nipaluma-sukuy
sukuy (kamu nu Hulam: 木鱉子)
kagak kakuniza(科學分類)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]salaedan界：Plantae
panan門：Magnoliophyta
upiz綱：Magnoliopsida
mata目：Cucurbitales
sapamat科：Cucurbitaceae
mikitinay屬：Momordica
hicahicaay種：M. cochinchinensis
u siwkay nu sukuy (木鱉子)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]nikatatulas: heci atu sapaluma, namakacuwaay: nu bayuling a kaput nipaluma nu sukuy maacakay duhemay ku sapaluma a paenu. u palumaan a kakitizaan: i Kuwang-si(廣西), Se-cuwan(四川), Hu-pey(湖北) a kitidaan.
(u kamu nu Hulam sa: 類別: 果實及種子類,來源:葫蘆科植物木鱉的乾燥成熟種子,產地:主產廣西、四川、湖北等地。）
u kaku nida, mapipi masakimulu,u teban idaw adudu mucelak atu masawahelul, patelek nu tanayu’tusa tu sepat a kung-hun(公分), kibetul tiekuk tin lima a kung-hun(公分). u hekal masaabuabuay makulahay tu lumeni’ay makulahay a kulit, izaw ku mahida u tabukud ku kulit, ya lilis mahida mangicihay, pabaw nida idaw ku macelahay takuliyaway a kuli u puna.
(u kamu nu Hulam sa: 形狀:本品呈扁平圓板狀，中間稍隆起或微凹陷，直徑2~4cm，厚約0.5cm。表面灰棕色至黑褐色，有網狀花紋，在邊緣較大的一個齒狀突起上有淺黃色種臍。）
yu paenu nu hekal atekak nika dayum mapicih, u labu nu pudac abuan sumilaw ku kulit, mahida u sibanuhay. upapah tusa, takuliyaway salengavay ku kulit, kalasimal. idaw ku misitekeday a simal a sanek, u sanek akenek. u kapah nu heci, u paenu kapah mahida mabecelay, caay kalengat, baeket, labuay nu heci takuliyaway tu salengacay a kulit, u nayay ku simal ku kapahay.
(u kamu nu Hulam sa: 外種皮質硬而脆，內種皮灰綠色，絨毛樣。子葉2，黃白色，富油性。有特殊的油膩氣，味苦。品質:以籽粒飽滿、不破裂、體重、內仁黃白色、不泛油者為佳。）
Nipaluma-sukuy u sanek akenek, siadidi ku kasicedaman, sapi’, idaw ku duku. sukuy sa mikapah tu mahizaay mibasaw tu lebawa, sapiawit tu duka nu pangi. sakay maleda’ay a duka malebawa siduku, mabena ku cucu’ , miselep tu i ailucay a buces, atu duka nu tamenahan, maacak ku banges, matipala.
(u kamu nu Hulam sa: 性味苦、微甘，涼；有毒。功效散結消腫，攻毒療瘡。用於瘡瘍腫毒，乳癰，瘰癘，痔漏，乾癬，禿瘡。）
masasizumay a ngangan (別名)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]sukuy hananay: azihen i masasizumaay a cudad, izaw ku masasizumaay a nisulitan a pangangan. anu makayza i Kaypaw-pengcaw(開寶本草) a sulit, zuma a ngangan, kilang a sukuy (mu-sey, 木蟹) han; timaku: anu makayza i padekuwan a sulit(Icung-cingceng, 醫宗金鑒) a sulit, lala’ kilang a sukuy(tumu-pey, 土木鱉) han; anu makayza i sapaiyu nu pulung a sulit(yawcayceliyaw-heyipey, 藥材資料彙編), sipudacay a sukuy(kemu-pey, 殼木鱉) han; anu makayza i kanpuyaku a sulit(cungyaw-ce, 中藥志), lu-lince(漏苓子) han; anu makayza i kampuyaku nalimaan a sulit(cungyawcay-suce, 中藥材手册), titun-ce(地桐子), tetun-ce(籐桐子) han; anu makayza i ngangan nu kampuyaku zayliw a sulit (yawcay-sey, 藥材學), tayi nu taduk a kuwa’ (yasekwa-ce, 鴨屎瓜子) han; anu makayza i Kuwang-cu a hitay hinaala lutuk nalimaan a sulit(Kuwangce-kungcin-cangyun-cungcawyaw-suce, 廣州空軍-常用中草藥手冊), sukuy a kuwa’(mupey-kuwa, 木鱉瓜) han; hatiza ku kayayadah nu ngangan nina sukuy. u bayuling a kaput a nipaluma, u maduhemay a paenu nu sukuy.
