nipaluma-sakipuces, sakipoces

masa kumaay a ngangan 各種名稱

【學名】 Tetrastigma dentatum (Hayata) Li

【mitesekay a ngangan】Tetrastigma dentatum (Hayata) Li

【科名】 葡萄科(Vitaceae)

【sapamataan a ngangan】Vitaceae

【屬名】 崖爬藤屬

【mikeliday tu ngangan】sakipuces a mikeliday

【俗名】 三葉崖爬藤 、三葉青、毒葡萄、三腳虎、三葉葡萄

【tada nagangan】tuluay nu papah a sakipuces, San-ye-qing, du-putao, San-jiao-hu, San-ye-putao

【英名】 Hemsley's Rockvine

【族語】 布農 Tungkalapat Tu Valu、撒奇萊雅 Sakipoces、雅美

Komalat、鄒 'Uici 'Itan、卑南 Pilr Na Marenum、魯凱 Vaedre、

排灣 Barsiada

【kamu nu binacadan】Bunun (布農) Tungkalapat Tu Valu、Sakidaya(撒奇萊雅) Sakipoces、Tau (雅美) Komalat、 Co (鄒) 'Uici 'Itan、Piwma (卑南) Pilr Na Marenum、 Lukay (魯凱) Vaedre、

排灣 Barsiada

【使用族群】 布農、撒奇萊雅、雅美、鄒、卑南、魯凱、排灣

【mitaduay nu binacadan】Bunun, Sakidaya, Tau, piwma, Lukay, Paywan

kaliwasak nu langaw (分布環境)

nui Taywan, Liuqiu, tada u Taywannay a langawan, hina adih kita i subal nu mililisay tu bayuan nu kilangkilangan atu enalan maadih ita ku langaw.

(kamu nu Hulam:原產於台灣、琉球，屬於台灣特有種的植株之一，常常可以在本島低海拔地區的灌木叢及平地發現其蹤跡。）

sasapayuan (藥效)

ikakanen han, kala akeneken, cupelak, idaw kuni pakasiheci tuni ka dukaan numita, sisa sasapayuan tu sakayduka han.

(kamu nu Hulam:在性味方面，帶點苦、澀且性平，具有生肌斂瘡的功效，因此常常用來治療瘡傷。）

milihida tu langaw musakamu (生態形狀描述)

sakipuces u badisusu’ a sapamataan a langawan sakipuces han u kasuy numilaladay a latukan a langawan, u ngisngis kumi laladay tu dumaan a langawan tapabaw.

(kamu nu Hulam:崖爬藤為葡萄科崖爬藤屬的木質藤本植物，以卷鬚纏繞他物而爬升。）

cacaya ku batac cacay ku papah, wayway nu papah duhepic atu nai ku banuh masingay nu salusalus kunika ngitungituan nu lilis mahida u ti’kuk ku wayway atu sa dicem sananay a wayway, tanayu han makaala tu lima a cong-fen, hekal nu papahan mahida u lacik kunika likat nu lumeni’ a langdaw, papah nu akaway han 0.4 cong-fen.

(kamu nu Hulam:單葉互生，葉片形狀呈略帶紙質或革質且鋸齒緣的卵形至披針形，長約5公分，葉面呈帶有臘光的深綠色，葉柄長約0.4公分。）

kasibaluan han mahida u ziwzika ku nika langlangdawan ku kulit sepat ku adidiay a sasemaan nu bilbil, itaban kuma sa cacaya itunduh kuni kasibaluan, namaka sasatu ku akaway asibalu malatusa kuni ka tahkalan, nu cacaya a akawayan cacay ku macebalay nu baluan.

(kamu nu Hulam:開花期開出十字型的淡綠色4瓣小花，在中央的一朵頂生花，下面從花序梗頂生出二分枝，每枝頂上各生出一朵花。）

mabadi’ satu ku balu malaheci u langdaway ku kulit mahida u badisusu’ ku heci si kabi, tanayu han makaala tu 0.5 cong-fen, maduhem satu hamaw sa malasumanah.

(kamu nu Hulam:開花後結出的果實為綠色的葡萄狀漿果，長約0.5公分，成熟後會漸漸變成紅色。）

wayway (形態)

yadahay nu mihcaan a apuyuay nu lutukan a langawan. lamit han mahetikay kuni ka sutingan, yadah ku ngisngis nu lamitan, angangan nu tapang han malecad kuni kabi, talakaw han makaala tu sabaw tusa ~ tulu a bataan idaw ku lima a limi, idaw ku minabuya nu angangan, batac nai ku watan asilamit atu papah.

