nipaluma-balubalu, balobalo

balubalu, balobalo

笑靨花

(俗名：假李葉繡線菊)

台灣特有種。分布在台灣中低海拔的森林中。

masadumaay a ngangan (各種名稱)

【學名】 Spiraea prunifohia (Hayata) Li var. pseudoprunifohia

【mitesekay a ngangan】Spiraea prunifohia (Hayata) Li var. pseudoprunifohia

【科名】 薔薇科(Rosaceae)

【sapamataan a ngangan】Rosaceae

【屬名】 繡線菊屬

【mikeliday tu ngangan】shiow shiann jyu a langangan

【俗名】 假李葉繡線菊

【tada ngangan】jea lii yeh shiow shiann jyu

【英名】 Taiwan bridal wreath spiraea

【igu a ngangan】Taiwan bridal wreath spiraea

【族語】布農 Mahahainan Tu Puah、撒奇萊雅 Balobalo、鄒 Vungavung Macaca

【kamu nu binacadan】Bunun布農 Mahahainan Tu Puah、Sakidaya撒奇萊雅 Balobalo、Co 鄒 Vungavung Macaca

【使用族群】 布農、撒奇萊雅、鄒

【mitaduay nu binacadan】Bunun, Sakidaya, Co

kaliwasak nu langaw maudip (分佈環境)

naw Taywan, u Taywan nu picidekan a langawan, lalangawan han itini nu Tawan nu caaya ka talakaw nu buyu nu kilangkilangan.

(kamu nu Hulam:原產於台灣，為台灣特有種，主要分布於台灣中低海拔的森林中。）

manamuh i dihekuay kala sengedsengedan a demiad, caay ka talaw tu sienaw, caay pipili’ tu lala’ amulangaw, nu tada lala’ kapah tu palumaan, taneng palumaan i sawac, masa likelunay a buyu, dadan, tepadtepadan.

(kamu nu Hulam:喜溫暖濕潤氣候，較耐寒，對土質要求不嚴，一般土壤均可種植。可叢植於池畔、山坡、路旁、崖邊。）

taneng i naiay ku damekan a maudip, sidamekay, masengeday kapah aca ku nika udip nu langaw. Balobalo manamuh tu mapacilalay amulangaw, atu adidi ku lidungay.

(kamu nu Hulam:可在瘠薄地生長，土壤肥沃、濕潤則生長更旺盛。笑靨(yè)花喜陽光充足，或稍耐陰。）

sapayuan (藥效)

sanek, lamid han, aledahan, adidi ku diheku. lamid nida milawpes tu akuti’, mibakah tu ledek, kasi nicu’an, malebawaw ku takulaw.

(kamu nu Hulam:性味:根:辛、微溫。根可以退熱、解毒，治發燒、咽喉腫痛。）

milihida tu langaw musakamu (生態形狀描述)

balobalo u chyang-wen-ke mahetikay ku papah apuyuay a langawan, talakaw han tulu a cong-chyy. adidiay a acid kala sumasumanahan, alahican kala pelu’pelu’an ku langawan.

(kamu nu Hulam:笑靨花為薔薇科落葉灌木植物，高達3公尺。小枝外皮暗紅色，有時成剝落狀。）

patelek ku akaway, aadidi ku ciid kala dicemdiceman, banuhna masadit.

(kamu nu Hulam:莖直立，小枝細弱具稜，毛光滑。）

papah han masasu ala tu akaway, u papahan masa tanayu’sa kuni ka kimulmulan, nu ayawan sina ngipenan, tanayu’ han makaala tu tusa-enem a cung-fen, nuayawan kaladicemanm, angangan nu akaway han kala dicemdiceman, papah nu hekal idaw kusi banuhay atu idaw ku masaditay, nikudan nu papah madadecdec ku banuh.

(kamu nu Hulam:葉互生，葉為橢圓形，前端有鋸齒狀，長約2-6公分，先端短尖，基部楔形，葉表面有毛或光滑，葉背面具毛且密集。）

papah nu akaway apuyu’. balu han masasu acawaw ku balu, masa kakicuh ku wayway, nuayawan lima kuni ka pelaan, lima ku sasemaan nu balu, macukenah kuni kasa ti’kukan, sanglac ku lulit, tamaan nu adiping ku yadahay, miki apuyuay tu sasemaan nu balu, taynaan a kakicuh lima, masasuliys, u sasapalan ku muenengay i balu.