(u kamu nu Hulam sa: 木鱉子,各種別名很多,在《開寶本草》- 別名木蟹;在《醫宗金鑒》-土木鱉;在《藥材資料彙編》 -殼木鱉;在《中藥志》-漏苓子 ;在《中藥材手冊》-地桐子,籐桐子;在《藥材學》-鴨屎瓜子;在（廣州空軍《常用中草藥手冊》-木鱉瓜, 為葫蘆科植物木鱉子的成熟種子 。）
lakalakan (分佈)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]Kalakalakan nu sukuy sa i In-nan(雲南), Kuwang-tung(廣東), Kuwang-si(廣西), Hu-nan(湖南 ), Se-cuwan(四川), Kuyi-cu(貴州) a pala hatida, hinalangaw i namakabayu’ sepat a lasubu lima a bataan katukuh cacay a malebut idaw ku cacay a lasubu a mi(米) nu cicilisan, nu buyu’, nu tapiingan nu kilang atu i tepal nu dadan. i timul a pangkiw nu subal(Cungnan-pantaw, 中南半島) atu In-tu pangkiw nu subal(In-tu pantaw, 印度半島) idaw tu itida mulangaw.
(u kamu nu Hulam sa: 木鱉子分佈於雲南、廣東、廣西、湖南、四川、貴州等省區，常生於海拔450-1100米的山溝、林緣及路旁。中南半島和印度半島也有。）
sapihica atu sakalahica nu sukuy (木鱉子的功效與作用)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]madamsay, siduku, sanek akenek adidi ku sicedam; patayzaen i mikapahay tu atay, balucu’, bituka ku sukuy. zuma sa u sapakakapah tu: miselep tu lebawa, mipaiyu tu duku. mipaiyu tu malebawa maadada’, sibena’ay, miselep tu i ailucay a buces, duka nu menah, caayay katinengan a lebawa a duku, tipala, adada ku ukakukakan, masukut ku ulat mahuyahuy ku culil. amana kan ku musabiliay atu utiihay ku udip.
(u kamu nu Hulam sa: 性溫，有毒；味苦微甘；歸肝、脾、胃經。功效消腫散結，祛毒。治癰腫、疔瘡、瘰疬、痔瘡、無名腫毒、癬瘡，風濕痺痛，筋脈拘攣。禁忌孕婦及體虛者忌服。）
u bayuling a kaput a nipaluma, u maduhemay a paenu nu sukuy, yadah ku nipalumaan i Hu-pay(湖北), Kuwang-si(廣西), Se-cuwan (四川), yadah ku mahizaay langaw sananay i hekalhekalan, nika idaw aca ku nipacelak nipalumana nu tademaw. i siwaay a bulad katukuh sabawcacay a bulad misulut tu maduhemay a heci, pela’an han, pawalinen, acakhan tu adidi, alaen ku sapaluma a paenu, acaken, anu maydih tu sasapaiyuen atu sapihicahica tu sa, imahini pudacen ku pudac niza, alanen ku lalabuay a paenu, pengpengen mimelmel, anu sapisanga’ tu sabahun, hizaen ku kawaw.
