nipaluma-timyu

timyu, timyo 朱蕉

timyu (朱蕉)

(俗名: 紅竹、紫千年竹、朱竹、鐵樹、千年木)

masadumaay a ngangan (各種名稱)

【學名】 Cordyline fruticosa (L.) Chev.

【mitesekay a ngangan】Cordyline fruticosa (L.) Chev.

【科名】 龍舌蘭科(Agavaceae)

【sapamataan a ngangan】Agavaceae

【屬名】 朱蕉屬

【mikeliday tu ngangan】Timyu a mikeliday

【俗名】 紅竹、紫千年木、朱竹、鐵樹、千年木

【tada ngangan】hong-zhu, zi-qiannian-mu, zhu-zhu, tie-shu, qiannian-mu

【英名】 Common Dracena、Tree of Ings

【igu a ngangan】Common Dracena、Tree of Ings

【族語】 布農 Bunbun Ikit、撒奇萊雅 Timyo、鄒 Tanvn Varavana

【kamu nu binacadan】Bunun (布農) Bunbun Ikit、 Sakidaya (撒奇萊雅 )Timyo、 Co (鄒) Tanvn Varavana

【使用族群】 布農、撒奇萊雅、鄒

【mitaduay nu binacadan】Bunun, Sakidaya, Co

kaliwasak nu langaw (分布環境)

Timya u hong-zhu, zi-qiannian-mu, tie-shu a nganganan, i kacaledesan nu yazhou,Taipingyang nu subalan, Aozhuo atu kacaledesan nu Meizhou a kitidaan, manamuh i cilalcilalan a maudip, itini i Taywan sipaluma i liklik nu lumalumaan nu aadihan.

(u kamu nu Hulam sa: 朱蕉又稱為紅竹、紫千年木、鐵樹等，原生於熱帶亞洲、太平洋各島嶼、澳洲及熱帶美洲等地，喜歡生長在光照充足的環境，在台灣常當作庭園觀葉植物。）

sasapayuan (藥效)

papah inai ku sanek. papah mibakah tu akuti’ nu udip, pakasapi’ tu idang, pakasaluimeng tu idang, nika tunatun, pasaluimeng tu adada, u’hu’h, nananumen, mikapah tunika sidinget. balu han mipuu’d tu idang, mibakah tu teluhu’, supa’, ka tahekal nu idang a mamenahan.

(u kamu nu Hulam sa: 葉味淡性平。葉可清熱、涼血、止血、散瘀、止痛，治咳嗽，煎水服，治流鼻水特效。花可止血、祛痰，治痰水、痔瘡出血。）

milihida tu langaw musakamu (生態形狀描述)

Timyo u long-she-lan-ke a Timyo nu yadahay a mihcaan nanay nu langdaw nu papah apuyuay nu langawan, talakaw nu langaw han makaala tu 1.5 congchyy.

(u kamu nu Hulam sa: 朱蕉屬於龍舌蘭科朱蕉屬的多年生常綠性灌木植物，株高為1.5公尺左右。）

cacay ku batac cacay ku papah, wayway nu papah kibetul a tudi malecad ku kaku tunika sadit nu madicemay atu satanayu’ sananay nu mamucuya a papahan, tanayu’ makaala tu siwa~ sabaw tu enem a congfen, kulit nu papah caay namin kalecad, idaw ku langdaway, kala sumasumanahan, lumeni’ ku kiyukiyuan atu kala sumasumanahan atu teban nu kalalaan a kulitan, papah nu akaway han tanayu’ makaala tu cacay a bataan~ sepat a bataan a congfen.

(u kamu nu Hulam sa: 單葉互生，葉片形狀呈帶厚紙質且全緣的平滑披針形或長橢圓形，長約9-16公分，葉片顏色依品種不同而不同，有綠色、淡紅、暗紫或淡紅與黃色相間等等，葉柄長約10-40公分。）

sadingsing yadah kunika cebalan tu langdaway, sanglacay, kalawlawan, sumanahay atu kiyukiyuan a adidiay nu baluan, nika cebalan nu balu i akaway siciit aca, nika babenisan nu akawaya nu baluhan siadidiay a baluan, nika cebal nu baluan masadicem. mabadi’ satu ku balu siheci tu mahidaay u mali a sumanahay a sikabiay nu hecian.