(kamu nu Hulam:葉柄短。花為雌雄同花，萼杯狀，先端5裂；花瓣5，廣倒卵形，白色；雄蕊多數，短於花瓣；雌蕊花柱5，分離，子房上位。）

naiay ku akawayan nu macebalay a baluan, idaw ku lima a sasemaan nu balu, makimulmul, u sanglacay, tabaki adidi han 0.5-1 congfen sa, balu nu kakicuh lima ku mapelaay, masa sankaku. Balobalo a heci han u mapela’ay i tapiingan nanay a hecian, paduhn masadid mapela’. 

(kamu nu Hulam:無柄之繖形花序，有5個花瓣，圓形，為白色，大小约在0.5-1公分左右，花萼有五裂，呈三角狀。笑靨花果實為蓇葖果，表面光滑且展開。）

balu han tulu 〜pulu’ kuni ka cebalan, tepal han nu naayaway a akaway, angangan han adidi ku papah matabauay, balu han malecad kunika cacebalan, masa buhung ku taban, mahida matawaay, sisa pangangan han tu Balobaloan. macebal ku balu, nai ku akaway, sanglacay ku kilit, matatuntunduh. Kasi baluwan han i sepad〜lima a buladan. Kasi hecian han i pitu 〜walu a buladan.

(kamu nu Hulam:花3～10朵成傘形花序，側生於前年枝上，基部具少數葉狀苞片，花朵平展，而中心微凹，形如笑靨，故名。傘形花序，無總花梗，花白色，重瓣。花期４～５月。果期７〜8月。）

kananaman a kitidaan (適應地區)

nai Jong-jwo, Lipun atu Hang-jwo. Caicang sawacan atu timulan a niyaduan, pak-ya kacaledesan a mahetikay nu papah, tu mihcaan ahebalay nu papahan amalamlamay a kitidaan, cungya kaceledesan a langdaway, kahetikan nu ahebalay a papahan a niyaduan, nanya caledesay a ahebalay nu papahan a kitidaan.

(kamu nu Hulam:原產於中國、日本及朝鮮。長江流域及其以南地區；北亞熱帶落葉、常綠闊葉混交林區；中亞熱帶常綠、落葉闊葉林區；南亞熱帶常綠闊葉林區。）

pahecekan (扦插)

hina pihedekansa nu sadingsingan maheka balangbangan nu tawyaay a langaw nu akaway amipahecek, atu nu tabakiay nu sadingsingay nu naayawan a mihecaan nu ciitan ku kilimen a paheceken.

(kamu nu Hulam:常於春末秋初用當年生的枝條進行嫩枝扦插，或於早春用去年生的枝條進行老枝扦插。）

【扦插基質】用來扦插的營養土或河砂、泥碳土等材料。【pahecekan a lala’】sapahecek a akaway han aw sakapahay a lala’ atu liken, lanu’ sa.

【mipili’tu pahcekan a akaway】anu malingatu tu mangaduay a pahece sa, ay tida i pihedekan nu sadingsing atu matabalay nu balangbangan a demiadan a paluma tu sakapahay a demiadan, awni pilian tu tawyaay a tabakiay nu akawyan ku sapahecek ku kapahay.

(kamu nu Hulam:【扦插枝條的選擇】進行嫩枝扦插時，在春末至早秋植株生長旺盛時，選用當年生粗壯枝條作為插穗。）

namipili’ kitatu tu tabakiay a akawayan, namaka tunduh makaalatu tu sabaw tu lima〜tulu a bataan a congfenan a pudacen ku akaway, nipudacansa ku ahebal han a cacay a congfenan, awni pudac ku akaway kuhan. silamit satu, i tepalay nu lamitan han asaiten, sa mala baluhaya a langawan.

(kamu nu Hulam:選取健壯的枝條，從頂梢以下大約15～30公分處把樹皮剝掉一圈，剝後的傷口寬度在一公分左右，深度以剛剛把表皮剝掉為限。生根後，把枝條邊根系一起剪下，就成了一棵新的植株。）

capiwac (溫度)

papahcekan a sakapahay nu capiwac han tusa a bataan nu capiwac〜tulu a bataan nu capiwac, anu mawada’tu tusa a bataan a capiwac, caay ka kapah kuni kasi langwan, mahamwaw amulangaw.

(kamu nu Hulam:插穗生根的最適溫度為 20 ℃～ 30 ℃，低於20℃，插穗生根困難、緩慢。）

napahcek satu anu adidi ku capiwac han, atabuwan tu duhepicay a satabu atabuen kuni pahecekan a kabing atu kabing tabuen.

(kamu nu Hulam:扦插後遇到低溫時，主要用薄膜把扦插的花盆或容器包起來。）

napahcek satu anu talakaw ku caypiwac han, apataydaen i silidungay kuni pahecekan, sa basbasen tu nanum, tu demiad han akina tulu 〜lima amibasbas tu cacaya a demiadan, anu kenukenutan ku demiad han miwada’ kita tu sabasbas.

