nipaluma-sitinpaku, sitinpako
sitinpaku, sitinpako
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]烏毛蕨
(俗名：山蕨貓、蜈蚣樹、赤蕨子)
【學名】 Blechnum orientale L.
【mitesekay a ngangan】Blechnum orientale L.
【科名】 烏毛蕨科(Blechnaceae)
【langaw a ngangan】Blechnaceae
【屬名】 烏毛蕨屬
【mikeliday a ngangan】sitingpaku a ngangan
【俗名】 山蕨貓、蜈蚣樹、赤蕨子
【tada ngangan】shan-juemao, wugong-shu, chi-juezi
【英名】 Oriental blechnuin
【igu a ngangan】Oriental blechnuin
【族語】 布農 Lilidaing、撒奇萊雅 Sitinpako、魯Talisabange、鄒 Tariri Tan'a'a Sitinpahku
【kamu nu binacadan】Bunun (布農) Lilidaing、Sakidaya (撒奇萊雅) Sitinpako、Lukay (魯凱) Talisabange、Co (鄒) Tariri Tan'a'a
kaliwasak nu langaw (分佈環境)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]sitinpahku angangan nu sakaudip i Ya, Aw-cuo, Ma-lay-si-ya sa caay kaw caledesay a niyaduan, itini i Tay-wan hantu isasa nubuyu’ hina adih kita tu langaw nida i sasa nu buyu’, manamuh tu cilalcilalan, caay katalaw tu cilal caay katalaw tu sienaw, sakapahay nida amaudip han pasada i masalikelunay a buyu’.
(kamu nu Hulam:烏毛蕨主要分佈於亞、澳洲、馬來西亞等亞熱帶地區，在台灣常在中低海拔以下山區發現其蹤跡，性喜陽光，非常耐光又耐旱，最適合生長在向陽坡地。）
Sasapayuan (藥效)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu](kamu nu Hulam:根莖味苦性涼。根莖有清熱解毒、殺蟲、止血之功效，可治流行性感冒、B 型肝炎、腮腺炎、斑疹、傷寒、腸道寄生蟲、衂血、吐血、血崩。嫩葉可消炎，搗敷腫毒。
lamid atu angangan kala akenek cueded. lamit atu angangan mipatahekal tu ilabuaya a baydu’k misasa’tu udip, mipatay tu cilekay, miput tu nikatahekal nu idang, mikapah tu kanman, B sin bala, biluu’k, tungaw, mapasienaw mauhuh, sicilekay ku sawda’, langudusan, muta’tu idang, caay kasatedep kuni katahekal nu idang. mangaduay a papah hantu mingay tu duka, pekpeken ku mangaduay a papah mingaay tu lebawaw.
(kamu nu Hulam:【使用族群】 布農、撒奇萊雅、魯凱、鄒族
【mitaduay nu binacadan】(布農) Bunun、(撒奇萊雅) Sakidaya、(魯凱) Lukay、(鄒族) Co
pakunida, mihida tu langaw musakamu (生態、形狀描述)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]sitinpahku u sitinpahku sa u langaw caay kaw tabakiay nu patelek a pahkuwan, apuyu ku angangan nu langaw nika talakaw ku langaw makaala tu cacay a lasubu a kun-fun ku talakaw, sikines ku papah sisulit sa dicen ku papah, kala kulakulawan ku kulit, sasa nu angangan ahebal atudi tu 0.5 kun-fun.
(kamu nu Hulam:烏毛蕨為烏毛蕨科中大型直立蕨類，莖幹雖短但植株可生長至100公分高，具有鱗片且為線狀披針形，深褐色，基部較闊可達0.5公分以上。）
sitinpahku a langaw nai ku banuh, nu cacaya a batacan cacaya ku papah, adidiay nu papahan masakeliw sadicen sa, tanayu han makaala tu pulu’~ sabaw tu lima a bataan a cong-fen, angangan a papahan mahida makelecay nu tangila, malecad ku sulit nu papah. u sasapalan nida masasuala i papah. sasapalan han mikilul tu lilis nisakacipaan nu langawan, satanayu’ sa ku wayway, numasa cacayay amapala pasayda i dumaan a papahan, mahka muculalay a papah malukud sumanah.
