nipaluma-adawas

adawas 破布子

u balu ni adawas

adawas 破布子

(俗名：布渣葉、蓑衣子、破布葉、麻布葉、爛布渣、布包木、破布樹、蘚寶葉、破子、破布木、樹子仔、破果子)

分布在台灣台南縣左鎮、玉井、大內、嘉義縣大埔、義竹。

masa dumaay a ngangan (各種名稱)

【學名】 Cordia aspera G. Forst.

【mitesekay a angangan】Cordia aspera G. Forst.

【科名】 紫草科(Boraginaceae)

【sapamataan a ngangan】 (Boraginaceae)

【屬名】 破布子屬

【mikeliday a ngangan】Adawas a langawan

【俗名】 布渣葉、簑衣子、破布葉、麻布葉、爛布渣、布包木、破布樹、蘚寶葉、破子、 破布木、樹子仔、破果子

【tada ngangan】buh-ja-yeh, suo-i-tzyy, Adawas, mabuh-yeh, lannbuh-ja, buhbau-shuh, shianbao-yeh, puh-tzyy, Aldawas, shuh-tzyytzyy, puhguoo-tzyy

【英名】 Cummingcordia，Sebastan Plum Cordia

【igu a ngangan】Cummingcordia，Sebastan Plum Cordia

【族語】布農 Pa-Naza、撒奇萊雅 Adawas、泰雅 Tatugatun、鄒族 'unnang、排灣 Vale、 卑南族 'alrulrang、雅美 Kaniket、魯凱 Kulavase

【kamu nu binacadan】Bunun布農 Pa-Naza、Sakidaya撒奇萊雅 Adawas、Taylu泰雅 Tatugatun、CO鄒族 'unnang、paywan排灣 Vale、Piwma 卑南族 'alrulrang、Tau 雅美 Kaniket、Lukay魯凱 Kulavase

【使用族群】 布農、撒奇萊雅、雅美、鄒族、卑南族、排灣、魯凱、泰雅

【mitaduay nu binacadan】Bunun, Sakidaya, Tau, Co, Piwma, Paywan, Lukay, Taylu

kaliwasak nu langawan (分布環境)

nawi Jong-gwo tahlu hurna nu kitidaan a kungdun, fuojen, hainandaw niyaduan atu Taywan a kitidaan , ayda itini i Taywan han nuni ka liwasak asilangawan han i timul a niyaduan ku yadahay ku langaw, micidek i Taynan-shiann, cuocen, yicen, dahney, jeryi-shiann dahpu, yicu a niyaduan ku yadahay ni palumaan.

(kamu nu Hulam:原產於中國大陸華南地區之廣東、福建、海南島一帶及台灣等地，現今在台灣常分布於南部地區較多，尤其是台南縣左鎮、玉井、大內；嘉義縣大埔、義竹等分布較為廣泛。）

nasapayuan (藥效)

itini i sanenk han, kala sicecedaman, caay ka aledah, idaw ku ledek, paculil tu idang pasalu iengem tu adada, cenke nunsai, idaw henay patahekal tu teluhu’, mibakah tu ledek misa kapah tu sawada’, sisa mikapah tu adada nu bituka a hanhannan, nu tatayna a sasawawaan, ni tiikan, mahamaway a emelang, balec, blla’ anika tahekalan nu idang, kawsaya a adadaan.

(kamu nu Hulam:在性味方面，帶點甘、辛且平，具有毒，不僅可以行氣止痛、鎮咳緩下，還具有化痰止咳、解毒整腸的功效在，因此常用來治療心胃氣痛、子宮炎、跌打、緩下、久年傷、肺出血、高血壓...等疾病。）

milihida tu langaw musakamu (生態形狀描述)

adawas u tzyy-tsau a langawan u adawas nu langawan u mahetikay ku papahan caay kaw tabakiay ku langawan, paduh han kala abuabu sanglacan ku kulit, maikesay a langawan katinengan kuni ka pelaan nu kulit, baluhay a akaway han yadah ku sanglacay a tingting.

(kamu nu Hulam:破布子是紫草科破布子屬的落葉小喬木，樹皮呈灰白色，老莖上會有明顯的裂痕，新長的枝幹佈滿白點。）

nu cacaya a akaway tusa ku papah, papahan nu wayway masa babuybabuy kuni ka satanayu sa amaki mulmul. kasi baluan satu kala kiyukiyuan ku kulit atu kala lawlawan ku kulit nu adidiay a baluan, idaw ku limaay a tamaan nu adipin nu balu. nasi balu malahecitu, u heci nida satanayu’sa kunika mulmulan, na langdaw henay hamawsa mala kim nu lawlawan a kulit, u paduh nu heci han si sanglacay ku cica’.

