nipaluma-alangdis

alangdis (茵陳蒿)

alangdis

alangdis (茵陳蒿)

(俗名：龍艾、青蒿草、綿茵陳、草蒿草、茵陳蒿、蚊仔菸草、環保蚊香青)

masa dumaay a ngangan (各種名稱)

【學名】 Artemisia capillaris Thunb.

【mitesekay a ngangan】 Artemisia capillaris Thunb.

【科名】 菊科(Compositae)

【sapamataan a ngangan】 Compositae

【屬名】 艾屬

【mikeliday tu ngangan】mikeliday tu ay

【俗名】 龍艾、青蒿草、綿茵陳、蚊仔菸草、茵陳、草蒿草、茵蔯蒿、環保蚊香青

【tada ngangan】lung-ay, cing-haw-saw, mian-in-sen, wen-zi-yan-saw, in-cen, saw-hau-saw, in-cen-haw, huan-bao-wen-sian

【英名】 Mosquito wormwood

【In-guay a ngangan】Mosquito wormwood

【族語】 布農 Hu-Nungaz、撒奇萊雅 Alangdis、排灣 Taraozyon、魯凱 Alalenge、卑南 'Ulrung

【kamu nu binacadan】Bunun布農 Hu-Nungaz、Sakidaya撒奇萊雅 Alangdis、Paywan排灣 Taraozyon、Lukay魯凱 Alalenge、Piwma卑南 'Ulrung

【使用族群】 布農、撒奇萊雅、卑南、魯凱、排灣

【mitaduay nu binacadan】Bunun, Sakidaya, Piwma, Lukay, Paywan

kaliwasak nika udip (分布環境)

itini i Taywan nu subalan i enal katukuh i likelikenan, tepal nu dadan, dadipasan, sauwac atu cupucupuan nu buyu'buyu'an, maadih numita ku langaw nu manahung.

(kamu nu Hulam:在台灣全島平地至中海拔地區的砂地、路旁、海濱、溪谷、及河床地等發現它的蹤跡。）

sasapaiyuen (藥效)

i sanek han, kala akeakenekan, aaledahan sapi', mispi' tu namaka udipay a akuti' atu sakayisi' tada angangan mikapahan sakay kanmaw, besi, bituka, mapiled ku tatelacan, caay isi', calenged nu duka, milaliday nu atay, baluhay nuni ka pulinan, adada ku tangah, adada ku bili, matungfu nu adadaan. kutkuten ku lamit nu manahung saadidi han amicikcik atu nanum misangasip nanumen mingaay tu cannmaw.

(kamu nu Hulam:在性味方面，帶點苦、辛且性微涼，具有清熱消炎及利尿的功效，主要用來治療感冒、黃疸、胃炎、腰扭傷、小便不利、風癢瘡疥、傳染性肝炎、跌打新傷、頭痛、腹痛、治身體風痛...等症狀。挖取根部用刀切成小塊與水煎煮可治感冒。）

milihida tu langaw musakamu (生態形狀描述)

manahung u yadahay nu mihcaan nanay a langaw nu lutukan, u cike ay nu kakelitan, langaw nu talakaw han lima a bataan- cacay a lasubu cacay a bataan a cong-fen, akaway han pateleksa atu kala kihilkihilan ku langaw, kiyuan sumanahan ku kulit yadah ku ciit hekal han idaw ku masa keliway nu sasulitan, maikesay a langawan naiku banuh.

(kamu nu Hulam:茵陳蒿為多年生草本植物，屬於菊科艾屬的一員，植株高約50-110公分，其莖直立向上生長或略呈傾臥狀，紫紅色的分枝多且表面具有縱條紋，老莖木質化無毛。）

cacayay a papah masasual tu akaway, lamit henay sipaaph i akaway, tatapanga sipapah nai ku akaway angangan han mitabu ku tatapangan. palaludan kacanglahan tusa a puu' an, sibalu tu langdawan sanglacay anikasi tatucekan kala kiyuan nu baluan, cing 0.15 congfen, balu nu tada langawan si ciitacn, nuka siciitan masasuala tu akaway si balu bulu. mabadi' satu ku balu si heci cinida u satanayu sananay ku heci nida, ilabuhan cacay ku panu' ilabu.

