nipaluma-yamsu, yamso

yamso

yamsu, yamso 茴香

(俗名：香絲菜、蘹香、客人芫荽、臭芫荽、茴香八角珠、小茴香、土小茴、南茴香)

女生的美容聖品，對毛孔粗大和防皺有很好的幫助。

masadumaay a ngangan (各種名稱)

【學名】 Foeniculum vulgare Gaertn.

【mitesekay a ngangan】Foeniculum vulgare Gaertn.

【科名】 繖形科(Umbelliferae)

【sapamataan a ngangan】Umbelliferae

【屬名】 茴香屬

【kakelidan a ngangan】Yamso

【俗名】 香絲菜、蘹香、客人芫荽、臭芫荽、茴香八角珠、小茴香、土小茴、南茴香

【tada ngangan】shiang-sytsay, hwai-shiang, kehren-yuansuei, chow-yuansuei, yamso-bajyue-ju, adidiay a yamso, tuu-yamaso, tilul- yamaso

【英名】Fennel

【igu a ngangan】Fennel

【族語】 布農 Ma-Ansum Tu Ismud、撒奇萊雅 Yamso、鄒 Cuun 'Iciuru、雅美 Angno So Yakan

【kamu nu binacadan】Bunun布農 Ma-Ansum Tu Ismud、Sakidaya撒奇萊雅 Yamso、Co鄒 Cuun 'Iciuru、Tau雅美 Angno So Yakan

【使用族群】 布農、撒奇萊雅、鄒、雅美

【mitaduay nu binacadan】Bunun, Sakidaya, Co, Tau

kaliwasak nu langaw (分佈環境)

yamso nai jong-qwo a kitakida nu dadipasan, manamuh i sapiay a demiadan, Taywan nu langawan han manamuh i kapahay nuni pacilaan atu kapah nu lalaliwan nu nanum a lalaan atu sasa nu buyuan atu dadadanan.

(kamu nu Hulam:茴香原產地中海國家沿岸，性喜冷涼氣候，台灣大部份分布於充足的日照與排水好的土壤的低海拔山坡與產業道路中。）

sakasapayu (藥效)

yamso kala alealedahan sapi’, sakacaay nuni ka kapah nuni kanan atu caay ka asu nunikan, nika sakay banges nikacalekahan atu kubid han idaw ku sapipadangan tu kapah, u sakay bangcal nu tatayna.

(kamu nu Hulam:茴香味辛性溫，對於消化不良與食慾不振有很好的療效，而且它對毛細孔粗大與防皺有很好的幫助，是女生的美容聖品。）

milihida tu langaw musakamu (生態形狀描述)

yamso han u macebalay nu baluan yadahay nu mihcaan nanay a lutukan, talakaw nu langaw han makaala tu siwa a bataan~ tusa a lasubu a cong-fen, idaw kupi cidekan nu bangsis sisa matalaw ku cilekay, hina palumaan.

(kamu nu Hulam:茴香為繖形花科多年生草本植物，植株高約90-200公分，具有強烈香氣所以耐蟲害，易栽培。）

akaway si papah masasuala, papah han sumilaway langdaway ku kulit, adidi, papahan tulu~sepat masa banuh kunika celit, mahida u keliw ku wayway, papah nu angangansa u sacalep mitabu tu akaway.

(kamu nu Hulam:莖生葉且互生，葉藍綠色，纖細，葉片3-4回羽狀分裂，線形，葉基部為鞘狀且抱莖。）

balu nikacacebalan han u mata tibabaay nu nika cebalan i tunduh, balu han kalawlawan ku kulit, lima ku sasemaan nu balu.

(kamu nu Hulam:花序為複繖形花序頂生，花黃色，具有5個花瓣。）

heci han nu tusaay a papanu’an nikapulungan, u mapacacuya nu tusaay a hahecian, tanayu han 0.6 cong-fen, hese’, satanayu’ sa kunika mulmul nu kuheci, mabalad kunika dicem nu sasulitan.

(kamu nu Hulam:果實是由二分果合成，為雙懸果，長約0.6公分，褐色，長橢圓形，具縱稜數。）

yamso, u sicedamay a yamso han. u macebalay a yamso han a lanbawan nu macebalay a lutukan.

(kamu nu Hulam:茴香，也被稱為甜茴香。為繖形科茴香屬的開花植物種。）

nai ticul-hay a dadipasan atu wali-timu-ya a tada langaw, nika ayda han mahamin tu mapaluma i kitakit nu kitidaan, picidekan ititni i dadipasan atu maacakay nu lalaan.

(kamu nu Hulam:原產於地中海沿岸與東南亞的原生種，但目前已廣泛被種植在世界許多地方，特別是在海岸附近乾燥的土壤。）

wayway (型態)

yamso a langawan caay ka talaw tu sienawany a mihcaan nanay a lutukan nu langawan.

