nipaluma-tabayal
姑婆芋(俗名：野芋、觀音蓮、山芋、海芋、天荷)
(kamu nu Hulam:姑婆芋（學名：Alocasia odora），屬於天南星科姑婆芋屬，分布於日本、臺灣、中南半島、阿薩姆邦、孟加拉國、婆羅洲。 姑婆芋在越南北部可入藥以治療感冒，名稱「雷」（Ray）
Tabayal, siey-ming (學名, mitesekay a pangangang): Alocasia odorau, mikitinnay i Tien-nang-sing a kaput nu tabayal a su (tang-nang-sing-ke-ku-pu-yi-su, 天南星科姑婆芋屬), u kalakalakan i Dipun (日本), Taywan(臺灣), i teban timulan nu Malayusaay a subal (Cung-nan-pangtaw, 中南半島), A-sa-mu-pang (阿薩姆邦), Mung-ciya-la-ku(孟加拉國), Pu-lu-cu (婆羅洲); tabayal sa, i nuamisan nu Yey-nang (越南) sapisanga’en nuheni tu sapaiyu nu masulali sa, pangangan han Liy .
nipaluma-adidiay tabayal i labu nu si-paw( 細胞) niza, idaw ku masadinumay mahida melimelitay a dinum( Cawsuan-kay-cingti(草酸鈣晶體), hu-seng-ce (後生質), niliwanan nu si-paw (細胞) a tuud.
i Dipun husen lawtung seng(日本厚生勞動省) mihapiy pakatineng amana palemang mukan sa, ya u hekal nida milecad tu kakanen a tali, tinaku: cieng-niyeng-yu (千年芋), Ta-ey-yi (大野芋), yi-tu (芋頭), nika i Dipun, Taywan atu Tung-Ya (東亞) a kanatal, idaw ku mapatelac ku nikanan madukuay a kawaw.
(kamu nu Hulam:姑婆芋植物細胞中含有針狀針晶（草酸鈣晶體，後生質)，細胞代謝作用之產物）。日本厚生勞動省發布公告切勿誤食，因為它外觀類似於可食用的千年芋、大野芋或芋頭，但在日本、臺灣等東亞國家或地區，還是曾發生數起誤食而中毒的案例，）
anu mukan tu tabal (誤食姑婆芋)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]anu caay pisunanit alaw makaen tu sidukuay a langaw nu tabal sa, wuya maciwdukay a wayway a tanungangay sa nayi tu kuwatan musakamu, adada’sipienuc’, atu adada’ ku bili’ a imilang, zayhan masasengiay ku tali tu tabayal, anu maydih kisu mukan tu tali, alaw u tabayal ku kanen, sicacanan tu adada’ tu, mahiniay maciwdukay a kawaw, hina katengilan i cucuwa i Sing-bung.
(kamu nu Hulam:有些患者還會伴隨著流口水、口齒不清、吞嚥困難及腹痛等症狀)，特別是和「芋頭」相似的「姑婆芋」，時有所聞誤食姑婆芋的新聞事件不絕於耳。）
nu patahay atu nu tumunaway sapiaadih a nipaluma (庭園造景或室內植物)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u tabayal sa, laecus mukan, nika u talakaw nida makaala tusa a lasubu Kung-hun(公分) ku katalakaw niza, ina tabayal talakaw tanektek, bangcal ku langdaw a kulit nu papah, atu madayum mulangaw itidan i suemetay duuduu’day a kakitizaan, sisa kapah sapiaadihan, sapisahicahicaan i putah,atu sakay i lalabu nu tumunaw kina nipaluma-adidiay tabayal.
(kamu nu Hulam:姑婆芋雖不可食用，但高度可達兩米以上，高大翠綠、耐陰且容易種植，可作庭園造景或室內植物。）
cica’ nu tabayal (姑婆芋的汁液)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]nika simahizaay maudipay aheciday a tuud (seng-u-cian, 生物鹼) hananay a cica’ ku tabayal, anu matebing isu ku tabayal, calenget ku matebingan, imahini sa, anu mialad tu yi-suwang (蟻酸) nu Yaw-zeng-ku(咬人狗) atu (Yaw-zeng-maw, 咬人貓), palamlamen, miselep tu calenget sa.