(kamu nu Hulam:扦插後溫度太高溫時，降溫要給插穗遮蔭，同時進行噴霧，每天3～5次，陰雨天噴的次數則少。）

manamuh tui dihekuay a demiadan, nika lalud han talakaw ku capicawc, halemhem ku kitidaan caay ka kapah kuni ku langawan, nu kasienawan han micidek kuni pipili’ tu demiad. anu sakaudip nida a caypiwac han ai pulu’ a capiwacan kya caay piwac mulangaw, anu kasi suledaantu han matalaw tu sienaw.

(kamu nu Hulam:喜歡溫暖氣候，但夏季高溫、悶熱的環境不利於它的生長；對冬季溫度要求很嚴，當環境溫度在 10 ℃以下停止生長，在霜凍下不能安全越冬。）

kalalemedan (濕度)

palecaden tu kuni ka lalemed. manamuh tu kala sengedsengedan atu kala acacakan a demiadan, kanamuha a mulanaw nu sakaudip han u capiwac han lima a bataan 〜 pitu a bataan a kilacan.

(kamu nu Hulam:保持空氣的相對濕度。喜歡略微濕潤或乾燥的氣候環境，要求生長環境的空氣相對溫度在 50 ～70% 。）

nipahcekan anu caay henay kasi lamid han, apacilalen atudi kya asilamid cinida.

(kamu nu Hulam:在插穗未生根前,要進行光合作用以製造生根。）

caay kasilamid nuni pahecekan sa inai henay ku tanengay nu nananuman mami palecad tu kalangawan nida, sisa, miwada tuni pahcekan nuni laliwan nu nanum.

(kamu nu Hulam:沒生根的插穗是無法吸收足夠的水分來維持其體內的水分平衡，因此，減少插穗的水分蒸發。）

nusi lidungay,kanca asi basbasan tu nanum, demiad han a kina tulu 〜 liman a mibasbas, kapah ku demiad han a kina pina amibasbas, anu kala kenudkenudan ku dimiad han amawada tu pina nu sabasbasan.

(kamu nu Hulam:有遮蔭的，給進行噴霧，每天3～5次，晴天溫度越高噴的次數越多，陰雨天溫度越低噴的次數則少或不噴。）

pacilalan (光照)

anu pahecek paluma sa kanca caay piliyad tu cilal, nani pahcekan ni palumaan saka kapah nu langaw han kanca apacilalan ku kapahay kya silamit kapah kuni kasi lamitan.

(kamu nu Hulam:扦插繁殖離不開陽光的照射，插穗要繼續進行光合作用製造養分和生根的物質來供給其生根的需要。）

nika , tada tabaki ku cilal han, caay tu ka kapah, milawpestu nu nanaum yadah tu, caay ka udip ku langaw. sisa , anu napahecek satu kanca apalidunga sa apalidengan tu lima〜walu a kilacan, anu tanayu’tu ku lamid han, hamaw hantu milimad ku sapalidung. manamuhtu tu cilal, kabalangbangan, kasienawan, sadisingan tuluay a puu’an sakapahen kunipabeli tu kapahay a cilal.

(kamu nu Hulam:但是，光照越強，消耗的水分越多，不利於成活。因此，在扦插後必須把陽光遮掉 50～80%，待根系長出後，再逐步移去遮光網。喜陽光，在秋、冬、春三季可以給予充足的陽光。）

sidamekay nu nanum hican mikuwan (肥水管理)

misuayaw tu papahcekan tu langaw han, anu paliyun tu kabaingsa pacumudentu tu sapadamek, sa pananumen tu sidamekay a nanum.

(kamu nu Hulam:對於盆栽的植株，除了在上盆時添加有機肥料外，還要進行適當地肥水管理。）

misaid (修剪)

kasienawan a langaw han madungah amulangaw makemed, itawya kita amisilemed tu adidiay a akawy, kasi cilekayan, mapatayay nu akaway, tada madecdecay nu akawy asaiden ku madecdecay a akawayan, misilemed tuni pahcekan tu langawan. 

(kamu nu Hulam:在冬季植株進入休眠或半休眠期，要把瘦弱、病蟲、枯死、過密等枝條剪掉。也可結合扦插對枝條進行整理。）

paliyun tu kabing (換盆)

anu kapah tu kuni palumaan, kalamkam tu amulangaw, anu mulangaw kapah tu kuni katabakiyan sa atudi, apaduman tu tabakiay a tudi nu kabingan, kya kapah satu ku langaw.

