padaduki

padaduki

padaduki (kamu nu Hulam: 蝙蝠), masadumaay a pangihaan: pedaduki, bidadiki aca.

icuwa ku aenengan nu padaduki (蝙蝠住哪裡？)

蝙蝠屬於夜行性動物，通常會在清晨或傍晚外出覓食。那麼大部分的時間蝙蝠都待在哪裡休息呢？其實不同種類的蝙蝠會選擇不同類型的休息地點，這些休息地點通常稱之為「棲所」。

u padaduki sa masa nu labiay a mulatlat a aadupan, iti alahicaan sa u nina’ nu padaduki sa, hina i katabalan atu i sansandepan tahkal a mukilim tu kakanan, mahida sa ina padaduki sa icuwa tu a pahanhan saisaw? pisahecian sa cayay kalecad nu padaduki sa, mipili tu sikacaay kalecad nu kakitidaan a pahanhan, ina mahiniay a sipahanhan a kitidaan sipanganga han tu ya "lalabinan".

天然的洞穴是最廣為人知的蝙蝠棲所，例如墾丁森林遊樂區的仙洞、鐘乳石洞都曾經有蝙蝠居住；而阿里山森林鐵路廢棄的隧道，也時常發現台灣葉鼻蝠的蹤跡。除了洞穴外，蝙蝠也可能會住在樹上，例如倒吊在樹枝上、樹葉下、躲在樹皮裂縫中、樹洞，都是蝙蝠會選擇的棲所。

masalahaday nu pungkang sa u sikatinengan nu tademaw a lalabinan nu padaduki, tinaku ya Ke-ting hananay a aidangan niya kilakilanganay a Siyen nu pungkang, atu ya cung-zu a ba’tuan (鐘乳石) a pungkang, kaidawan nu padaduki a mueneng, i Alisan hananay ya kilakilangan nibakahan tu a dadan nu silamalay a pungkang, kaidawan tu a sikadih kya nu Taywanay masapapahay ku cihek nu padaduki. caay kau pungpungkangan adada sikaidaw a mamelal, ina padaduki sa sinina’ tu iti kilang mueneng, tinaku belihen mucacuy i ciid nu kilang, i sasa nu kahtikan nu papah, milimek i buhangbuhangan a banges nu kilang, uyni sa u sakanamuhan nu padaduki a sipahanhan.

u canacanan ku kakanan nu padaduki? (蝙蝠吃什麼？)

目前臺灣已發現 35 種蝙蝠，其中只有台灣狐蝠、印度犬果蝠、棕果蝠是以花粉、果實為食，其餘 32 種蝙蝠都是以昆蟲為主食，例如：金龜子、天牛、蛾、蚊等。雖然我們無法跟在蝙蝠身邊觀察牠們到底吃了什麼，但是只要透過研究蝙蝠的排遺（大便），就可以略知一二，例如：台灣葉鼻蝠的排遺中時常可以發現金龜子、天牛等昆蟲的鞘翅碎片。

i ayaw nu kutusisa sa nu Taywanay a nikaadihan tu kasasiduma nu padaduki 35 ku sikaidaw, i labu sa ya Taywanay a masakuyuay a padaduki, nu Ing-tuay masawacuay atu ya cung-ko hananay a padaduki, u sikahtikan nu balu a bihun ku kaenen, u liwan tu 32 a masadumaay sa, u cilekay ku tatungusan a mukan, tinaku ya kimku, tangisngisay, pilaliho’, likes kayadah. kanahatu caay kita a siwantan a mitapal tu nikaenan nu padaduki sa, nika sipakaydaen tu nikaenan nu heni a tayi sa sikatineng tu, tinaku nu Taywanay ya masapapahay ku cihek a padaduki a nitayian sa, sanisani sikadih ita kaidawan tiya caay kamelmel a nikaenan, u sapikpik nu kimku, tangisngisay, a cilekay mamelaw ku nikemkeman masadit tu.

至於以血液為食的吸血蝙蝠，地球上確實有這樣的物種存在，主要分布於中南美洲，臺灣並無吸血蝙蝠。而且吸血蝙蝠「吸血」的方式並不像電影裡演的那樣恐怖驚悚。當吸血蝙蝠鎖定獵物時，會悄悄降落在獵物（通常是牛、豬或禽類）附近，然後安靜地爬到牠們身邊，用像刀片般銳利的門牙在獵物身上輕輕劃出一個小傷口，再用舌頭舔舐流出的血液，所以也許應該幫吸血蝙蝠正名為「舐血蝙蝠」更為恰當。

satusa ya sakay mukanay tu titiay mucepcepay tu idang(izang) a padatuki sa, itini i kitakitay sa tatenga idaw tu ku kahida, satatungusan sa itida i kalatebanan nu masatimulay nu amuhuwan, nayay i Taywan ku nikatahkalan tu mahuniay micepcepay tu idang a culal sa a musawyawya, pasu ina mahiniay a padaduki sa caay tu kahida i nu gigaay a nipigikian sakatalawan sa a pamelaw, iayaw nu pingayawan nu padaduki tu aadupan sa, sunuk saan a mudebu i udip nu aadupan kahidaanay nu nipamata sa ya (katalalan, pabuy, atu mubahelay a tuudtuud), satedep sa mukalic i udip nu cacepcepan, hidaen u nu masinangay a takini kya ngipen a misenat tu udip nu aadupan padukaen, satusa u sema ku sapininac tu ya idangan, kyu hakay a sipangangaen tiya padaduki tu a patatungus (mininacay a padaduki han) hakay masitudung.