(kamu nu Hulam:多年年矮小草本。根垂直直伸，生多數鬚根；莖基部平臥，高12-35厘米，有匍匐莖，節上生不定根與葉。）

i tapangtu asipapah masilac mahida u lianzuo-zhuang, tanayu mamucuy sadicemsa ku wayway atu macuisay nu ti’kuk a papahan, lilis nu papahan idaw ku masingay nu salusalus katukuh tu nika pangkiw nu banuhan nika celitan atu ilabu nunika celitan nu papahan, lilis nika celitan han matatusa ~matatusa nu tuluay, idaw ku adidiay nu madicemay nu tangah.

(kamu nu Hulam:基生葉排列成蓮座狀，長橢圓狀披針形或倒卵形葉片，邊緣有鋸齒至羽狀半裂或深裂，側裂片1-3對，有小尖頭。）

balu nu akawy idaw ku papah cacay~ tusa a papahan. itunduh ku nika cebalan nu balu, i angangan nu akaway nu tunduh idaw kunika silac nu macebalay nu balu.

(kamu nu Hulam:花莖上具葉1～2枚；頭狀花序，在莖枝頂端排成傘房花序。）

sadingsing asi kalawlawan ku kulit nu sasemaan a adidiay nu baluan, makudusay nu heci maduhem satu kala sumasumanahan a cungse, idaw ku pulu’ nu talakaway madicem nu ukakan a sakubat, balu heci i tulu ~lima a bulatan.

(kamu nu Hulam:春季開黃色舌狀小花；瘦果熟時為紅棕色，有10條高起的尖翅肋；花果期3-5月。）

kaliwasak (分布)

kaliwasa han i chao-xian, Riben atu zhongguo-dalu a Fujian,Guang-dung, He-bei, Dong-bei, Zhejiang, langasa i dadipasan nu cacay a malebut cacay a lasubu a mi katukuh tu cacay a malebut sepat a mi nu niyaduan, idadadanan sa numa sengetay atu lakuwan nu talingan asilangaw, nai ku palumaay nu tademaw ayda.

(kamu nu Hulam:分布於朝鮮、日本以及中國大陸的福建、廣東、河南、東北、浙江等地，生長於海拔1,100米至1,400米的地區，多生長於路邊潮濕地或田邊，目前尚未由人工引種栽培。）

angangan (莖)

milaladay nu atekakay a langawan, tanayuhan makaala tu tulu ~lima a cong-chyy, yadah ku ciit, hamasa tabaki ku angangan malalalad, hekal idaw ku mabalatay nu masadicemay nu cilissan, lumeniay a hese atu abuabuan a hese, ciit mamulmul ku wayway, belihan kala sumasumanahan ku kulit a banuhan, singisngis milalat, ngisngis han u sapikayakat kya ngisngis.

(kamu nu Hulam:木質藤本，長 3~5 公尺，具有多數枝條，漸粗大的莖扁平形，表面有縱稜溝，黑褐色或灰褐色，枝圓柱形，被淡紅色毛；有鬚，可攀爬，鬚有固著的作用。）

papah (葉)

papah tanayu’ ku akaway, tulu ku papah i akaway, macebal malasangkaku ku wayway, adidiay nu papahan apuyu ku akaway, mitunduh adidiay a papah satanayu’sa mamucuy kunika dicem, angangan han mamulmul, sadicemsa kunu ayawan, lilis nu adidiay a papahan mamucuy ku wayway, angangan makilay kunika mulmulan, madicem ku nuayawan.

(kamu nu Hulam:葉具長柄，三出複葉，展開呈三角形，小葉具短柄，頂生小葉長橢圓狀披針形，基部圓形，先端銳尖，側生小葉卵狀長橢圓形，基部斜圓形，先端尖。）

malecad ku kaku nu papah, atu caaya ka adih nu malahaday nu masingay nu salusalus nu kakuan, tanayu’ han pitu ~siwa a cong-fen, ahebal han tusa ~sepat ku pangkiw a cong-fen, hekla nu paph micidek ku lumeni’ nu langdaw a kulitan, malikat, naiku banuh, papah nu akaway tulu ~enem a congfen, idaw ku masacilisay nu sasulitan, masadit nai kubanuh, adidiay a papah nu akaway tanayu’ han 0.2~0.4 cong-fen.

