nipaluma-sipil

nipaluma-sipil

msadumaay a ngangan (各種名稱)

【學名】Muehlenbeckia platyclada (F. V. Muell.) Meisn.

【mitesekay a ngangan】Muehlenbeckia platyclada (F. V. Muell.) Meisn.

【科名】蓼科(Polygonaceae)

【sapamataan a ngangan】Polygonaceae

【屬名】亂子草屬

【mikeliday tu ngangan】luan-zi-cao

【俗名】大本蜈蚣草、百足草，扁竹蓼、蜈蚣草、扁竹花、扁竹草、百腳草、觀立竹、斬蛇劍

【tada ngangan】da-ben-wugong-cao, baizu-cao, bian-zhu-liao, wugong-cao, bian-zhuhua, bian-zhu-cao, bai-jiao-cao, guan-li-zhu, zhan-she-jian

【英名】Centipede plant、Ribbon-bush、Wire vine

【igu a ngangan】Centipede plant、Ribbon-bush、Wire vine

【族語】布農 Pantatala Lisav Tu Ismud、撒奇萊雅 Sipil、鄒 Pu'ung

To'omang

【kamu nu binacadan】Bunun (布農) Pantatala Lisav Tu Ismud、 Sakidaay (撒奇萊雅) Sipil、 Co (鄒) Pu'ung To'omang

【使用族群】 布農、撒奇萊雅、鄒

【mitaduay nu binacadan】Bunun, Sakidaya, Co

kaliwasak nu langaw (分布環境)

sipil idawaca ku dumaan a ngangan u da-ben-wugong-cao, baizu-cao, bian-zhuhua, bian-zhu-cao, guan-li-zhu, zhan-she-jian.

(kamu nu Hulam:竹節蓼又稱為大本蜈蚣草、百足草、扁竹花、扁竹草、觀立竹、斬蛇劍等。）

nui xin-jineiya atu suoluomen-qundao, ayda idawtu ku palumaay i Taywan, Huanan, Huazhong nu padekuwan, cacudadan, sasapayuan nu palumaan, mikingkiw tu sasapayuan a kitidaan atu aidangan nu kilkilngan.

(kamu nu Hulam:原產於新幾內亞及所羅門群島，現今種植於台灣、華南、華中等醫院、學校、藥用植物園、藥用植物研究單位或是森林遊樂園區。）

sasapayuan (藥效)

isanek han, abesa’ adidi ku cueded, nai ku ledek, milawpes tu lebawa, pakasapi’ tu udip, tada sapingaay han u puces, kalatan nu bau, duka, kalatan nu alisalap sa.

(kamu nu Hulam:在性味方面，帶味淡且性微寒，無毒，具有消腫散瘀、清熱解毒之功用，主要用來治療癰瘡腫毒、蛇傷、跌打損傷、蜈蚣咬傷等症狀。）

milihida tu langaw musakamu (生態形狀描述)

sipil u liao-ke nu yadahay a mihcaan nanay nu patelekay a lutukan atu apuyuay a langawan nu kilang, talakaw nu langaw han lima~ siwa a chyy, masa kunidaay a ciit takelal kunika langdaw nu mapipiay a waywayan, idaw ku patelekay nu sasulitan.

(kamu nu Hulam:竹節蓼為蓼科多年生的直立草本或灌木，株高約5-9尺，散生的枝條呈亮綠色的扁平狀，具有直條紋。）

wayway nu papahan masasangkaku sadicem sananay, tanayu han 0.5 ~1.5 congfen, ahebal han 0.2 congfen, itida i batac, mabadi’ satu ku papah mabalad ku sulit, mala kaadihan ku sulit nu batac.

(kamu nu Hulam:葉片形狀呈三角狀披針形，長0.5-1.5公分，寬0.2公分，生於節上，托葉退化為橫線條，變成明顯的節紋。）

lalud han sisanglacay nu adidiay a baluan, belih nu balu han sepat~lima kunkacelitan, balu nu akaway tulu ku cebal. Mabadi’ satu ku balu siheci tu masangkakuay nu.