(kamu nu Hulam:茴香是一種耐寒的多年生草本植物。）

langaw nida makaala tu 2.5 mi ku katalakawan, kala langlangdawan ku kulit patelek, akaway han mabuhang ku labu. papah nu tanayu han makaala tu sepatay a bataan nu cong-fen.  

(kamu nu Hulam:它可以生長到了2.5mi的高度，呈粉綠色筆直狀，莖為空心。葉長可達40公分長。）

kikul han adidi satanayusa, 0.5 congli ku ahebal. wayway nu balu han lima ~sabaw tu lima a cong-fen macebalay nu baluan, numa cebalay nu balu han tusa a bataan ~lima a bataan nu adidiay a kalawlawan nu kulitan a baluan.

(kamu nu Hulam:其尾段呈現細長狀，約0.5公釐寬。花型為5-15公分寬的繖形花序，每個繖形花序有20〜50個微小的黃色花朵。）

haci han sepat~pulu’ cong-li nu tanayu, bangkiw nu congli ku ahebal miki adidi henay, hekal kala idawku i hekalay nu sasulitan a kulit nu kala langlangdawan a kulitan nu heci.

(kamu nu Hulam:果實4-10公釐長，半公釐寬或更小，表面帶有淺溝紋道的粉綠色種子。）

kitidaan mulangaw (生長區域)

nai ticunghay nu dadipasan atu wali-tumu-ya nu yamso, ayda hantu mahamintu ku kitakit a idaw ku langaw nu yamso.

(kamu nu Hulam:原產於地中海沿岸與東南亞的茴香，目前已廣泛被種植在世界各個角落。）

pasu itida i paio, Amilika, ciwnata timulan atu Yaco a kitidaan atu Awtaliya.

(kamu nu Hulam:包括在北歐，美國，加拿大南部和亞洲大部分地區和澳大利亞。）

u sapal ku sapibuwah, itida i Awta-liya atu A-milika u lacesay a lutuk kuyda sa.

(kamu nu Hulam:它是用種子來進行繁殖，在澳大利亞和美國則被視為是侵略性的雜草。）

kakanen (食用)

yamso icuwacuwa tu kuni ka buwahan nu palumaay, u akaway, papah atu heci idaw kuni kalecad nu saneng, tada bangsistu sisa malakane nu tademaw.

(kamu nu Hulam:茴香在各地被廣泛的種植，它的花柄，葉片與種子都具備有相似的味道，因氣味濃郁而被取之食用。）

yamso, kala sicecedaman, angangan han maheda u kama ku sanek。

(kamu nu Hulam:茴香，帶有甜味，主基調為柑橘香。）

nikansuan tu a yamso nu heci atu sanenk atu yang-yamso malecad ku sanek, heci ma’nta’ henay kala langlangdawan ku kulit atu cuongse, hamaw sa mala ababwan ku kulit, anu amisalami’sa , langdaway ku sakapahay.

(kamu nu Hulam:乾燥後的茴香籽其氣味與洋茴香相似，種子新鮮時呈現綠色或棕色，慢慢的會轉變成暗灰色，如果要做烹飪使用，綠色是最好的。）

papah nu saneng han atu waway mahida u seluo, mangaduay nu papah sakay sakadalian, atu patenep tu sakan tu sala, sapatinu’ tu tawyu atu sicedamay a putin, sipatayda ini sa kabian atu nubutingay a tawyuan sakaasu nu nunikan.

(kamu nu Hulam:葉子的香氣與形狀貌似蒔蘿，嫩葉常被當作裝飾使用，或加入到沙拉，調味醬汁或甜品布丁中，也會被使用在湯品或魚露中以增加其風味。）

itini i Taywan nu kasienawan kanca paluma tu yamso.

(kamu nu Hulam:臺灣全境冬季普遍作蔬菜栽培。）

sapihica (用途)

kaneng, akaway taneng a semsemhan sipalamlamen tu sala a mukan. akaway atu papah u saasuay nu salamian. heci nida taneng misangan tu sapabangsis, taneng mala ucia nu bangsisay a nananuman, mipadang misiwka.

(kamu nu Hulam:食用，莖可拿來搭配生菜沙拉。莖葉是很好的蔬菜。種子則被當做香料，也可泡成香草茶，可助消化。）

sasapayuan (藥用)

(kamu nu Hulam:性味：果實：辛、溫；根：辛、甘、溫；莖、葉：甘、辛、溫。

saneng, heci han, kala alealedahan, diheku. lamit han, kala alealedahan, cicedaman, diheku. akaway han, sicedam, alealedahan, dihedu.