(u kamu nu Hulam sa: 為葫蘆科植物木鱉的成熟種子。主產湖北、廣西、四川等地。多為野生，也有栽培。9—11月采收成熟果實，剖開，曬至半干，取出種子，乾燥。用時去殼取仁，搗碎，或制霜用。）
siwaay a bulad katukuh sabawcacay a bulad, maduhem tu ku heci alaan tu ku heci, pelaen ku heci, pawalinen acakan, alan ku sapaluma a paenu, anu caay sa padengen i labu nu bintang, anu micapi’ tu a mamuni’ tu ku pudac, samuni’muni’en han tu kya pudac niza, satu hanu u tingalaway a nanum mibanaw tu, pecu’en mialalan kida masaheciay atu i hekalay duhepicay a pudac, alahan tu ku paenu’ , pawalinen acaken anu caay sa kansuen ku heci nu sukuy.
(u kamu nu Hulam sa: 9—11月果實成熟時採摘，剖開果實，曬至半干，剝取種子；或裝入盆缽內，待果皮近於腐敗時將果皮弄爛，用清水淘洗，除去瓤肉及外膜，取出種子，曬乾或烘乾）
nipaluma-sukuy, duma a ngangan sa, lu-lingce(漏苓子), mu-pice(木必子), ten-tunce(籐桐子), u mahida u bayuling a kaput a nipaluma maduhemay a paenu nu sukuy.
sakamu sa ku kanpuyaku, nipaluma-sukuy madamsay, sanekan sa akenek siadidi ku sicedam; miselep tu lebawa, mipaiyu tu duku. u sasapakapah miselep tu lebawa,mipaiyu tu malebawa maadada’, sibena’ay, miselep tu i ailucay a buces, duka nu menah, caayay katinengan a lebawa a duku, tipala, adada ku ukakukakan, masukut ku ulat mahuyahuy ku culil.
(u kamu nu Hulam sa: 木鱉子，又名漏苓子、木必子、籐桐子，為葫蘆科植物木鱉子的成熟種子。中醫認為，木鱉子性溫、味苦微甘，具有消腫散結、祛毒等功效。常用來治療治癰腫、疔瘡、瘰疬、痔瘡、無名腫毒、癬瘡、風濕痺痛、筋脈拘攣。）
anu sakay labu a kakanen sa, sangan’en misakimulu a mukan, kapah misabahunen, anu musangasib sa tusa tu sepat a tuki sananumen mukam. nanu hekal a sapaiyu ilangen sipasutsut han i hekal, atu misa akuti’ sipibanaw. sanekan sa akenek siadidi ku sicedam madamsay; adidi’ ku duku, kiyu laetus kayadah ku nikanan tina sapaiyu, u sibiliay atu siimelangay tu buwa’ atu adada ku tatelecan, amana pikan tina sapaiyu.
(u kamu nu Hulam sa: 內服多入丸、散，煎湯，2—4分。外部使用研末調敷，磨汁塗或者煎水熏洗。其性味：「苦，微甘溫，有小毒」，故用此藥不可多服，孕婦及腎虛腰痛者忌服本方。）
heci nu sukuy (木鱉果)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]heci nu sukuy, Siye-ming(學名)： Momordica cochinchinensis, duma a ngangan sa sukuy, tetun-ce(籐桐子), sicekaay a kakulut(ce-ku-kuwa, 刺苦瓜), u bayulingay a kaput, kakulutay a su lutuk a mucelakay nipaluma. heci nu sukuy u mihmihkcaan mulangaw lutukay mikayakayay a kilang, u makuluday a ngisngis atu papah niza masasulangaw, malaliyas ku ciid.
(u kamu nu Hulam sa: 木鱉果（學名：Momordica cochinchinensis），又名木鱉子、藤桐子、刺苦瓜，是一種葫蘆科苦瓜屬的草本植物。木鱉果為多年生草質藤本，卷鬚與葉子對生，不分枝。）
papah (葉片)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]papah nu sukuy izaw ku masakimuluay caay sa u ahebalay masatiekuk a papah, hina situlu kya kapapela’ nu papah, u belih nu papah yadah ku nilangawen mucelak tu adidiay masacucu’ay a pucu’, i lalud sibalu tu takuliyaway a balu, cacay adada ku nilangawen tu balu nu sukuy, tama tu tayna caay ka lecad ku akaway, balu nu kakapetan i pabaw idaw ku matabuay nu papah, ya tanayu’ masakimulu a heci, u hekal nu heci yadah ku nilangawam dawmi’ay a cekay, anu mabunal maduhem tu sa kalasumanahay ku kulit.