(u kamu nu Hulam sa: 春季開出許多綠色、白色、微黃色、紅色或紫色的小花，花序主軸上再生分枝，於分枝上再著生互生的小花，整個花序呈圓錐狀。開花後結出的果實為球形的紅色漿果。）

timyo u tianmen-dong-ke mikeliday nu langawan, duma a ngangan han u sumanahay nu papah a Tie-shuan. yadahay a mihcaan nanay a langdaw nu papah apuyuay nu langawan, nikaliwsak nu langaw i zhongguo, yindu atu kacaledesan nu yazhou.

(u kamu nu Hulam sa: 朱蕉為天門冬科朱蕉屬下的一個種，又名紅葉鐵樹。多年生常綠灌木，廣布於中國、印度與熱帶亞洲。）

talakaw makaala tu cacay ~tusa a chyy, papah mapulun i akawayan nu tunduh, masasuala a sipapah, papah nu tabaki adidi u langaw ku han caay namin kalecad, papah nu kulit, sulit nu langw caaya tu kalecad, nipalumaan nu palumaay yadah ku caaya kalecad nu langawan, makaala tu tusa a bataan ku langawan.

(u kamu nu Hulam sa: 高約 1-2 尺，葉片聚生於莖的頂端，交互生長，葉的大小依品種而有所不同，葉面顏色、斑紋也因品種不同而有極大差異，朱蕉的園藝變種相當多，約二十種，是臺灣相當常見的庭園觀葉植物。）

timyo u sasapayuantu ku langaw, duma u balu, papah, lamit u sasapayuen namin, zhongguo nu binawlan sipingaay tu idang, idang nu isi’, jun-li adadaan.

(u kamu nu Hulam sa: 朱蕉也是藥用植物，其花、葉、根均可入藥，中國廣西民間曾用來治咯血、尿血、菌痢等症。）

naw kitidaan (原產地)u kamu nu Hulam sa: 中國大陸華南、喜馬拉雅山、印度、麻六甲、馬來西亞、澳洲及太平洋群島等熱帶地區。

zhongguo Dalu Huanan, Ximalaya-shan, Yindu, Ma-liujia, Malaixiya, Aozhou, atu taipingyang a subalan nu kacaledesan a kitidaan.

(u kamu nu Hulam sa: 中國大陸華南、喜馬拉雅山、印度、麻六甲、馬來西亞、澳洲及太平洋群島等熱帶地區。）

kaliwasak (分佈)

(u kamu nu Hulam sa: 台灣於 1865 年由廣東引進種植，現普遍被用來作庭園觀葉植物。

Taywan namaka cacay a malebut walu a lasubu enem a bataan idaw ku lima a mihcaan namaka Guangdong nipatayni paluma, ayda han i likliksa nu lumalumaan paluma tu aadihan.

sasahican (用途)

1.ikabing atu liwliw nu luma nipaluma tu aadihan, kapahany nu aadihan tu papah a langawan, maadih ita i lumalumaan.

(u kamu nu Hulam sa: 盆栽或庭園觀賞樹：優良觀葉植物，普遍被栽種為觀賞植物。）

2.sasapayuan (藥用)

kasisapayuan (成份)

papah idaw ku Fen-lei,Anjisuan, waneng. mingaay tu muta’ tu idang, balec, haykikac, bituka katahekal nu idanga, sawada’ nikatahekalan nu idang, siidang ku isi, siidang ku tai’, tadayadah ku bulad, adada ku atay, mabanic, malaliya, zipanbing, lebawa.  

(u kamu nu Hulam sa: 葉含酚類，氨基酸，糖。治吐血，勞傷吐血，肺結核咳血，胃出血，腸出血，尿血，便血，月經過多，肝氣痛，痢疾，赤痢，紫癍病，跌打腫痛。）

tatapangan (莖)

langdaway nu apuyuay a kilangan, patelek, talakaw nu langaw han makaala tu cacay ~tusa a congchyy, tabaki ku tatapangan cacay ~ tulu a congfen, alahican siciit.

(u kamu nu Hulam sa: 常綠性灌木，直立，株高為 1~2 公尺；莖粗 1~3 公分，有時稍分枝。）

papah (葉)

papah mapulung i angangan nu tunduh, malecad ku kakau, cacay ku batac cacay kupapah, wayway nu papah sadicemsa atu mamucuya kunika diceman, caay kalecad ku tabaki nu papahan u langaw kuhan , tanayu makaala tu tusa a bataan idaw kulima ~ lima a bataan a congfen, ahebal han lima ~ cacay a bataan a congfen.