(kamu nu Hulam:烏毛蕨整株皆無毛，為一回羽狀複葉，小羽片呈線狀披針形，長約10-15公分，基部羽片緊緊的縮成耳狀，葉脈平行。其孢子囊群著生在中脈的兩側。孢膜沿羽狀複葉邊緣生長，形成一個長線形，單邊開裂朝向羽軸，剛生出的幼葉呈捲曲狀且為紅色。）
pakunida, mihida tu langaw musakamu (生態、形狀描述)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]langaw nina makaala tu cacay a lasubu tusa a bataan a congfen nu sitinpahku, nui pahpahkuway a sausi caay kaw tabakiay a langaw nida, nika u tanengay ku tabaki, itini i kilangkilangan han katinengan ku langaw, namaka lalay langaw sananay a sitinpahkuan, u sitinpahku a kakausan ku langaw, saka udip nida itini i dadipasan nu caaya ka yadah nu kilangkilangan nu buyu, angnagan apuyu patelek sa, sisa masakaput namin ku langaw nuheni.
(kamu nu Hulam:植株可達120公分的烏毛蕨，雖然在蕨類中還不算大型，但也可算是中大型了，在林徑中十分顯眼，它是地生型的蕨類，屬烏毛蕨科，生長於低海拔地區的次生林下，其莖短而直立，所以都為成簇出現。）
hatidaaytu nu sitinpahku u pahkuwan a langawan, yu mangadu henay ku papah han kala sumasumanahan atu sumanahay ku kulit, sitinpahku han mahidatu, katukuhantu ku sadingsing, mulangaw ku baluhay a papah, itini i langdawan nu kilakilangan, micidek ku nika bangcal nu langaw.
(kamu nu Hulam:大多數烏毛蕨科的蕨類，其幼葉呈泛紅色或紅色，烏毛蕨也是，當春天來臨，新葉開始長出，在一片綠油油的植物中，也是很漂亮的點綴。）
sitinpahku idaw ku picidekan nu wayway, u papah nu angangan mahida u banuh nu ayam, cidek sa kuni ka sukud mahida u tangila’, anu i hekal kita maka adih tu masa silaadlaaday nu tabakiay a nikasa dicem nu papah, miadih henay kita tu angnagan yadah ku tangila a adidiay a papahan, matinengan tu kita u sitinpahku kuyda a langawan.
(kamu nu Hulam:烏毛蕨還有一項重要的特徵，那就是它的葉片基部的羽片，突然急縮成耳狀，所以在野外看到一回羽狀複葉的大型葉片，再看看葉片基部有很多呈耳狀的小小羽片，那應該就是烏毛蕨了。）
sitinpahku mitesekay a ngangan han Blechnum orientale u sitinpahku a langawan nu kilangan, maudip han i dadipasan nu cacay a lasubu~ cacay a malebut tulu a lasubu a mi nu kala sengedsengedan nu cilicilisan atu kala lilislilisan nu buhang, mulangaw i masa likelunay nu kilangkilangan atu kacelahan nu langawan atu i tapiingan nu sawacan.
(kamu nu Hulam:烏毛蕨(學名:Blechnum orientale)是烏毛蕨屬的一種植物，生長于海拔100-1300米較陰濕的水溝旁及坑穴邊緣，也生長于山坡灌叢中或疏林下或溪溝邊。）
Kasi langawan han i guang-dung, guang-xi a niyaduan. idaw ku langaw i yin-du, sili-lanka, dungnan-ya, Riben katukuh i Boli-nixi-ya.
(kamu nu Hulam:分布于廣東、廣西等地。也分布于印度、斯裏蘭卡、東南亞、日本至波裏尼西亞。）
lamit nu sitinpahku taneng sasapayuan, milapes tu akuti’ nu udip mibakah tu letek, mipatay tu cilekay, mipuud tunika tahekal nu idang.
(kamu nu Hulam:烏毛蕨以根莖入葯，可用于清熱解毒、殺蟲、止血的功效。）
sitinpahku nai’ ku pauningay, nii’ ku sakatalawan, taneng a kanen. bangcal ku wayway, mahida u dauma a sitinpahkuan ku kapah, u sasi laculay nu epucan nu aadihan a sitinpahkuan. taneng palumaan i tabakiay nu kabingan aadihan a langawan, kapah a palumaan i luma’, kilakilangan, lilis nu dadan.