(kamu nu Hulam:單葉互生，葉片形狀呈波狀緣的卵形。開花期開出淡紫色或淺黃色的小花，具有5枚雄蕊。開花後隨即結果，結出橢圓形的核果，由綠色漸漸轉為金黃色，期果皮含乳白色的粘液。）

wayway nu langaw (形態)

adawas u adidaiay nu mahetikay ku papah nu kilangan, talakaw han makaala tu walu a cong-chyy, yadah ku ciid. masa sualay tu akaway ku papah, masa tikuk ku papah atu mahida u balucu ku papah, tanayu han 0.9-1.2 cong-fen, ahebal han sepat –lima a cong-fen, langdaw namin ku papah atu masa babuybauy ku lilis.

(kamu nu Hulam:破布子為小型落葉喬木，高度可達8公尺，多分枝。葉互生，卵形或心形，長0.9-1.2公分，寬4-5公分，全緣或波狀緣。）

ida i sadingsing kasi baluan, balu han aadidi’, adiping nu baluan kala kiyukiyuan atu kalawlawan ku kulit, kakicuh han mahida u ihekalay nu tuki, u kakicuhan han inai ku tungus a mapela’ tusa-tulu kuni ka pelaan.

(kamu nu Hulam:一般春季開花，花小，花冠淡紫色或淡黃色，花萼淺鐘形，萼筒有不規則的2-3裂。）

lima ku sasemaan nu tamaan nu kakicuh nu baluan, taynaan han kakicuh mala sepat kuni ka pelaan. heci han satanayu’ sa kuni ka mulmulan, u ditek han 1.2 cong-fen, pasu heci.

(kamu nu Hulam:五枚雄蕊著生於花筒內，雌蕊柱頭四裂。果實橢圓形，直徑約1.2公分，含一顆種子。）

pitu –walu a buladan a maduhem ku heci, kulit nu heci han nalangadaw henay alaw mala kalawlawan lumeni’ sa ku kulit , u heci han idaw ku  sangalac a cica.

(kamu nu Hulam:7-8月成熟，顏色從綠轉橙黃轉黑，果皮含有乳白色粘液。）

kaliwasak (分布)

adawas kaliwasak kan i jung-gwo dahlu timulan nu dadipasan, Taywan, Nanya atu Dun-nanya sa nu dadipasan a kitidaan.

(kamu nu Hulam:破布子分布於中國大陸南方沿海、臺灣、南亞和東南亞等地的低海拔地區。）

sahican (用途)

adawas taneng a sangaan tu sapayuan, heci taneng a sikan, u sapalamlam tu cancanan a kakanen, aydaay a kitakid u Taywan acacay  kumukanay tina Adawasan.

(kamu nu Hulam:破布子可以作為藥用，果實亦可食用，除作為佐料外，目前全世界只有臺灣會將破布子入菜。）

sasa payuan (藥用)

adawas a heci, paduh nu kilang, lamid ku sasangaan tu sasapayuen. u heci nida sakay u’hu’h, teluhu’ milapes tu ledek atu kapulinan a balec, paduh han sakay laliwawaan nu tatayna, tahekal ku sawada’, bala’ tahekal ku idang atu balec, lamid han misaluemeng tu taneng atu kawsaiya.

(kamu nu Hulam:破布子的果實、樹皮、根作為藥材。其果實被用來鎮咳、化痰解毒和治療跌打損傷；樹皮治療子宮發炎、脫垂、肺出血和年久傷，根則有止汗和治療高血壓的功效。）

kakaneng (食用)

adawas a hecian taneng a semsem mukan. hina adih kita tu kakanen a hican kiya hanw sa sayaway han banawen ku heci pacikahen mikulkul, makaala tu cacay a tatukian amisalamin acaay pisengal mikiwakiw kya caay ka pelaen ku heci.

(kamu nu Hulam:破布子的果實可以生食。但常見的食用方法是先將洗淨的果實加鹽水煮沸，經一個小時以上不停攪拌使果皮破裂。）

anu masa nulitu pacumuden tu sapalamlam, mabasaw satu pataydaen tu i lendun atu pacikahen amisinga. numa sangaan tu nu adawas han taneng ciyanen, satinpulaan, paakuti’han, sangaen tu tadudusan. micunus tu sakakapah nu udip numita.

(kamu nu Hulam:在產品呈糊狀時加入其他調味料，冷卻凝結後冷凍或醃漬保存。如此製作的破布子可以用來炒、油炸、煲湯、調製醬汁等。可以增加免疫力。）

adawas i Taywan han numa tenesay tu a langawan, aydaay a tademaw caay tu kaahecid kunikan atu katuud tu kumicewcaya, malingatu aca  makaadih tu adawas, malingatu misuayaw tu Adawas a kakanen, yadahyadah kumu kanay tu adawas, macunustu ku palumaay tu Adawas, sisa caay satu ka wada’ ku aca’.