(u kamu nu Hulam sa: 葉片叢生於莖頂，全緣，互生，葉形為披針形或長橢圓形，葉大小依品種而異，長 25~50 公分，寬 5~10 公分。）

kulit nu papah caay namin kalecad, idaw ku langdaway, kala sumasumanahan, lumeni’ ku kiyukiyuan atu kala sumasumanahan atu teban nu kalalaan a kulitan, masadid ku hekal nu papah, teban nu akaway ka tinengan ku sulit, malecad ku kakum kibetul, idaw ku akaway tanayu’han makaala tu lima ~lima a bataan a congfen, papah nu akaway idaw ku masalebungay, tanayu han makaala tu cacay a bataan ~ tulu a bataan a congfen, lamit ahebal miliwliw tu tatapangan.

(u kamu nu Hulam sa: 葉面顏色依品種而不同，有綠色、淡紅、暗紫或淡紅與黃色相間。葉面平滑，中肋明顯，全緣，厚紙質，有柄長約 5~50 公分，葉柄有槽，長 10~30 公分，基部變寬，抱莖。）

balu (花)

papah nu sasaan yadah ku langdaway a kulitan, sanglacay a kulitan atu kala lawlawan ku kulit, sumanahay a kulit, kiyukiyuan a kulitan nu adidiay a baluan, sadicem sa kunika cebalan nu balu, kacebalan nu balu a dicem han makaala tu tulu a bataan ~enem a bataan a congfen, tepal nu lamitan idaw ku tabakiay satabu, nubaluan idaw ku tuluay nu satabu. 

(u kamu nu Hulam sa: 葉腋萌發許多綠色、白色或微黃色、紅色、紫色小花，呈圓錐花序；圓錐花序長 30~60 公分，側枝基部有大的苞片，每朵花有 3 枚苞片。）

balu kala sumasumanahan, langdaw kiyukiyuan ku kulit katukuh tu kalawlawan a kulitan, tanayu’ han cacay a congfen, balu nu akaway aapuyu, inai ku tanayuay nu 0.3~0.4 congfen.

(u kamu nu Hulam sa:花淡紅色、青紫色至黃色，長約 1 公分；花梗通常很短，較少長達 0.3~0.4 公分。）

hekal miliwliway tu balu a belih nu sasaay midepit tu labu malatankunga, nika cebalan tu pabaw han pasayda i hekal mungangu atu micubelis aca kuni ka cebalan nu balu, tamaan nu baluan i takulaw nu tankungaan, apuyu ibelih nu balu, balu nu akaway satanayu’ sa . kasibaluan han i sabaw tu cacay a bulat katukuh tu sakatusa a mihcaan nu tuluay a buladan.

(u kamu nu Hulam sa: 外輪花被片下半部緊貼內輪而形成花被筒，上半部在盛開時外彎或反折；雄蕊生於筒的喉部，稍短於花被；花柱細長。花期 11 月至次年 3 月。）

heci (果實)

heci mahida u mali sikabi, maduhem satu sumanah. Papah mapulung i tatapangan atu akaway nu pabawan, kala mulmulan tu mamucuya ku dicem, langdaway ku kulit atu kala kiyuan ku sumanah.

(u kamu nu Hulam sa: 果實為球形漿果，熟時紅色。葉聚生於莖或枝的上端，矩圓形至矩圓狀披針形，綠色或帶紫紅色。）

nipalumaan yadah kuma hicaay nu langawan, makaala tu tusa a bataan ku pina, mahida u sumanahay ku lilis nu Timyo, adidiay nu sumanahay, langdaway nu papahan a Timyo, zi-qiannian-mu.