(kamu nu Hulam:【效用】果實：散寒止痛，理氣和胃治痛經，小腹冷痛，食少吐瀉，睪丸偏墜，水疝。

【sakayhica】heci han, sakay caay ka adada, pakakapah tu udip atu bituka ni kabuladan, adada nu bili, muta’, maheti’k ku butul, sawada’.

(kamu nu Hulam:【根】溫腎和中，行氣止痛。治寒疝腹痛，風濕關節痛；莖、葉：袪風，順氣止痛。治癰腫，疝氣。

【lamit】misapi’ tu buwa’, paculil tu idang. adada nu bili, kansicu. akaway ,papah, milawpes tu lebawa, pakakapah tu culil nu idang. puces, sawada’.

picidekan a wayway (特性)

micapiay tu mihcaan nanay atu mihcaan nanay a langaw nu patelekay a lutukan a langawan, caay katalaw tu sienaw, talakaw nu langaw han makaala tu lima ~ cacay a lasubu lima a bataan a cong-fen, lanaw han kala sangsanglacan, micidek ku bangsis, akaway patelek sa mabuhung ku teban yadah ku ciit.

(kamu nu Hulam:越年生或多年生直立小草本植物，耐寒，植株高度約 50~150 公分，全株表面有粉霜，具強烈香氣；莖直立中空多分支。）

papahan kala sumisumilawan langlangdawan ku kulit, aadidi’, masasualaku papah, u tulu ~sepat a matatibabay a banuhan nu papah, wayway mahida u ngengzing, mahida u keliw ku sasulitan, idaw ku adidiay nunika lengatan.

(kamu nu Hulam:葉藍綠色，纖細，互生，為 3~4 回的羽狀複葉，形狀類似紅蘿蔔，呈線狀，有細的裂紋。）

maaapa’ kuni kacebalan nu balu i tunduh atu tepal, balu nu akawy tanayu han tusa ~tusa a bataan idaw ku lima a cong-fen, nika cabal nu akaway han enem~ tasa a bataan idaw ku siwa, caay namin kalecad ku tanayu, tanayu han cacay nu pagnkiw~ pulu’ a congfen.

(kamu nu Hulam:複繖形花序頂生與側生，花序梗長 2~25 公分；繖輻 6~29，不等長，長 1.5~10 公分。）

adidiay nika cabal nu balu han idaw ku balu sabaw tu sepat~ tulu a bataan idaw ku siwa, balu nu akaway aadidi’, caay kalecad ku tanayu, nai ku kakicuh.

(kamu nu Hulam:小繖形花序有花 14~39；花柄纖細，不等長；無萼齒。）

balu nu sema han kala lawlawan ku kulit, macacuis ku mulmul atu nika cacuisan nu mulmulan, tanayu han 0.1 cong-fen, nuayawan han idaw kunika tatepikan nu adidiay a sasemaan, cacay ku teban.

(kamu nu Hulam:花瓣黃色，倒卵形或近倒卵圓形，長約 0.1 公分，先端有內折的小舌片，中脈 1 條。）

balu mitanayu tu balu nu sasemaan, balu a kitidaan masamulmul, kala lawlawan ku kulit, balu nu akawy mamulmul sadicemsa, balu nu akaway a puyu, pasayda i putah kunika cebal atu mihena pipi’ay i lala’.

(kamu nu Hulam:花絲略長於花瓣，花藥卵圓形，淡黃色；花柱基圓錐形，花柱極短，向外叉開或貼伏在花柱基上。）

heci nu tusaay a hahecian malacacay, satanayusa ku mulmul, hese, tanayu han 0.4~0.6 cong-fen, ahebal han 0.15~0.22 cong-fen, angnangan nu akawayan lima a sasulitan, sadicemsa.

(kamu nu Hulam:果實是由二分果合成，長圓形，褐色，長 0.4~0.6 公分，寬 0.15~0.22 公分，主稜 5 條，尖銳。）

angangan (莖)

(kamu nu Hulam:草本，被毛，有濃郁的香氣，高 50~150 公分，莖圓柱形，上部多分枝，具細縱紋，帶粉綠色。

lutukan a langaw, nikudan sibanuh, micidek ku bangsis, talakaw han lima~cacay a lasubu lima a bataan a cong-fen, akaway makimulmul, pabaw han yadah ku ciit, mabalad ku sasulitan, kala langlangdawan ku kulit.

papah】 (葉)

angangan sipapahtu madadecdec ku langaw, akaway sipapahtu masasuala tu akawy, tanayu nu akaway han tulu ~sepat nu pangkiw a cong-fen, tapabawsa kunika apuyu, angangan mahida u calep mitabu tu akaway, papah han tulu~sepat kunika cacelitan, masa keliw atu kupa, sadicemsa.