(kamu nu Hulam:均為全緣，或有不明顯疏鋸齒緣，長 7~9 公分，寬 2~4.5 公分；葉面深綠色，有臘光，革質；葉柄長 3~6 公分，有溝紋，光滑無毛；小葉柄長 0.2~0.4 公分。）

balu (花)

yadah ku balu, adidiay, langdaw atu kala langlangdawan ku kulit, macelal sa 0.2~0.4 cong-fen, caay kaw masasu acawaau, caay kalecad ku akaway, isasa kunika cebalan nu kacebalan nu balu.

(kamu nu Hulam:花多數，小形，綠色或淡綠色，開放時徑 0.2~0.4 公分，單性，雌雄異株，呈腋生的繖房狀聚繖花序。）

nika silsil nu balu tanayu han makaala tu cacay ~cacay nu pangkiw a congfen, masadit nani’ ku banuh, balu nu akaway tanayu’ han 0.4~0.7 a cong-fen, mahida u tingsing ku adidi nu tanayu, kakicuh nu ayawan malecad ku kaku.

(kamu nu Hulam:花序長 1~1.5 公分，光滑無毛；花柄長 0.4~0.7 公分，細長；花萼先端近似全緣。）

sepat ku sasemaan nu balu, mahida u ziwzika, masamuuy kunika sangkaku, tanayu han 0.2~0.25 a cong-fen, madicecm ku nuaywan, tamaan sepat ku sasemaan nu balu, mahida u keliw ku kaku, sepat ku salumaan nu tayna a baluan, masaupu ku balu apuyu atu inaiay nu nika upuan a sepat nika celitan.

(kamu nu Hulam:花瓣 4 枚，呈十字型，三角狀長橢圓形，長 0.2~0.25 公分，先端銳尖；雄蕊 4 枚，花絲線形；雌花之子房 4 室，花柱短或無柱頭 4 裂。）

heci (果實)

usikabiay ku heci, mahida u mali, tanayu’ han 0.8~ 1 cong-fen, ahebal han 0.8~0.9 cong-fen, langdaw ku kulit masa baliling, mahida u badisusu, maduhem satu kala kama nu sumanah nu kulitan, idaw ku pa’nu’ ilabu tusa ~sepat.

(kamu nu Hulam:果實為漿果，球形，長 0.8~1 公分，寬 0.8~0.9 公分，綠色成串，如葡萄狀，成熟時呈橙紅色；內有種子 2~4 枚。）

wayway (特徵)

(kamu nu Hulam:多年生木質藤本，有鬚，可攀爬，鬚有固著的作用。

nu mihcaan nanay a atekakay nimi lalatay a langawan, singisngis, makayakat, ngisngis u sapikalat nuda tu sakayakat.

(kamu nu Hulam:複葉三出，葉緣呈鋸齒狀，葉面有臘光，紙質至革質，卵形至披針形，先端銳尖至鈍，基部楔形至近圓形。

numala tuluay nikacipaan nu papah, lilis nu papah idaw kuma singay nu salusalusan a ngipenan, hekal nu papah idaw kunu lacikan a likat, nuhepic nai ku banuh, mamucuy sadicemsam, madiceu ku nuayawan hamaw sa caay kadicem, angangan han masadicem hamaw sa mamulmul.

(kamu nu Hulam:每葉長約 4~6 公分，呈深綠色，小葉柄長 0.3~0.5 公分。

tanayu’ nu papahan makaala tu sepat ~enem a congfen, lumeni’ kunika langdawan, adidiay nu papah a akaway tanayu’ 0.3~0.5 congfen.

(kamu nu Hulam:三葉崖爬藤為藤本植物，以卷鬚纏繞他物而爬升，卷鬚與葉對生，花序亦對生於葉。

sakipuces u milalatay a langawan, makulebut milalat tu langawan amikayakat, makulebut nu ngisngis atu papah masasuala tu akaway, nikacebal nu balu masasuayaw tu papah.

(kamu nu Hulam:枝葉排列稍嫌雜亂，不易被當成景觀植物，一般以雜草視之。

mahicay kay kunika silsilan caay kalsimet, caay palu aadihan nu langawan, ulutuk han kaymahidaay.