(u kamu nu Hulam sa: 園藝變種多，約 20 種，如：紅邊朱蕉、細葉朱、青葉朱蕉、紫千年木。）

u siwkay nu nipaluma

kakuniza	植物分類	()tabakiay a kilang (v)adidi'ay a kilang ()lutuk ()lutuk-balu ()masay ()zuma ()mahetik ku papah (v)dauc landaway ()zuma (v)yadah a mihca ku uzip ()cacay a mihca ku uzip ()1-2 a mihca ku uzip ()zuma
takalaw nu bayu'	生長海拔高度
mauzip subal	生長區域
nipaluma sasahicaan	栽種功能	yumah野生(v) mukan食用() sapayu'藥用(v) paazih觀賞() lidung遮蔭() zuma其他()
takalaw maka	株高
papah tanaya'	葉長
papah ahebal	葉寬
papah mapela'	葉瓣
balu ahebal	花徑	tanayu’ han cacay a congfen
balu kulit	花色	balu kala sumasumanahan, langdaw kiyukiyuan ku kulit katukuh tu kalawlawan a kulitan
heci	果實	heci mahida u mali sikabi, maduhem satu sumanah. Papah mapulung i tatapangan atu akaway nu pabawan, kala mulmulan tu mamucuya ku dicem, langdaway ku kulit atu kala kiyuan ku sumanah.
paenu	種子	heci mahida u mali sikabi, maduhem satu sumanah. Papah mapulung i tatapangan atu akaway nu pabawan, kala mulmulan tu mamucuya ku dicem, langdaway ku kulit atu kala kiyuan ku sumanah.

u sanek nu nipaluma

1	sanek	味		7	dawmi	軟
2	letek	毒		8	siceka'	刺
3	cedam	甘,甜		9	dieku	溫
4	aledah	辣,辛		10	cuedet	寒,涼
5	atekak	苦		11	acak	乾
6	cupelak	澀		12	zuma	其他(味淡性平)	v

malaheci tu imelang

1	pangangay	(生)津		27	kaliwates	(消)小疔
2	akacay-akuti	(減)燥熱	v	28	malebawa	(消)跌打腫傷
3	cuedet	(減)寒冷		29	akuti'	(消)燙傷
4	patezep tu izang	(消)出血	v	30	tunatun	(消)瘀血	v
5	paisi'	(利)排尿		31	tibeni	(消)泡疹、痱子
6	taluktuk	(減)發炎		32	kebing	(消)麻疹
7	sulalis	(退)發燒		33	sizaz	(消)濕疹
8	cebu' taluktuk	(消)尿道膀胱炎		34	butus	(消)水腫
9	mapudasay	(減)皮膚病		35	kalad nu bau	(減)蛇咬
10	atay taluktuk	(減)肝炎		36	bulad adada'	(消)經痛
11	adada'	(減)痛	v	37	cadi'ci	(減)心痛
12	sicedam isi	(減)糖尿病		38	pasicucu	(增)乳汁
13	ngidngid	(消)嘴破嘴角發炎		39	bali-malalemed	(減)風濕
14	teluhu	(消)濃痰	v	40	calenged	(止)皮膚癢
15	takulaw adada'	(減)喉嚨痛		41	sinawal	(減)暈眩
16	tuzu malebawa	(減)關節炎,風濕痛		42	manah	(消)痔瘡	v
17	mabanic	(消)腹瀉		43	pucu'	(消)淋巴痛
18	muta'	(調)嘔吐		44	buyu'	(解)中暑
19	masikata'	(調)便秘		45	suaw	(止)渴
20	adada' tangah	(減)頭痛		46	muni' ku banges	(消)皮膚潰爛
21	malihen	(怯)咳嗽	v	47	takalaw ku izang	(減)高血壓
22	makamaw	(減)感冒		48
23	milisawada'	(調)腸胃病，胃痛		49
24	walak	(解)中毒		50
25	maduka'	(消)破皮傷		51
26	puces	(消)膿包、大疔		52	zuma	其他

pasubana i cacudadan a lacul

u cudad a ngangan	Cordyline fruticosa(L.) Chev.
u sapamat a ngangan	Agavaceae(龍舌蘭科)
u Amilika a ngangan	Common Dracena; Tree of Ings

u zuma a cidekay a kamu, saungay misapayu' a cidekay

cidekay	ngangan	miungay
Sakizaya	timyu, timyo	v
Pangcha
Tayan
Paywan
Yuwatan	bunbun ikit	v
Sejek
Taluku
Puyuma
Rukay
Cou	tanvn Varavana	v
Kabalan
Tau/Yami
Saw
Kanakanabu
Laaluwa
Saysia

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan

《中國高等植物資料庫全庫》. 中國科學院微生物研究所. [2009-02-24].

行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p109