(kamu nu Hulam:不過因為姑婆芋的汁液含有生物鹼，因此可用於與咬人狗和咬人貓的蟻酸進行酸鹼中和。）
hicaen pasasiked ku tabayal atu tali (如何區分「姑婆芋」與「芋頭」)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u balngbangan kapahay a demiad, u tanengay maladay tu lalabu nu luma’ tahekal midang, tayda i umaumahan milami’, nika u i hekalay a lami’ akay idaw ku duku i langaw, a maciwduk tu. azihen ku nika ciwdukan caay kalalecad, izaw ku ahemaway, izaw ku micidekay a wayway anu maciwduk, adada’ ku takulaw, hanalhal bulesen ku laway mahicaay kiya.
(kamu nu Hulam:秋高氣爽的好天氣，適合全家出遊去郊外踏青，野外採摘的野菜，不少人會帶回家處理並食用，然而野外植物可能含有天然毒素，若不慎誤食會引起不同程度的中毒症狀(喉嚨痛、口腔麻木等症狀，。）
u tabayal atu tali u Tien-nang-sing-ke(天南星科)a kaput a nipaluma ku heni tatusa, malecad aca kuheni makay i angangan nu lamit patelek sa mulangaw tu tabakiay sumilaway a papah, atu makay sasa nu lalalala’an mulangaw tu tabakiay masaatiladay a lamit, anu caay ka sametek a miadih, utiih mulacal tuhenian, katinengan izaw amin kiya papah atu isasaay a lamit .
(kamu nu Hulam:其實姑婆芋和芋頭都屬天南星科（Araceae）的植物，皆由根部直立生出大而綠的葉片，且具有地下膨大的塊莖，依據其外觀難以區分,但其葉及地下根存在著。）
siteked nu wayway nu tabayal (姑婆芋的特徵)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]nu tabayal a wayway micidekay u Ki-ce(革質) a papah, u tela’ nu nanum caay pisiket i papah caay pikabit mala budawan.
(kamu nu Hulam:姑婆芋特徵: 包含葉片是革質的，水滴無法在葉片上形成水珠凝結。）
ya papah mahida u tieku ku udip nu papah, mahida aca u pahecek nu paya, u teban nida mahida u balucu’tu masadicem, ya sasa nu angangan ya lamit adidi’ tanayu’, mihida u takulahay ku kulit, u angangan batac a papah siduku amin, anu hidahan musalami caay kaselep ku duku .
(kamu nu Hulam:基部呈心狀箭形，其地下根細長，且偏黃色，根、莖、葉皆有毒性，一般的烹煮很難降低它的毒性。）
siteked nu wayway nu tali (芋頭特徵)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]siteked nu wayway nu tali: pasupapah u Zung-ce(絨質), u lesing mitalinged i papah mikabit ku lesing mahida u telatela’ budawan, azihen ku hekalay nu papah a wayway mahida u Tung-sing(盾形) mahizaay dikecan hananay nu tailing, ya ukak nu papah caay kasametek, u sasaay nulamit idaw ku adidiay mahida u kiyu’ ay ku kulit, wuya lamit, angangan, papah siduku amin, nika anu paynien i nisalami’ cacaken malawpes ku duku sa.
(kamu nu Hulam:芋頭特徵:包含葉片是絨質的，水滴可在葉片上形成水珠凝結，葉子為全緣、盾形、葉脈不明顯，地下根具有紫色斑點，根、莖、葉皆有毒性，透過烹煮可去除毒性。）
makay lalayan a kakanen (大自然的糧食)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]tabayal, u kamu nu Pay-wan-cu(排灣族) sa: makay lalayan a kakanen
(kamu nu Hulam:姑婆芋，排灣族人通稱是：「大自然的糧食」。）
i Pay-wan-cu(排灣族) sa, kanahatu cacay kaw kakanen ku tabayal , nika madayum maala ku tabayal, u Pay-wan-cu(排灣族) a binacadan i buyu’ sipisanga’ han tu dabek a zayliw, salalimekan tu udad, caay tu kasienaw ku uzip yu maudad.