(u kamu nu Hulam sa: 圓形至闊卵形的葉片，通常三深裂，背面密生小乳頭狀突起；夏季開淺黃色花，花單性、雌雄異株，花柄上具有苞葉；長橢圓形果實，表面生多數軟刺，成熟時呈紅色。）
i hekalay lami’ a sukuy (野生蔬菜木鱉子)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u mahizaay langaw sananay i hekalhekalan lami’ay a sukuy, icelang ku nikaudip niza, icelang aca mulangaw ku nipalumaan, u sasulutan a demiad tanayu’ atu yadah ku kaalaan; u kakanen nida u mangaduay a papah atu heci, kapah ciyanen, sakabien aca, mangaduy sumilaw azihen, amica u sanenk niza siadidi’ ku akenek, nika asu’ kanen,sipikemkem, anu misakapah paluma idaw ku tabakiay a epue atu silacul.
(u kamu nu Hulam sa: 野生蔬菜木鱉子, 生命力旺盛，萌發力強，可採集時間長且量大；其食用部位為嫩莖葉，可炒食或做湯，鮮嫩碧綠，味道微苦，口感較好，具有一定的開發潛力。）
paenu (種子)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]masapipi ku paenu nida mahida u bilanga ku kaku, mahida aca nu kilang a nisanga’an ku wayway i hekal azihen, kyu u sukuy heci han. yadah ku langaw sananay i hekalhekalan, idaw aca ku nipacelak nipaluma nu tademaw; mapaluma i Cung-ku Kuwang-tung(中國廣東), Kuwang-si(廣西), Tay-wan(台灣), Yey-nan(越南), atu belaw a kanatal.
(u kamu nu Hulam sa: 種子扁形有甲魚（鱉）的模樣，又像用木頭製成，所以被稱為木鱉果。多野生，也有栽培；產於中國廣東、廣西，台灣、越南以及週邊國家。）
| kakuniza | 植物分類 | ()tabakiay a kilang ()adidi'ay a kilang (v)lutuk ()lutuk-balu (v)masay ()zume
()mahetik ku papah ()dauc landaway ()zuma ()yadah a mihca ku uzip ()cacay a mihca ku uzip ()1-2 a mihca ku uzip ()zuma |
| takalaw nu bayu' | 生長海拔高度 | i lunabay nu buyu. apuyu'au bayu'-takalaw. |
| mauzip subal | 生長區域 | sawali, satimul, sateban nu subal i Taywan |
| nipaluma sasahicaan | 栽種功能 | yumah野生(v) mukan食用() sapayu'藥用(v) paazih觀賞() lidung遮蔭() zuma其他() |
| takalaw maka | 株高 | 5-9m |
| papah tanaya' | 葉長 | 10-20cm |
| papah ahebal | 葉寬 | |
| papah mapela' | 葉瓣 | |
| balu ahebal | 花徑 | |
| balu kulit | 花色 | 5-9 bulad sibalu |
| heci | 果實 | tanaya'11-15cm, sumanahay a pudac |
| paenu | 種子 |
u sanek nu nipaluma
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]| 1 | sanek | 味 | v | 7 | dawmi | 軟 | |
| 2 | letek | 毒 | v | 8 | siceka' | 刺 | |
| 3 | cedam | 甘,甜 | v | 9 | dieku | 溫 | v |
| 4 | aledah | 辣,辛 | 10 | cuedet | 寒,涼 | ||
| 5 | atekak | 苦 | v | 11 | acak | 乾 | |
| 6 | cupelak | 澀 | 12 | zuma | 其他 |
malaheci tu imelang
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]| 1 | pangangay | (生)津 | 27 | kaliwates | (消)小疔 | v | |
| 2 | akacay-akuti | (減)燥熱 | 28 | malebawa | (消)跌打腫傷 | v | |
