakuv(動物皮己經做好的皮) a kakitidaan Taywan sikulitay a ngabul i 1969 a mihcaan sa malawpes tu 1982 a mihcaan sa, ayda patahkal tu nikingkuwan nu minanamay tu sikulitay a ngabul nu Taywan, 1984 a mihcaan satalakawayay anipanutekan tu ahican kuni pilimuud tu sikulatay a ngabul u sa baeketay a nipanutek sa Cen-ting kanatalay a idangan ku sasitudung sikawaw, ukakawaw nuheni sa ami tules tu nu sumamaday a kawaw, wayaway sakaudip, masaupuway, silsil, nukaudip,u imelang, sapdihing, i tida i kakitidaan mipalasul (規劃) tu a hican pikuwan tu nipahabay tu ngabul.
復育目的除保存臺灣梅花鹿品系外，亦欲使其得以回歸野外生活。復育鹿群則是選擇臺北市立動物園飼養之梅花鹿群作為核心復育鹿群。994 年進行第一次野放，至 2003 年為止共計 13 次野放，野放數 213 頭。
u ngangaan nu nipakelid tu maku tu sapiliwan tu Taywam sikulitay a ngabul sa maydih aca a panukas tayda i buyu’ tunukaudip nu ngabul. u ni pakelid tu asaupuway a ngabul sa i tida i Taypak a papahabayan tu ngabul a kakitidaan, 1994 a mihcaan sayaway anipadang tu ngabul I buyu’ makatukuh 2003 a mihcaan sa sabaw tuluay tu a lingad apapadang tu ngabul, papulung han kiyni patangan i buyu’ sa.