(kamu nu Hulam:破布子是台灣古老的作物，近年來由於淡食及素食的興起，重新發現破布子的價值，帶動大家食用破布子的熱潮，食用的人愈來愈多，帶動栽培面積逐年增加，產品價格也就居高不下。）

yu mahida tu mihmihcaan a enem pitu a buladan pipelu’an tu heciyan, sa sengelen i nanum mibanaw, idan i nabi misalamin mangaay satu, atalen pacikahen, misu, patayuan, akuti’henay caay pisengal mikiwakiw, patayda hantu i kaysing mipipi, nipacikahan satu tu pulu’ ademiad, taneng tu kanen sasa lamien tu sanasananal, micidek kuasu’, saka asu’tu nunikan.

(kamu nu Hulam:台灣民間於每年六七月間於果實成熟時採摘，泡在水中洗淨，放在鍋中煮熟，撈起加鹽水、味素、薑等配料，趁熱攪拌，在置於碗中壓縮，醃漬十天，即為早餐稀飯佐餐佳餚，風味特佳，極為下飯。）

kasihecian (產期)

adawas u tzyytsau a langawan mahetikay ku papah nu adidiay a kilangan, tu sabaw tusa a buladan, papah malingatu tu masumad tu kalawlawan a kulit, sadikuday nu mihecaan u akaway satu ku langaw, saka tusa a mehcaan mulutuc tu ku mangduay a papah.

(kamu nu Hulam:破布子是紫草科落葉小喬木，每年十二月，葉開始轉黃，年底就只剩枝條，來年吐露新芽。）

langaw nu mangaduay, idaw ku hese nu adidiay a banuh, makaped nu lima tulak sa mahetik ku banuh, mulutuc satu ku manangaduay a papah tusa a bataan a demiad, kala lawlawan tu ku kulit aadidiay ku balu, kilul sa sihecitu, heci han mahida u kala langdawan ku kulit, pitu –walu a buladan maduhem ku heci nida hamawsa mala kiman kalawlawan ku kulit.

(kamu nu Hulam:全株幼嫩部分，有褐色絨毛，以手觸之容易脫落，新芽長出後20天，淺黃色小花開放，隨即結果，核果球形綠色，7～8月果實成熟轉成金黃色。）

kitidaan a sakaudip (產地條件)

adawas icelang a maudip, caay ka talaw tu kelah, bukebukelalan, i ba’ba’tuan, buyu nai’ay ku damek nu lala’an, sidamekay atu kapah ku lalaliwan tu nanum a lalaan , caayaca ka kapah kuni kasi baluan inai ku heci.

破布子具有生長勢強、耐乾旱、耐貧瘠土壤等特性，適應於石灰岩、山坡地等貧瘠土壤栽培，肥沃且水分充足的土壤，反倒使其開花及結果少。）

sisa, palumasa amanan ka hina pananum atu padamek, kasihecian acaay ka tada acak ku lala, hatanengen kuni pananum, sakacaay ka hina hetik nu heci, tu mihcaan a enem a bulad katukuh tu pituay a buladan pipeluantu tu heci nikudan satu, misilud tu caang atu akaway, milusimet tu kitidaan.

因此，栽培時不必刻意地常灌溉及施肥等，結果期土壤不可過於乾燥，應適量灌水，以增加產量防止落果，每年6至7月採收期後，需整枝、清園等工作。）

mipecu'(採收)

mamin mipelu’ tu heci u ciit nida a leteken, kya saiten ku heci a pacakay, sasangan tu Adawas a cancanan nu kakanen. nuni kaian a ciit sakapahen kuni sait pa’ceken naca a paluma’, saka tusa a mihcaan sibalu siheci aca.

(kamu nu Hulam:採收時分枝處(鋸)砍下，再用剪刀將果穗剪下出售，當作加工破布丸的原料，廢置的枝條可利用來扦插繁殖，翌年即可開花結果。）

numa nanamay tu palumaay a malukay a tademaw, namamin mipelu’ tu heci sa milusimetu tu kilanga, kya idawtu ku aalaan tu mihmicaan.

(kamu nu Hulam:通常有豐富栽培經驗的農友，於採收後做修剪的工作，維持下次的產量。）

nani peluan satu tu Adawas, amibatad tu lala tu 2.5-3.0 a congchyy nu kitidaan amiputun, kya pabaluhay aca tu silangawan, nasilangaw sat utu baluhay, pasayda i pabaw kuni kasi langawan, katukuhan tu ku talakaw nu langaw, ngangewentu, saka caay kasi caang, saka lihalay amipelu’ tu heci, miwda’ tu tuki amipelu’.