(kamu nu Hulam:夏秋之間開出白色小花，花被具4-5裂，花柱有3枚。花後結出的果實為三角形的瘦果，包於肉質的花被內。）

wayway nu langaw (原形態)

nipaluma-sipil

yadahay nu mihcaan naany a langawan nu lutukan, iumahay nu langaw talakaw han lima a bataan ~ walu a bataan a congfen, nipaluma a langaw han cacay a lasubau lima a bataan a congfen.

(kamu nu Hulam:多年生草本，野生高50-80cm，裁培植株高可達150cm。）

lamit tatapangan mabalad kuni kabian, mahida u panpawa, kibetul ku heci, sanglacay ku kulit, i batac nu batacan idaw ku masalebungay nu tatapangan a sulit, nipalumaan a lamit han u ba’ket han makaala tu cacay a congcin, papah han i akaway lima ku napapahan, tulu ~ lima miliwliw tu angangan tapabawsa i tunduh.

(kamu nu Hulam:根莖橫臥，呈竹鞭狀，肉質肥厚，白色，結節間具凹陷莖痕，裁培品根莖可重達1kg ，葉為掌狀複葉，3-5枚輪生於莖頂。）

papah nu a kaway tanayu han walu~ sabaw tu cacay a cm, lima kuadidiay nu papahan, macuisay nu ti’kuk mamucuy ku wayway katukuh tu satanayu sa kuni ka mucuyan, tanayu han lima ~ sabaw tu walu a cm, ahebal han tusa ~ enem a bangkiw a cm, sadicemsa kunu aywan, malahat satanayusa madicem, angangan sadicemsa macapi tunika mulmulan, lilis han adidai kuni kuna salusalusan atu ba’ketay nu salusalusan, pabaw nu papahan nai ku banuh atu malahatay nu tawasi, isasa han naitu ku banuh atu malahatay nu malahatay a madecdecay nu banuhan.

(kamu nu Hulam:葉柄長8-11cm；小葉通常5，葉片膜質，倒卵狀橢圓形至長圓狀橢圓形，長5-18cm，寬2-6.5cm，先端漸尖，稀長尖，基部楔形至近圓形，邊緣具細鋸齒或重鋸齒，上面葉脈無毛或疏生剛毛，下面無毛或疏生密毛。）

macebalay nu baluan sacacaysa i angangan nu tunduh, nuni kasi baluan han lima a bataan ~ walu a bataan, nipaluma a langawan nikasi baluan han makaala tu tusa a malebut lima a lasubu kayadah. tada akaway nu balu han tanayu makaala tu sabaw tu tusa ~ pitu a bataana cm, nai ku banuh atu malahatay nu apuyuay a banuhan.

(kamu nu Hulam:傘形花序單生於莖頂，通常有花50-80朵，栽培品可達2500朵,總花梗長12-70cm，無毛或有疏短柔毛。）

adidi ku balu, kala langlangdawan ku kulit, adidiay ku balu nu akaway tanayu han makaala tu cacay a bataan a mm, kakicuh han langdaway ku kulit, nuayawan lima ku nangipenan, masa sangkaku mahida u ti’kuk kuna ngipenan, balu nu sasemaan han lima, satanayu’sa mahida u ti’kuk ku wayway, mata teleptelep kunika silsil.

(kamu nu Hulam:花小，淡綠色，小花梗長約10mm；花萼綠色，先端5齒，齒三角狀卵形；花瓣5，長卵形，覆瓦狀排列。）

misiwkay (簡介)

sipil u langdaway a langawan, nui xin-jineiya atu suoluomen-qundao.

(kamu nu Hulam:竹節蓼屬常綠灌木，原產新幾內亞與所羅門群島。）

talakaw nu kilang han 0.5~ 3 m, ciit angangan u kasuy nu mamulmulay a waywayan nu langawan, pabaw han nu lutukan anika duhepican a waywayan, idaw ku batac mahida unipipiyan nu awuk, ahebal han 0.7~1.2 congfen.