(kamu nu Hulam:烏毛蕨無污染、無公害、可食用。其形態優美，具有蘇鐵之風韻，是一種觀賞價值很高的蕨類。適宜大型盆栽觀賞，也適合園林花壇、林下、道旁地栽。）
kaudipan nu langaw (生態環境)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]sitinpahku manamu i dihekuay atu kala sengedsengedan a mulangaw, hina paculi, caay ka talaw tu caledes. sakapahay a dimiad a caypiwac sabaw tu enem ~ tusa a bataan idaw ku sepat a duan, caay ka talaw tu caledes kaudadan, ahebal ku sakanamuhan nida a maudip, hatiniaytu a caledes nu lalud kapahac ku langaw nida, nika matalaw tu sienaw, sienaw sa caay tu langaw kunuheni.
(kamu nu Hulam:烏毛蕨喜溫暖陰濕環境，抗逆性、耐熱性強。生長適溫16~24℃，耐高溫多雨，適應性較廣，在夏季高溫條件下生長良好;但不耐寒，冷時生長不良。）
kakanen u epuc (食用價值)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]sitinpaku u asuay nu sakay udip nu micidekay nu kakanen atu nui umaumahan nu lalamian. u kakanen han cupenac ku aalaan, micedek ku kan, kapah sakay udip.
(kamu nu Hulam:毛蕨是一種很好的集營養保健與特殊風味為一體的野生蔬菜。它的食用部分質地嫩滑，風味特殊，營養豐富。）
katuud tu kitakiday nu tademaw mikilim tu mangaduay nu papah a mukan, amica kuni kacaay kalecad nu langawan, tademaw han hamin han apangaangan u sitinpahku han.
(kamu nu Hulam:很多國家的人們都有採食蕨菜幼葉的習慣，盡管種類不同，人們統稱它們為蕨菜。）
timulay nu langawan sayadahay nu mukanay han u sitinpahku. sitinpahku nu mangaduay a papah taneng a kanen, yadah ku weitaming, nui umahumahan nu saasuay a lamian.
(kamu nu Hulam:南方蕨類植物食用最多是烏毛蕨。烏毛蕨的幼葉可食，含有豐富的維生素，是山野菜中的極品。）
ngayngay a niyaduan mananam kunuheni mukan tu sitinpahku.
(kamu nu Hulam:客家地區一直有食用烏毛蕨的習慣。）
tu mihcaan nu tulu~ siwa a buladan, kasi sitinpahkuwan nu langaw i tawya, hina pelu’ tu sitinpahku a taluma’ badisaw han i sayaway, kilul sa sengelen tu cacay ~ tusa a demiad, nami sengel satu sawni apadumaantu tu nanum kina tusa ~ tulu napaliyun tu nanum sa salamien a mukan.
(kamu nu Hulam:每年3~9月，是烏毛蕨生長盛期，通常採回後用水煮熟，再用清水浸泡1~2天，期間換水2~3次後菜用。）
nisa lamian kala akeakenekan, cupenac asu’, asu’ ku kan, ciyanen bangsis, idaw kumicidekay nu asu’, kanamuhan nu ngayngay amukan. nina sitinpahku siahbetay nu kakanen, mikapah tu sawada’ numita mipadang tukapah nu biliita.