(kamu nu Hulam:基生葉叢生，莖生葉互生，柄長 3~4.5 公分，向上漸短，基部呈鞘狀包莖，葉 3~4 回羽狀分裂，線形或絲狀，尖頭。）

numasa dicemay a akaway ilabu han si sasimalan nu husu’ cacay, nika pulungan a sasimalan nu husu’ tusa, idaw ku picidekan nu sanek, lali sapalan han patelek sibuhang. kasi baluan han tulu ~sepat a bulad, kasihecian han lima ~pitu abulad. Caay ka talaw tu cilekay, hangsa buwahan.

(kamu nu Hulam:每稜槽內有油管 1，合生面油管 2，有特殊香味；胚乳腹面近平直或微凹。花期 3~4 月，果期 5~7 月。耐蟲害，易栽培。）

u siwkay nu nipaluma

kakuniza	植物分類	()tabakiay a kilang ()adidi'ay a kilang (v)lutuk ()lutuk-balu ()masay ()zuma ()mahetik ku papah ()dauc landaway (v)zuma (v)yadah a mihca ku uzip ()cacay a mihca ku uzip ()1-2 a mihca ku uzip ()zuma
takalaw nu bayu'	生長海拔高度
mauzip subal	生長區域
nipaluma sasahicaan	栽種功能	yumah野生(v) mukan食用() sapayu'藥用(v) paazih觀賞() lidung遮蔭() zuma其他()
takalaw maka	株高	lima ~ cacay a lasubu lima a bataan a cong-fen 50~100cm
papah tanaya'	葉長
papah ahebal	葉寬
papah mapela'	葉瓣
balu ahebal	花徑
balu kulit	花色
heci	果實
paenu	種子

u sanek nu nipaluma

1	sanek	味		7	dawmi	軟
2	letek	毒		8	siceka'	刺
3	cedam	甘,甜		9	dieku	溫	v
4	aledah	辣,辛	v	10	cuedet	寒,涼
5	atekak	苦		11	acak	乾
6	cupelak	澀		12	zuma	其他

malaheci tu imelang

1	pangangay	(生)津		27	kaliwates	(消)小疔
2	akacay-akuti	(減)燥熱		28	malebawa	(消)跌打腫傷
3	cuedet	(減)寒冷		29	akuti'	(消)燙傷
4	patezep tu izang	(消)出血		30	tunatun	(消)瘀血
5	paisi'	(利)排尿		31	tibeni	(消)泡疹、痱子
6	taluktuk	(減)發炎		32	kebing	(消)麻疹
7	sulalis	(退)發燒		33	sizaz	(消)濕疹
8	cebu' taluktuk	(消)尿道膀胱炎		34	butus	(消)水腫
9	mapudasay	(減)皮膚病		35	kalad nu bau	(減)蛇咬
10	atay taluktuk	(減)肝炎		36	bulad adada'	(消)經痛
11	adada'	(減)痛		37	cadi'ci	(減)心痛
12	sicedam isi	(減)糖尿病		38	pasicucu	(增)乳汁
13	ngidngid	(消)嘴破嘴角發炎		39	bali-malalemed	(減)風濕
14	teluhu	(消)濃痰		40	calenged	(止)皮膚癢
15	takulaw adada'	(減)喉嚨痛		41	sinawal	(減)暈眩
16	tuzu malebawa	(減)關節炎,風濕痛		42	manah	(消)痔瘡
17	mabanic	(消)腹瀉		43	pucu'	(消)淋巴痛
18	muta'	(調)嘔吐		44	buyu'	(解)中暑
19	masikata'	(調)便秘		45	suaw	(止)渴
20	adada' tangah	(減)頭痛		46	muni' ku banges	(消)皮膚潰爛
21	malihen	(怯)咳嗽		47	takalaw ku izang	(減)高血壓
22	makamaw	(減)感冒		48
23	milisawada'	(調)腸胃病，胃痛		49
24	walak	(解)中毒		50
25	maduka'	(消)破皮傷		51
26	puces	(消)膿包、大疔		52	zuma	其他(消化不良、食慾不振)	v

pasubana i cacudadan a lacul

u cudad a ngangan	Foeniculum vulgare Gaertn.
u sapamat a ngangan	Umbelliferae(繖型科)
u Amilika a ngangan	Fennel

u zuma a cidekay a kamu, saungay misapayu' a cidekay

cidekay	ngangan	miungay
Sakizaya	yamsu, yamso	v
Pangcha
Tayan
Paywan
Yuwatan	ma-ansum tu ismud	v
Sejek
Taluku
Puyuma
Rukay
Cou	cuun 'iciuru	v
Kabalan
Tau/Yami	angno so yakan	v
Saw
Kanakanabu
Laaluwa
Saysia

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan

《中國高等植物資料庫全庫》. 中國科學院微生物研究所. [2009-02-24].

行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p198