(kamu nu Hulam:單葉互生，根生葉具柄，莖生葉無柄且基部抱莖。夏秋兩季開出綠白中帶點微紫的花朵，徑約0.15公分，花序主軸上再生分枝，於分枝上再著生互生的小花，整個花序呈圓錐狀。開花後結出的果實為長橢圓形的瘦果，內含1枚種子。）

wayway nu langaw (型態)

wayway nu hekal mahida u hinuki mahida aca u mumahung, tatapanga mamulmul ku akawy, yadah ku ciit, tanayu han makaala tu tulu a bataan- cacay a lasubu mm, ahebal han tusa ~walu mm, hekal han kala celahan nu kiyukiyuan atu kiyukiyuan a kulitan, idaw ku mabalatay nu kulitan, atu ahemaway nu langaw, putun sa. nu kupaan a manahung han makulbud ku yadahay, kala abuabuan sangsanglacan ku kulit atu abuabuan ku langdaw ku kulit. manahung han madadecdec ku papah, nika hnahetik ku papah.

(kamu nu Hulam:外形像松樹也有點像木麻黃，莖呈圓柱形，多分枝，長30-100mm，寬2～8mm，表面淡紫色或紫色，有縱條紋，體輕，質脆。綿茵蔯多捲曲成團狀，灰白色或灰綠色。茵蔯蒿葉密集，或多脫落。）

duma nu hahican (其他用途)

yumahida inai henay ku wen-shiang atu sapipatay tu cilekay, hinaala tu langaw nu manahung pawali miacak, haadidi han misabalud, padenengen inisa buhangan tu kankan, sangsangdep hantu itidan i kakabian atu mapululay nu ayaman atu pakatalanan tuduhen misa wacah, sapi bahbah tu likes, tademaw atu cancanan hidasatu asu ku kemed, nikudan satu idaw tu ku sapipatayaw tu cilikay han kapawan hantu ku manahung.

(kamu nu Hulam:在過去蚊香和殺蟲劑未普及時，常將茵蔯蒿的莖葉曬乾，紮成一束束，放在打過洞的鐵罐子裡，傍晚時分在房間或禽畜的欄圈裡點著，用以驅蚊，人畜都可以有好眠，後來因殺蟲劑普及被遺忘。）

hahican (用途)

sakay likesan, manahung han idaw kupicidekan nu saneng u namaka lagaway tu asanekan u langaw nida patahekala tu jingyou, nuni pawalinan alan ku maacakay nu manghung tuduhen, taneng mibahbah tu likes taneng mibahbah tu cilekay, sakay hekal han taneng mimien, sabanaw, atu mimien tu tatuduhan.

(kamu nu Hulam:驅蚊用：茵陳蒿所散發的獨特氣味是因為植株體內含有大量的精油，將乾燥後的茵陳蒿拿來焚燒，可以有驅蚊的效果，可用以驅逐蚊蟲； 亦可外用以泥劑、洗劑，及艾絨為主。）

kakanen (食用)

manahung nu mangaduay atu mangaduay nu papah taneng kanen, pekpekan sipalamlam tu belac amisahemay bangsis ku hemay.

(kamu nu Hulam:茵陳蒿的嫩苗或嫩葉可供食用，搗碎與米共煮清香宜人。）

picidekan (特性)

manahung u mihmihcaan nanay a saka tusa nu kilang atu lutukan a langawan, tu mihcaan a sadingsing namaka maikesay nu langawan lutuc satu baluhay a mangaduay nu langaw, sisa pangangan han tu manahung.

(kamu nu Hulam:茵陳蒿為多年生亞灌木或草本，每年春季由老莖再發新芽，故有「茵陳」之名。）

wayway nu langawan mahida u adidiay nu hinukian, hina adih kita i dadipasan atu bukebukelalan.

(kamu nu Hulam:其外型就像一棵小松樹般，較常見於海濱或河床間。）

yadahay nu mihcaan tahpatay sananay a langawan, namaka tulu , sepat abuldan namaka lala a muculal sa, u akaway naw lutuk henay hamawsa mala nu kasuyan ku acak, makatukuh tu walu, siwa a buladan akaway nida han mala kasuy tu namin.

(kamu nu Hulam:多年生，從三、四月開始由地底鑽出後，枝條亦由草質漸轉為木質化，到了八、九月其枝條幾乎都呈木質。）

manahung manamuh tu ahebalay sicilalay a kitidaan maudip, hini adih kita i dadipasan atu sakayakay i buyu masauputu ku langaw.

(kamu nu Hulam:茵陳蒿性喜向陽開闊的環境，常在海灘或濱海斜坡間大片聚生。）

manahung han sicaaya kalecad ku kakitidaan asi langawan, u hekal nu waywayan caay tu kalecad, nui bayubayuan nanay atu i likenliken nanay a langawan mapabali u angangan han aadidi' aapuyu, akaway nu papah yadah ku damsaya a banuh, papah aapuyu u baluhan tatabaki tu. 