(kamu nu Hulam:可作為藥用植物。三葉崖爬藤，俗名三腳虎，以前農家養豬，為了讓豬開胃、增肥，將三葉崖爬藤餵食小豬，使之瀉肚後，可開脾胃，豬隻就較易養肥。

taneng sasa payuan a langawan. sakipuces a langawan, tada ngangan han u san-jiao-hu, yu sumamaday a pahabaya tu pabuy, u sakakapah nu kan, micunus tu kidemu, sakipuces han sipakan tu belekm, mapiyas satu, miasu tunikan, sa hina kidemu ku pabuy.

 u siwkay nu nipaluma

(俗名：三葉崖爬藤、三葉青、毒葡萄、三腳虎、三葉葡萄)

台灣特有種之一。常見於低海拔灌木叢及平地。

kakuniza	植物分類	()tabakiay a kilang ()adidi'ay a kilang ()lutuk ()lutuk-balu (V)masay ()zuma ()mahetik ku papah ()dauc landaway (V)zuma ()yadah a mihca ku uzip ()cacay a mihca ku uzip ()1-2 a mihca ku uzip (V)zuma
takalaw nu bayu'	生長海拔高度
mauzip subal	生長區域
nipaluma sasahicaan	栽種功能	yumah野生(v) mukan食用() sapayu'藥用(v) paazih觀賞() lidung遮蔭() zuma其他()
takalaw maka	株高
papah tanaya'	葉長
papah ahebal	葉寬
papah mapela'	葉瓣
balu ahebal	花徑
balu kulit	花色
heci	果實
paenu	種子

u sanek nu nipaluma

1	sanek	味		7	dawmi	軟
2	letek	毒		8	siceka'	刺
3	cedam	甘,甜		9	dieku	溫
4	aledah	辣,辛		10	cuedet	寒,涼
5	atekak	苦	V	11	acak	乾
6	cupelak	澀	V	12	zuma	其他(平)	V

malaheci tu imelang

1	pangangay	(生)津		27	kaliwates	(消)小疔
2	akacay-akuti	(減)燥熱		28	malebawa	(消)跌打腫傷
3	cuedet	(減)寒冷		29	akuti'	(消)燙傷
4	patezep tu izang	(消)出血		30	tunatun	(消)瘀血
5	paisi'	(利)排尿		31	tibeni	(消)泡疹、痱子
6	taluktuk	(減)發炎		32	kebing	(消)麻疹
7	sulalis	(退)發燒		33	sizaz	(消)濕疹
8	cebu' taluktuk	(消)尿道膀胱炎		34	butus	(消)水腫
9	mapudasay	(減)皮膚病		35	kalad nu bau	(減)蛇咬
10	atay taluktuk	(減)肝炎		36	bulad adada'	(消)經痛
11	adada'	(減)痛		37	cadi'ci	(減)心痛
12	sicedam isi	(減)糖尿病		38	pasicucu	(增)乳汁
13	ngidngid	(消)嘴破嘴角發炎		39	bali-malalemed	(減)風濕
14	teluhu	(消)濃痰		40	calenged	(止)皮膚癢
15	takulaw adada'	(減)喉嚨痛		41	sinawal	(減)暈眩
16	tuzu malebawa	(減)關節炎,風濕痛		42	manah	(消)痔瘡
17	mabanic	(消)腹瀉		43	pucu'	(消)淋巴痛
18	muta'	(調)嘔吐		44	buyu'	(解)中暑
19	masikata'	(調)便秘		45	suaw	(止)渴
20	adada' tangah	(減)頭痛		46	muni' ku banges	(消)皮膚潰爛
21	malihen	(怯)咳嗽		47	takalaw ku izang	(減)高血壓
22	makamaw	(減)感冒		48
23	milisawada'	(調)腸胃病，胃痛		49
24	walak	(解)中毒		50
25	maduka'	(消)破皮傷		51
26	puces	(消)膿包、大疔		52	zuma	其他(生肌歛瘡)	V

pasubana i cacudadan a lacul

u cudad a ngangan	Tetrastigma dentatum (Hayata) Li
u sapamat a ngangan	Vitaceae(葡萄科)
u Amilika a ngangan	Hemsley's Rockvine

u zuma a cidekay a kamu, saungay misapayu' a cidekay

cidekay	ngangan	miungay
Sakizaya	sakipuces, sakipoces	v
Pangcha
Tayan
Paywan	barsiada	v
Yuwatan	Tungkalapat tu valu	v
Sejek
Taluku
Puyuma	pilr na marenum	v
Rukay	vaedre	v
Cou	'uici 'itan	v
Kabalan
Tau/Yami	komalat	v
Saw
Kanakanabu
Laaluwa
Saysia

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan

《中國高等植物資料庫全庫》. 中國科學院微生物研究所. [2009-02-24].

行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p206