(kamu nu Hulam:樹高0.5~3m，枝基部木質化圓柱形，上部草質扁平帶狀，有節像壓扁的竹桿，寬0.7~1.2cm。）

masasuala tu akaway sadicem sa ku wayway, masangkaku ku wayway, madicemay a papahan, mulangaw i baluhaya a akawayan, tanayu han  0.5~3 cm, ahebal han 0.3~ 1cm.

(kamu nu Hulam:互生披針形、菱形、戟形葉，生長於新枝上，長0.5~3cm，寬0.3~1cm。）

yadah ku balu i sasa nu papah masakaput kuni ka cebalan, sanglacay langdaway a kulitan katukuh tu sumanahay a kulitan nu adipingan lima kuma celitay, balu nu akaway 0.3 cm, makudus masasankaku ku heci, belih nu sasalumaan a sumanahay nu siheciay a baluan matabu mahida u sikabiay nu hecian. kasi baluan han i lalud, siheci sa i pasabaan.

(kamu nu Hulam:花數朵簇生於葉腋，白綠色至紅色花冠5裂，花徑約0.3cm，瘦果三角形，被宿存紅色肉質花被包覆呈漿果狀。開花期夏季，結果期秋季。）

paluma (栽培)

numapacilaay katukuh tu pangkiw nu cilal a demiad nu dihekuay a kitidaan, kapah ku lala atu papalaliwan tu nanum, caay ka talaw tu caledes, halhalen kuni ka acak nu lala kiya mibasbas tu nanum. nu sepatay a puu’an kina cacay han apadamek. anumisai’t satu kawida u madecdecay nu langaw atu la’cusay a ciit ku saiten.

(kamu nu Hulam:全日照至半日照溫暖環境，排水良好介質栽培，略具耐旱性，可待介質乾燥才澆水。每季施用一次長效性綜合肥料。）

mibuwa’sa kanca u pahceken nanay ku ngaya.

(kamu nu Hulam:修剪以剪除樹冠內的過密枝與不良枝為主。繁殖使用扦插法。）

sapakatineng (應用)

papah nina sipil mahicaay kiya ku wayway, u sasaadihan nu katuuday atu sasapasubanaan a imian, kapah a palumaan i cacudadan u sakapahay nu papasubanaan tu micudaday.

(kamu nu Hulam:葉狀枝造型奇特，具有觀賞價值與教學意義，適合種植於學校作為教材。）

hekal nida hekal masadit ku takelal nu langdaw, caay pisiket ku anabuh, taneng a sangaan tu mahicaay nu aadihan a langawan, idaw ku aadihan atu papasubanaan a imiyan, kapah a palumaan i cacudadan u sakapahay nu sapasubana tu micudaday.

(kamu nu Hulam:外表光滑亮綠，不易沾染灰塵，能作為道葉狀枝造型奇特，具有觀賞價值與教學意義，適合種植於學校作為教材。）

sakay dadanan nu aadihan atu langad nu madadecdecay a langawan. papah atu ciit nida taneng saitan sapisanga tu papahcekan tu baluan. 

(kamu nu Hulam:能作為道路綠化的綠籬或灌叢使用。葉狀枝可剪下作為切花材料。）

tineng (知識)

papah nina sipil atu ciit mahida u alisalap ku wayway, sisa pangangan han nu katuuday u alisalap a lutu, alisalap a au’k, mibahelay nu alislap sa anganganan, u sasapayuan han u nikalatan nu cilekay, patahekal tu akuti’ nu udip atu ledek, milawpes tu lusidaw atu lebawa a sasapayuan.