(kamu nu Hulam:對排灣族來說，姑婆芋雖然不能食用，是排灣族人山區躲雨最方便取得撘架造臨時屋的材料，可以避免自己在山區裡受寒。）
azihen ku hekalay nu tabayal, mileca tu ya malukakananay nu Pay-wan-cu (排灣族) a cieng-niyeng-yu (千年芋), sisa anu patelac ku nipiala, milaecusay aca tu kakalukan nu malukay, sisa anu taydaay i buyu’buyu’an a binawlan pisinanu’t i.
(kamu nu Hulam:但是因為姑婆芋的長相，非常類似俗稱千年芋這種排灣族種植的食物，如果採錯了，反而破壞了族人的農作物，上山的民眾都必須要注意。）
ina qainguay (排灣族語) tabayal u cacelakan nida sa suemetay a kakitidaan, anu i mahizaay bukebukelalan madayumay mapacilal a kakitizaan, caay kaadih itiza, kanahatu izaw a maazih i bukelalan, nika caay ka kapah ku langaw nu tabayal, tu ya hekalay nida azihan mahida u cieng-niyeng-yu (千年芋) a wayway.
(kamu nu Hulam:這qainguay(姑婆芋)生長在陰涼的地方，在河床地這種容易日晒的環境，看不到它的蹤跡，即便在河床生長，也長的不茂盛(姑婆芋)外觀看起來就像baljal(千年芋)的樣子。）
nika pakaynien i papah nu kasasizuma katinengan tu caay kalecad, caay ka mulangaw tu angang ku lamit nu tabayal, caay kalecad tu nu tali.
(kamu nu Hulam:但是可以從葉子看出不一樣，還有姑婆芋的根不會生株，跟吃的芋頭不一樣。）
satabakiay a epuc (姑婆芋的另外一個功能)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]pakaynien i Yuancumin ina Tabayal hananay u satabakiay a epuc sa , itini i sapisanga’ tu dabek, yu tayza i buyu’, zuma sa anu makalad nu Yaw-zeng-ku(咬人狗), sipakapah tu nikalataan nu Yaw-zeng-ku(咬人狗) a nikautiih nu udip.
(kamu nu Hulam:對原住民來說姑婆芋最大功能，就是用來搭建山中的臨時屋，以及治療咬人狗帶來的不適。）
u siwkay nu nipaluma
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]| kakuniza | 植物分類 | ()tabakiay a kilang ()adidi'ay a kilang (v)lutuk ()lutuk-balu ()masay ()zuma
()mahetik ku papah ()dauc landaway (v)zuma (v)yadah a mihca ku uzip ()cacay a mihca ku uzip ()1-2 a mihca ku uzip ()zuma |
| takalaw nu bayu' | 生長海拔高度 | |
| mauzip subal | 生長區域 | |
| nipaluma sasahicaan | 栽種功能 | yumah野生(v) mukan食用() sapayu'藥用(v) paazih觀賞() lidung遮蔭() zuma其他() |
| takalaw maka | 株高 | tusa a lasubu Kung-hun(公分) |
| papah tanaya' | 葉長 | |
| papah ahebal | 葉寬 | |
| papah mapela' | 葉瓣 | |
| balu ahebal | 花徑 | |
| balu kulit | 花色 | |
| heci | 果實 | |
| paenu | 種子 |
u sanek nu nipaluma
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]| 1 | sanek | 味 | 7 | dawmi | 軟 | ||
| 2 | letek | 毒 | v | 8 | siceka' | 刺 | |
| 3 | cedam | 甘,甜 | 9 | dieku | 溫 | ||
| 4 | aledah | 辣,辛 | 10 | cuedet | 寒,涼 | ||
| 5 | atekak | 苦 | 11 | acak | 乾 | ||
| 6 | cupelak | 澀 | 12 | zuma | 其他 |
malaheci tu imelang