(kamu nu Hulam:作法是在破布子採收後，離地面2.5～3.0台尺處鋸斷，讓它重新發新枝，新枝長出後，枝條向上生長超過一定高度，應加彎曲，稍抑制枝條生長，及方便人工採收，節省採收時間。）

u siwkay nu nipaluma

kakuniza	植物分類	(v)tabakiay a kilang ()adidi'ay a kilang ()lutuk ()lutuk-balu ()masay ()zuma (v)mahetik ku papah ()dauc landaway ()zuma ()yadah a mihca ku uzip ()cacay a mihca ku uzip ()1-2 a mihca ku uzip (v)zuma
takalaw nu bayu'	生長海拔高度
mauzip subal	生長區域
nipaluma sasahicaan	栽種功能	yumah野生(v) mukan食用(v) sapayu'藥用(v) paazih觀賞() lidung遮蔭() zuma其他()
takalaw maka	株高	walu a cong-chyy
papah tanaya'	葉長	0.9-1.2 cong-fen
papah ahebal	葉寬	sepat –lima a cong-fen
papah mapela'	葉瓣
balu ahebal	花徑
balu kulit	花色
heci	果實
paenu	種子

u sanek nu nipaluma

1	sanek	味		7	dawmi	軟
2	letek	毒	v	8	siceka'	刺
3	cedam	甘,甜	v	9	dieku	溫
4	aledah	辣,辛	v	10	cuedet	寒,涼
5	atekak	苦		11	acak	乾
6	cupelak	澀		12	zuma	其他(平)	v

malaheci tu imelang

1	pangangay	(生)津		27	kaliwates	(消)小疔
2	akacay-akuti	(減)燥熱		28	malebawa	(消)跌打腫傷	v
3	cuedet	(減)寒冷		29	akuti'	(消)燙傷
4	patezep tu izang	(消)出血		30	tunatun	(消)瘀血
5	paisi'	(利)排尿		31	tibeni	(消)泡疹、痱子
6	taluktuk	(減)發炎		32	kebing	(消)麻疹
7	sulalis	(退)發燒		33	sizaz	(消)濕疹
8	cebu' taluktuk	(消)尿道膀胱炎		34	butus	(消)水腫
9	mapudasay	(減)皮膚病		35	kalad nu bau	(減)蛇咬
10	atay taluktuk	(減)肝炎		36	bulad adada'	(消)經痛
11	adada'	(減)痛	v	37	cadi'ci	(減)心痛
12	sicedam isi	(減)糖尿病		38	pasicucu	(增)乳汁
13	ngidngid	(消)嘴破嘴角發炎		39	bali-malalemed	(減)風濕
14	teluhu	(消)濃痰	v	40	calenged	(止)皮膚癢
15	takulaw adada'	(減)喉嚨痛		41	sinawal	(減)暈眩
16	tuzu malebawa	(減)關節炎,風濕痛		42	manah	(消)痔瘡
17	mabanic	(消)腹瀉		43	pucu'	(消)淋巴痛
18	muta'	(調)嘔吐		44	buyu'	(解)中暑
19	masikata'	(調)便秘		45	suaw	(止)渴
20	adada' tangah	(減)頭痛		46	muni' ku banges	(消)皮膚潰爛
21	malihen	(怯)咳嗽	v	47	takalaw ku izang	(減)高血壓	v
22	makamaw	(減)感冒		48
23	milisawada'	(調)腸胃病，胃痛	v	49
24	walak	(解)中毒	v	50
25	maduka'	(消)破皮傷		51
26	puces	(消)膿包、大疔		52	zuma	其他(子宮炎、肺出血)	v

pasubana i cacudadan a lacul

u cudad a ngangan	Cordia aspera G.Forst.
u sapamat a ngangan	Boraginaceae(紫草科)
u Amilika a ngangan	Cummingcordia, Sebastan Plum Cordia

u zuma a cidekay a kamu, saungay misapayu' a cidekay

cidekay	ngangan	miungay
Sakizaya	adawas	v
Pangcha
Tayan	tatugatun	v
Paywan	vale	v
Yuwatan	pa-naza	v
Sejek
Taluku
Puyuma	'alrulrang	v
Rukay	kulavase	v
Cou	'unnang	v
Kabalan
Tau/Yami	kaniket	v
Saw
Kanakanabu
Laaluwa
Saysia

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan

《中國高等植物資料庫全庫》. 中國科學院微生物研究所. [2009-02-24].

行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p193