(kamu nu Hulam:該菜味微苦，嫩滑爽口，味道鮮美，炒食清香，有特殊風味，深受客家人的喜愛。由于蕨菜含有粗纖維，可幫助腸胃蠕動，有益于消化。）
u siwkay nu nipaluma
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]| kakuniza | 植物分類 | ()tabakiay a kilang ()adidi'ay a kilang ()lutuk ()lutuk-balu ()masay (v)zuma
()mahetik ku papah ()dauc landaway (v)zuma ()yadah a mihca ku uzip ()cacay a mihca ku uzip ()1-2 a mihca ku uzip (v)zuma |
| takalaw nu bayu' | 生長海拔高度 | |
| mauzip subal | 生長區域 | |
| nipaluma sasahicaan | 栽種功能 | yumah野生(v) mukan食用() sapayu'藥用(v) paazih觀賞() lidung遮蔭() zuma其他() |
| takalaw maka | 株高 | cacay a lasubu a kun-fun |
| papah tanaya' | 葉長 | pulu’~ sabaw tu lima a bataan a cong-fen |
| papah ahebal | 葉寬 | |
| papah mapela' | 葉瓣 | |
| balu ahebal | 花徑 | |
| balu kulit | 花色 | |
| heci | 果實 | |
| paenu | 種子 |
u sanek nu nipaluma
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]| 1 | sanek | 味 | 7 | dawmi | 軟 | ||
| 2 | letek | 毒 | 8 | siceka' | 刺 | ||
| 3 | cedam | 甘,甜 | 9 | dieku | 溫 | ||
| 4 | aledah | 辣,辛 | 10 | cuedet | 寒,涼 | v | |
| 5 | atekak | 苦 | v | 11 | acak | 乾 | |
| 6 | cupelak | 澀 | 12 | zuma | 其他 |
malaheci tu imelang
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]| 1 | pangangay | (生)津 | 27 | kaliwates | (消)小疔 | ||
| 2 | akacay-akuti | (減)燥熱 | v | 28 | malebawa | (消)跌打腫傷 | |
| 3 | cuedet | (減)寒冷 | 29 | akuti' | (消)燙傷 | ||
| 4 | patezep tu izang | (消)出血 | v | 30 | tunatun | (消)瘀血 | |
| 5 | paisi' | (利)排尿 | 31 | tibeni | (消)泡疹、痱子 | ||
| 6 | taluktuk | (減)發炎 | 32 | kebing | (消)麻疹 | ||
| 7 | sulalis | (退)發燒 | 33 | sizaz | (消)濕疹 | ||
| 8 | cebu' taluktuk | (消)尿道膀胱炎 | 34 | butus | (消)水腫 | ||
| 9 | mapudasay | (減)皮膚病 | 35 | kalad nu bau | (減)蛇咬 | ||
| 10 | atay taluktuk | (減)肝炎 | V | 36 | bulad adada' | (消)經痛 | |
| 11 | adada' | (減)痛 | 37 | cadi'ci | (減)心痛 | ||
| 12 | sicedam isi | (減)糖尿病 | 38 | pasicucu | (增)乳汁 | ||
| 13 | ngidngid | (消)嘴破嘴角發炎 | 39 | bali-malalemed | (減)風濕 | ||
| 14 | teluhu | (消)濃痰 | 40 | calenged | (止)皮膚癢 | ||
| 15 | takulaw adada' | (減)喉嚨痛 | 41 | sinawal | (減)暈眩 | ||
| 16 | tuzu malebawa | (減)關節炎,風濕痛 | 42 | manah | (消)痔瘡 | ||
| 17 | mabanic | (消)腹瀉 | 43 | pucu' | (消)淋巴痛 | ||
| 18 | muta' | (調)嘔吐 | 44 | buyu' | (解)中暑 | ||
| 19 | masikata' | (調)便秘 | 45 | suaw | (止)渴 | ||
| 20 | adada' tangah | (減)頭痛 | 46 | muni' ku banges | (消)皮膚潰爛 | ||
| 21 | malihen | (怯)咳嗽 | 47 | takalaw ku izang | (減)高血壓 | ||
| 22 | makamaw | (減)感冒 | v | 48 | |||
| 23 | milisawada' | (調)腸胃病，胃痛 | 49 | ||||
| 24 | walak | (解)中毒 | v | 50 | |||
| 25 | maduka' | (消)破皮傷 | 51 | ||||
| 26 | puces | (消)膿包、大疔 | 52 | zuma | 其他(B型肝炎、腮腺炎、斑疹、傷寒、
腸道寄生蟲、吐血、血崩) |
V |
pasubana i cacudadan a lacul
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]| u cudad a ngangan | Blechnum orientale L. |
| u sapamat a ngangan | Blechnaceae(烏毛蕨科) |
| u Amilika a ngangan | Oriential Blechnum |
u zuma a cidekay a kamu, saungay misapayu' a cidekay
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]| cidekay | ngangan | miungay |
| Sakizaya | sitinpaku, sitinpako | v |
| Pangcha | ||
| Tayan | ||
| Paywan | ||
| Yuwatan | lilidaing | v |
| Sejek | ||
| Taluku | ||
| Puyuma | ||
| Rukay | talisabange | v |
| Cou | tariri tan'a'a | v |
| Kabalan | ||
| Tau/Yami | ||
| Saw | ||
| Kanakanabu | ||
| Laaluwa | ||
| Saysia |
namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]《中國高等植物資料庫全庫》. 中國科學院微生物研究所. [2009-02-24].
行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p189