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]| 1 | pangangay | (生)津 | 27 | kaliwates | (消)小疔 | ||
| 2 | akacay-akuti | (減)燥熱 | 28 | malebawa | (消)跌打腫傷 | v | |
| 3 | cuedet | (減)寒冷 | 29 | akuti' | (消)燙傷 | ||
| 4 | patezep tu izang | (消)出血 | 30 | tunatun | (消)瘀血 | ||
| 5 | paisi' | (利)排尿 | 31 | tibeni | (消)泡疹、痱子 | ||
| 6 | taluktuk | (減)發炎 | 32 | kebing | (消)麻疹 | ||
| 7 | sulalis | (退)發燒 | 33 | sizaz | (消)濕疹 | ||
| 8 | cebu' taluktuk | (消)尿道膀胱炎 | 34 | butus | (消)水腫 | ||
| 9 | mapudasay | (減)皮膚病 | 35 | kalad nu bau | (減)蛇咬 | ||
| 10 | atay taluktuk | (減)肝炎 | 36 | bulad adada' | (消)經痛 | ||
| 11 | adada' | (減)痛 | v | 37 | cadi'ci | (減)心痛 | |
| 12 | sicedam isi | (減)糖尿病 | 38 | pasicucu | (增)乳汁 | ||
| 13 | ngidngid | (消)嘴破嘴角發炎 | 39 | bali-malalemed | (減)風濕 | ||
| 14 | teluhu | (消)濃痰 | 40 | calenged | (止)皮膚癢 | v | |
| 15 | takulaw adada' | (減)喉嚨痛 | 41 | sinawal | (減)暈眩 | ||
| 16 | tuzu malebawa | (減)關節炎,風濕痛 | 42 | manah | (消)痔瘡 | ||
| 17 | mabanic | (消)腹瀉 | 43 | pucu' | (消)淋巴痛 | ||
| 18 | muta' | (調)嘔吐 | 44 | buyu' | (解)中暑 | ||
| 19 | masikata' | (調)便秘 | 45 | suaw | (止)渴 | ||
| 20 | adada' tangah | (減)頭痛 | 46 | muni' ku banges | (消)皮膚潰爛 | ||
| 21 | malihen | (怯)咳嗽 | 47 | takalaw ku izang | (減)高血壓 | ||
| 22 | makamaw | (減)感冒 | 48 | ||||
| 23 | milisawada' | (調)腸胃病，胃痛 | 49 | ||||
| 24 | walak | (解)中毒 | 50 | ||||
| 25 | maduka' | (消)破皮傷 | 51 | ||||
| 26 | puces | (消)膿包、大疔 | 52 | zuma | 其他 |
pasubana i cacudadan a lacul
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]| u cudad a ngangan | Alocasia odora(Lodd.) Spach |
| u sapamat a ngangan | Araceae(天南星科) |
| u Amilika a ngangan | Yam |
u zuma a cidekay a kamu, saungay misapayu' a cidekay
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]| cidekay | ngangan | miungay |
| Sakizaya | tabayal | |
| Pangcha | ||
| Tayan | ||
| Paywan | ||
| Yuwatan | bai-ial tu tai | |
| Sejek | ||
| Taluku | ||
| Puyuma | ||
| Rukay | ||
| Cou | coon | |
| Kabalan | ||
| Tau/Yami | rawen | |
| Saw | ||
| Kanakanabu | ||
| Laaluwa | ||
| Saysia |
namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]- 《中國高等植物資料庫全庫》. 中國科學院微生物研究所. [2009-02-24].
- 行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p130
- 維基百科：https://zh.wikipedia.org/wiki/姑婆芋_(植物)
- 彰化縣衛生局-如何區分「姑婆芋」與「芋頭」：https://www.chshb.gov.tw/node/190931351
- 原住民電視台-大自然的糧食姑婆芋 族人搭臨時屋材料：http://titv.ipcf.org.tw/news-19266
- nisulitan ni Mahi Takas aci Uwi Habay.