(kamu nu Hulam:竹節狀的葉狀枝形似蜈蚣，因此民間有蜈蚣草、蜈蚣竹、飛天蜈蚣等別稱，用來治療昆蟲咬傷、清熱解毒、散瘀消腫的草藥使用。）

(俗名：大本蜈蚣草、蜈蚣草、百足草、百腳草、扁竹蓼、扁竹花、扁竹草、觀立竹、斬蛇劍)

u siwkay nu nipaluma

kakuniza	植物分類	()tabakiay a kilang (v)adidi'ay a kilang (v)lutuk ()lutuk-balu ()masay ()zuma ()mahetik ku papah ()dauc landaway (v)zuma (v)yadah a mihca ku uzip ()cacay a mihca ku uzip ()1-2 a mihca ku uzip ()zuma
takalaw nu bayu'	生長海拔高度
mauzip subal	生長區域
nipaluma sasahicaan	栽種功能	yumah野生(v) mukan食用() sapayu'藥用(v) paazih觀賞() lidung遮蔭() zuma其他()
takalaw maka	株高	talakaw nu langaw han lima~ siwa a chyy
papah tanaya'	葉長
papah ahebal	葉寬
papah mapela'	葉瓣
balu ahebal	花徑
balu kulit	花色	kakicuh han langdaway ku kulit
heci	果實
paenu	種子

u sanek nu nipaluma

1	sanek	味		7	dawmi	軟
2	letek	毒		8	siceka'	刺
3	cedam	甘,甜		9	dieku	溫
4	aledah	辣,辛		10	cuedet	寒,涼	v
5	atekak	苦		11	acak	乾
6	cupelak	澀		12	zuma	其他(淡)	v

malaheci tu imelang

1	pangangay	(生)津		27	kaliwates	(消)小疔
2	akacay-akuti	(減)燥熱		28	malebawa	(消)跌打腫傷	v
3	cuedet	(減)寒冷		29	akuti'	(消)燙傷
4	patezep tu izang	(消)出血		30	tunatun	(消)瘀血	v
5	paisi'	(利)排尿		31	tibeni	(消)泡疹、痱子
6	taluktuk	(減)發炎		32	kebing	(消)麻疹
7	sulalis	(退)發燒		33	sizaz	(消)濕疹
8	cebu' taluktuk	(消)尿道膀胱炎		34	butus	(消)水腫
9	mapudasay	(減)皮膚病		35	kalad nu bau	(減)蛇咬	v
10	atay taluktuk	(減)肝炎		36	bulad adada'	(消)經痛
11	adada'	(減)痛		37	cadi'ci	(減)心痛
12	sicedam isi	(減)糖尿病		38	pasicucu	(增)乳汁
13	ngidngid	(消)嘴破嘴角發炎		39	bali-malalemed	(減)風濕
14	teluhu	(消)濃痰		40	calenged	(止)皮膚癢
15	takulaw adada'	(減)喉嚨痛		41	sinawal	(減)暈眩
16	tuzu malebawa	(減)關節炎,風濕痛		42	manah	(消)痔瘡
17	mabanic	(消)腹瀉		43	pucu'	(消)淋巴痛
18	muta'	(調)嘔吐		44	buyu'	(解)中暑
19	masikata'	(調)便秘		45	suaw	(止)渴
20	adada' tangah	(減)頭痛		46	muni' ku banges	(消)皮膚潰爛
21	malihen	(怯)咳嗽		47	takalaw ku izang	(減)高血壓
22	makamaw	(減)感冒		48
23	milisawada'	(調)腸胃病，胃痛		49
24	walak	(解)中毒		50
25	maduka'	(消)破皮傷		51
26	puces	(消)膿包、大疔		52	zuma	其他(蜈蚣咬傷)	v

pasubana i cacudadan a lacul

u cudad a ngangan	Muehlenbeckia platyclada(F. V. Muell.) Meisn
u sapamat a ngangan	Polygonaceae(蓼科)
u Amilika a ngangan	Centipede plant; Ribbon-bush; Wire vine

u zuma a cidekay a kamu, saungay misapayu' a cidekay

cidekay	ngangan	miungay
Sakizaya	sipil	v
Pangcha
Tayan
Paywan
Yuwatan	pantatala lisav tu ismud	v
Sejek
Taluku
Puyuma
Rukay
Cou	pu'ung to 'omang	v
Kabalan
Tau/Yami
Saw
Kanakanabu
Laaluwa
Saysia

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan

《中國高等植物資料庫全庫》. 中國科學院微生物研究所. [2009-02-24].

行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p110