(kamu nu Hulam:只要養護得法，它就會生長很快，當生長到一定的大小時，就要換個大一點的盆，以讓它繼續旺盛生長。）

milasul kita tu kabing (花盆準備)

mikilim kita tu tabakiay a kabingan, isasa nu buhan han tusan ku kawala’ atu nu duhepicay a bulangan sipi tahepu, saka caay pikasenusa milaliw ku nanum, kya saka ydahay nu nanum han hamaw sa milaliw.

(kamu nu Hulam:選一適當大小的花盆，盆的底孔用兩片瓦片或薄薄的泡沫片蓋住，既要保證盆土不被水衝出去，又要能讓多餘的水能及時流出。）

 u siwkay nu nipaluma

kakuniza	植物分類	()tabakiay a kilang (v)adidi'ay a kilang ()lutuk ()lutuk-balu ()masay ()zuma (v)mahetik ku papah ()dauc landaway ()zuma ()yadah a mihca ku uzip ()cacay a mihca ku uzip ()1-2 a mihca ku uzip (v)zuma
takalaw nu bayu'	生長海拔高度
mauzip subal	生長區域
nipaluma sasahicaan	栽種功能	yumah野生(v) mukan食用() sapayu'藥用(v) paazih觀賞() lidung遮蔭() zuma其他()
takalaw maka	株高	tulu a cong-chyy
papah tanaya'	葉長	tusa-enem a cung-fen
papah ahebal	葉寬
papah mapela'	葉瓣
balu ahebal	花徑
balu kulit	花色
heci	果實
paenu	種子

u sanek nu nipaluma

1	sanek	味		7	dawmi	軟
2	letek	毒		8	siceka'	刺
3	cedam	甘,甜		9	dieku	溫	v
4	aledah	辣,辛	v	10	cuedet	寒,涼
5	atekak	苦		11	acak	乾
6	cupelak	澀		12	zuma	其他

malaheci tu imelang

1	pangangay	(生)津		27	kaliwates	(消)小疔
2	akacay-akuti	(減)燥熱		28	malebawa	(消)跌打腫傷
3	cuedet	(減)寒冷		29	akuti'	(消)燙傷
4	patezep tu izang	(消)出血		30	tunatun	(消)瘀血
5	paisi'	(利)排尿		31	tibeni	(消)泡疹、痱子
6	taluktuk	(減)發炎		32	kebing	(消)麻疹
7	sulalis	(退)發燒	v	33	sizaz	(消)濕疹
8	cebu' taluktuk	(消)尿道膀胱炎		34	butus	(消)水腫
9	mapudasay	(減)皮膚病		35	kalad nu bau	(減)蛇咬
10	atay taluktuk	(減)肝炎		36	bulad adada'	(消)經痛
11	adada'	(減)痛		37	cadi'ci	(減)心痛
12	sicedam isi	(減)糖尿病		38	pasicucu	(增)乳汁
13	ngidngid	(消)嘴破嘴角發炎		39	bali-malalemed	(減)風濕
14	teluhu	(消)濃痰		40	calenged	(止)皮膚癢
15	takulaw adada'	(減)喉嚨痛	v	41	sinawal	(減)暈眩
16	tuzu malebawa	(減)關節炎,風濕痛		42	manah	(消)痔瘡
17	mabanic	(消)腹瀉		43	pucu'	(消)淋巴痛
18	muta'	(調)嘔吐		44	buyu'	(解)中暑
19	masikata'	(調)便秘		45	suaw	(止)渴
20	adada' tangah	(減)頭痛		46	muni' ku banges	(消)皮膚潰爛
21	malihen	(怯)咳嗽		47	takalaw ku izang	(減)高血壓
22	makamaw	(減)感冒		48
23	milisawada'	(調)腸胃病，胃痛		49
24	walak	(解)中毒	v	50
25	maduka'	(消)破皮傷		51
26	puces	(消)膿包、大疔		52	zuma	其他

pasubana i cacudadan a lacul

u cudad a ngangan	Spiraea prunifolia(Hayata) Li var. pseudoprunifolia
u sapamat a ngangan	Rosaceae(薔薇科)
u Amilika a ngangan	Taiwan bridal wreath spiraea

u zuma a cidekay a kamu, saungay misapayu' a cidekay

cidekay	ngangan	miungay
Sakizaya	balubalu, balobalo	v
Pangcha
Tayan
Paywan
Yuwatan	mahahainan tu puah	v
Sejek
Taluku
Puyuma
Rukay
Cou	vungavung macaca	v
Kabalan
Tau/Yami
Saw
Kanakanabu
Laaluwa
Saysia

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan

《中國高等植物資料庫全庫》. 中國科學院微生物研究所. [2009-02-24].

行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p194