| 3 | cuedet | (減)寒冷 | 29 | akuti' | (消)燙傷 | ||
| 4 | patezep tu izang | (消)出血 | 30 | tunatun | (消)瘀血 | ||
| 5 | paisi' | (利)排尿 | 31 | tibeni | (消)泡疹、痱子 | ||
| 6 | taluktuk | (減)發炎 | 32 | kebing | (消)麻疹 | ||
| 7 | sulalis | (退)發燒 | 33 | sizaz | (消)濕疹 | ||
| 8 | cebu' taluktuk | (消)尿道膀胱炎 | 34 | butus | (消)水腫 | ||
| 9 | mapudasay | (減)皮膚病 | 35 | kalad nu bau | (減)蛇咬 | ||
| 10 | atay taluktuk | (減)肝炎 | 36 | bulad adada' | (消)經痛 | ||
| 11 | adada' | (減)痛 | v | 37 | cadi'ci | (減)心痛 | |
| 12 | sicedam isi | (減)糖尿病 | 38 | pasicucu | (增)乳汁 | ||
| 13 | ngidngid | (消)嘴破嘴角發炎 | 39 | bali-malalemed | (減)風濕 | v | |
| 14 | teluhu | (消)濃痰 | 40 | calenged | (止)皮膚癢 | ||
| 15 | takulaw adada' | (減)喉嚨痛 | 41 | sinawal | (減)暈眩 | ||
| 16 | tuzu malebawa | (減)關節炎,風濕痛 | 42 | manah | (消)痔瘡 | v | |
| 17 | mabanic | (消)腹瀉 | 43 | pucu' | (消)淋巴痛 | v | |
| 18 | muta' | (調)嘔吐 | 44 | buyu' | (解)中暑 | ||
| 19 | masikata' | (調)便秘 | 45 | suaw | (止)渴 | ||
| 20 | adada' tangah | (減)頭痛 | 46 | muni' ku banges | (消)皮膚潰爛 | ||
| 21 | malihen | (怯)咳嗽 | 47 | ||||
| 22 | makamaw | (減)感冒 | 48 | ||||
| 23 | milisawada' | (調)腸胃病，胃痛 | 49 | ||||
| 24 | walak | (解)中毒 | v | 50 | |||
| 25 | maduka' | (消)破皮傷 | 51 | ||||
| 26 | puces | (消)膿包、大疔 | v | 52 | zuma | 其他 | v |
pasubana i cacudadan a lacul
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]| u cudad a ngangan | momordica cochinchinensis (lour.) spreng |
| u sapamat a ngangan | cucurbitaceae |
| u Amilika a ngangan | cochinchina momordica seed |
u zuma a cidekay a kamu, saungay misapayu' a cidekay
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]| cidekay | ngangan | miungay |
| Sakizaya | sukuy | v |
| Pangcha | ||
| Tayan | ||
| Paywan | v | |
| Yuwatan | lukis dauluh tu las | v |
| Sejek | ||
| Taluku | ||
| Puyuma | 'umri | v |
| Rukay | vaedre | v |
| Cou | v | |
| Kabalan | ||
| Tau/Yami | ||
| Saw | ||
| Kanakanabu | ||
| Laaluwa | ||
| Saysia |
namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]- 《中國高等植物資料庫全庫》. 中國科學院微生物研究所. [2009-02-24].
- 行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p57
- 木鱉 Mubie 藥用植物圖像資料庫 (香港浸會大學中醫藥學院) （中文）（英文）
- 木鱉子 Mubiezi 中藥材圖像資料庫 (香港浸會大學中醫藥學院)
- 健康猴-木鱉子的功效與作用：https://www.jiankanghou.com/yinshi/34125.html
- 維基百科：https://zh.wikipedia.org/wiki/木鱉果
- 香港浸會大學中醫藥學院-木鱉子：https://sys01.lib.hkbu.edu.hk/cmed/mmid/detail.php?pid=B00249&page=1&sort=name_cht