(kamu nu Hulam:茵陳蒿由於生長環境不同，在外形上亦有明顯差異，生長在海邊或砂地迎風坡的植枝較為短矮小，莖葉上柔毛較多，葉子較短但相對地頭上花顯得較粗大。）

nui cupcupuan nanay a langaw atu numaputay nu balaanyan a  langawan tatalakaw, satanayusa ku papah, damsaya a banuhan caaytu ka hacica.

(kamu nu Hulam:而生長在河床或避風處的植株則較高，葉子較長，柔毛也較稀疏。）

angangan (莖)

tatapangan patelak atu kala kilikilitan ku wayway, talakaw han makaala tu tulu a bataan 〜cacay a lasubu a cong-fen, maikesay a langaw han mahida u kasuy, yadah ku ciit, mangaduay han nikidan si damsaya nu banuh.

(kamu nu Hulam:莖直立或略呈傾臥狀，高 30~100 公分，老莖木質化，分枝甚多，幼枝略被長柔毛。）

papah (葉)

lamit silangaw sa papah idawtu ku akaway, papah nu tanayu tulu 〜enem a cong-fen, ahebal han 0.2~0.4 cong-fen, tusa ku batac masabanuh satanayusa kuni ka ilabu nuni ka celitan, hekal madadecdec nikuda sanglac tunayu ku damsaya a banuh, tatapangan sipapah nai ku akaway, ahebal han 0.02~0.2 cong-fen, masa banu kunika celitan, nikacelitan han mahida u adidiay nu dinum.

(kamu nu Hulam:根生葉有柄，葉片長 3~6 公分，寬 0.2~0.4 公分，二回羽狀深裂，表面密被白色長柔毛；莖生葉無柄，寬 0.02~0.2 公分，羽狀全裂，裂片如細針狀。）

balu (花)

namakay i lalud katukuh tu sadingsing asibalu, tangah nika cebalan nu baluhan mahida u ti'kuk ku nu mali ku wayway, aadidi mahida u mali, yadah, ahebal han 0.15~0.2 cong-fen, mabawbaw caluway kunika cebalan sa dicem sa asibalu.

(kamu nu Hulam:夏至秋季開花，頭狀花序卵球形，稀近球形，多數，直徑 0.15~0.2 公分，形成疏鬆圓錐花序。）

idaw ku apuyuay nu angangan atu masulitay nu mitabuay tu papahan, adidiay a akaway nu tanayuhan 0.1~0.2 cong-fen, i ciit nu pabawan atu adidiay nu pasaydaay i hekalay asiciitd, hina silsil i mapulungay a nika cebalan nu baluan, itini i tatapangan nu pabawan masa kaput nu tabakiay, macebalay nu sadicem sanaay a baluan.

(kamu nu Hulam:有短梗及線形的小苞葉，小梗長 0.1~0.2 公分，在分枝的上端或小枝端偏向外側生長，常排成複總狀花序，並在莖上端組成大型、開展的圓錐花序。）

macebalay nu baluan han langdawan sanglaca a kulitan, pulung nu caaya henay kacebal nu baluan han tulu~sepat a mahaliyud, putahay nu caaya kacebal, mamulmul atu satanayusa, hekal han kalalawlawan ku kulit, idaw ku langdaway a tebanay nu ukak, nai kubanuh, matabu ku lilis, teban, ilabuay matabutu satanayu sa kunika mulmulan, matabunamin.

(kamu nu Hulam:頭狀花綠白色；總苞片3~4 輪，外層總苞片草質，卵形或橢圓形，背面淡黃色，有綠色中肋，無毛，邊膜質，中、內層總苞片橢圓形，近膜質或膜質。）

aadidi kunika cabal nu balu, sipucu, taynaan a balu han enem~pulu' a cacebalan, balu nu adiping han adidi atu masa dicem sananay, lilis han tusa ku mapelaay nu ngipen, balu nu cuked satanayusa, tahekal i balu nu adiping, nuayawan tusa kunika cacelitan, nika cacelitan madicem, masasu acawa ku balu tulu ~pitu a cacebalan, nai ku laliwawan, balu nu adiping miemic tu ciwlaw, balu sasi sapayuan a kulit, nuayawan madicem, masangkaku , tatapangan mamulmul, balu nu akaway apuyu, pabaw mahida kasuy, tusa kunika pelaan, caay ka pela'sa, caay kasi heci, sidemaay nu taynaan a balu, mahida u kabing, nuayawan adidi, angangangan tabaki.

(kamu nu Hulam:花序托小，凸起；雌花 6~10 朵，花冠狹管狀或狹圓錐狀，簷部具 2 裂齒，花柱細長，伸出花冠外，先端 2 叉，叉端尖銳；兩性花 3~7 朵，不孕育，花冠狹漏斗狀，花藥線形，先端附屬物尖，長三角形，基部圓鈍，花柱短，上端棒狀，2 裂，不叉開，退化子房極小；舌狀花雌性，瓶狀，先端狹窄，基部粗大。）

heci (果實)

heci u pela' sananay, satanayusa kunika mulmul nu wayway, tanayuhan makaala tu 0.08 congfen, nai ku banuh.

(kamu nu Hulam:果實為蒴果，長橢圓形，長約 0.08 公分，無毛。）

u siwkay nu nipaluma

kakuniza	植物分類	()tabakiay a kilang ()adidi'ay a kilang (v)lutuk ()lutuk-balu ()masay ()zuma ()mahetik ku papah ()dauc landaway (v)zuma (v)yadah a mihca ku uzip ()cacay a mihca ku uzip ()1-2 a mihca ku uzip ()zuma
takalaw nu bayu'	生長海拔高度
mauzip subal	生長區域
nipaluma sasahicaan	栽種功能	yumah野生(v) mukan食用() sapayu'藥用(v) paazih觀賞() lidung遮蔭() zuma其他()
takalaw maka	株高	lima a bataan- cacay a lasubu cacay a bataan a cong-fen 50-110公分
papah tanaya'	葉長	tulu 〜enem a cong-fen 3~6cm
papah ahebal	葉寬	0.2~0.4 cong-fen
papah mapela'	葉瓣
balu ahebal	花徑
balu kulit	花色
heci	果實
paenu	種子

u sanek nu nipaluma

1	sanek	味		7	dawmi	軟
2	letek	毒		8	siceka'	刺
3	cedam	甘,甜		9	dieku	溫
4	aledah	辣,辛	v	10	cuedet	寒,涼	v
5	atekak	苦	v	11	acak	乾
6	cupelak	澀		12	zuma	其他

malaheci tu imelang

1	pangangay	(生)津		27	kaliwates	(消)小疔
2	akacay-akuti	(減)燥熱	v	28	malebawa	(消)跌打腫傷	v
3	cuedet	(減)寒冷		29	akuti'	(消)燙傷
4	patezep tu izang	(消)出血		30	tunatun	(消)瘀血
5	paisi'	(利)排尿	v	31	tibeni	(消)泡疹、痱子
6	taluktuk	(減)發炎		32	kebing	(消)麻疹
7	sulalis	(退)發燒		33	sizaz	(消)濕疹
8	cebu' taluktuk	(消)尿道膀胱炎		34	butus	(消)水腫
9	mapudasay	(減)皮膚病		35	kalad nu bau	(減)蛇咬
10	atay taluktuk	(減)肝炎		36	bulad adada'	(消)經痛
11	adada'	(減)痛		37	cadi'ci	(減)心痛
12	sicedam isi	(減)糖尿病		38	pasicucu	(增)乳汁
13	ngidngid	(消)嘴破嘴角發炎		39	bali-malalemed	(減)風濕
14	teluhu	(消)濃痰		40	calenged	(止)皮膚癢
15	takulaw adada'	(減)喉嚨痛		41	sinawal	(減)暈眩
16	tuzu malebawa	(減)關節炎,風濕痛	v	42	manah	(消)痔瘡
17	mabanic	(消)腹瀉		43	pucu'	(消)淋巴痛
18	muta'	(調)嘔吐		44	buyu'	(解)中暑
19	masikata'	(調)便秘		45	suaw	(止)渴
20	adada' tangah	(減)頭痛	v	46	muni' ku banges	(消)皮膚潰爛
21	malihen	(怯)咳嗽		47	takalaw ku izang	(減)高血壓
22	makamaw	(減)感冒	v	48
23	milisawada'	(調)腸胃病，胃痛	v	49
24	walak	(解)中毒		50
25	maduka'	(消)破皮傷		51
26	puces	(消)膿包、大疔		52	zuma	其他(腰扭傷、傳染性肝炎)	v

pasubana i cacudadan a lacul

u cudad a ngangan	Artemisia capillaris Thunb.
u sapamat a ngangan	Compositae(菊科)
u Amilika a ngangan	Mosquito wormwood

u zuma a cidekay a kamu, saungay misapayu' a cidekay

cidekay	ngangan	miungay
Sakizaya	alangdis	v
Pangcha
Tayan
Paywan	taraozyon	v
Yuwatan	hu-nungaz	v
Sejek
Taluku
Puyuma	'ulrung	v
Rukay	alalenge	v
Cou
Kabalan
Tau/Yami
Saw
Kanakanabu
Laaluwa
Saysia

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan

《中國高等植物資料庫全庫》. 中國科學院微生物研究所. [2009-02-24].

行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p197