sikabangbang nu sakabuwah (繁殖)

蝙蝠和老鼠都屬於胎生的哺乳動物，也就是一出生就是一隻蝙蝠寶寶或老鼠寶寶（不是從蛋裡孵出來的），同時都靠著吃媽媽的奶水長大。看到這裡好像覺得這兩種動物差不多，不過接下來可就大不同囉！請先準備好一台電子計算機，計算下列數學題：

ina padaduki atu edu sa masa nu biliay a mukanay tu salang sikalecuh a aadupan, mahida u lecuh saan sa masacacayay a wawa (caay kau nu ti’kukay a nikadikuan) kutusisa malcad a miida tu salang nu cucu nu ina ku sakabalaki. pitapal katukuh ayda sa mallecad ku sakabalaki, nika kilul sananay sa kayadahan tu ku caay kalecad yu! pilasuli henay tu cacayay a nupiyatay a sausiki, a may sausi tu makasasaay a nipatinakuan.

一對老鼠（一公一母）一年可以生 8 胎，一胎可生 6 隻幼仔，幼仔 21 天後可懷孕繁殖；一對蝙蝠（一公一母），一年可以生 1 胎，一胎可生 1 隻幼仔，幼仔 1 年後可懷孕繁殖。假設在食物、水、空間皆充足情形下，經過 1 年後，總共會有超過 250 隻老鼠，但是只有 3 隻蝙蝠！其實蝙蝠的繁殖能力並不如大家印象中那麼好，所以在蝙蝠的繁殖季節更要避免打擾牠們，每隻蝙蝠寶寶都是很珍貴的呢！

mahtatusaay a edu (cacay ku tama, cacay ku laang) cacay a mihcaan sa silecuh tu waluay nu biliay, masacacayay nu bili sa enam ku lutungay a wawa, picaliwayan iti 21 a demiadan sa taneng tu a sibili a pabuwah tu wawa; mahtatusaay nu padaduki sa cacayay nu mihcaan sa taneng a misabili tu cacayay, cacay nu nisabili sa cacay ku kasalutungay, pilakuwitan tu cacay a mihcaan sa itawya a taneng misabili a pabuwah tu nudikuday. tinaku i kasibekan nu kakanenan, nanum, atu silakalakan a kitidaan taneng ku nikaahebal, kalakuwitan tu cacayay a mihcaan sa pulung han ku nu edu a kasaupu sa makaala tu 250 kayadah nu nipabuwakan, nika ya padaduki sa tulu ku masausiay a nipibuwahan! kasahecian sa caay kahida u nu tademaway a nipidatengan ku nikabuwah nu padaduki, sisa i pipatakisan nu padaduki a puu’ sa, a caay kita pilawilaw tu henian, paycacayay a padaduki sa mahida tu u budawan ita kasa’timan.

u padaduki atu makangkangay a imelang nu wacu’ (蝙蝠與狂犬病)

臺灣並沒有吸血蝙蝠，而且健康的蝙蝠通常不會主動攻擊人，但罹患狂犬病的蝙蝠可能會掉在地上，若沒有任何保護措施就直接與蝙蝠接觸，則可能讓自己暴露在危險中。如果遇到這種情形，最好戴上口罩及兩層手套再幫助蝙蝠，內層是塑膠手套，避免直接接觸蝙蝠的唾液、尿液或排遺，外層則是棉布手套，避免被蝙蝠抓傷或咬傷。

i Taywan sa nayay ku mamicepcepay tu idang a padaduki, kasakumced saan caay pikunida sa a mingayaw tu tademaw, nika kalalidan tunu wacuay pakangkangan a imelang sa ya padaduki hetik sa i sasa nu lala, anu naynayi ku pitabu tu saading tu udip a matatebing atu padaduki sa, u sakalihalawan kuyda sikalalit tu canancanan a imelang. anu sikalitemuhan sa kasisakilaway atu sikibetulay nu sakilima a miedap tu mahicaay nu padaduki ku kapahay, i labu nu sakilima sa kau mahidaay u sisu’kaay, u mamietel tu nikapabesut saan a matateyung atu padaduki ku ngangay nida, atu niisian, atu tayi, i nu hekalan sa kau nu sikupaay ku sakilima, sikacaay ka duka nu nikalusan atu nikalatan nu padaduki.

萬一真的不小心被蝙蝠咬傷或接觸蝙蝠的體液，應以肥皂清洗該部位至少 15 分鐘，用大量清水沖洗後，再以優碘或 70% 酒精消毒傷口，並前往醫院就診。

anu sikacaayan a pihaymaw sa makalat maduka atu katesian nu ngangay nu padaduki sa, kasenun a han kau sabun kusipibanaw tu ngangay atu nikadukaan, kainayi sa a makaala tu sabaw lima ku sasulitan, siladay sa au kiyadahay nu nanum ku sapibanaw tu lima , kilul satu sa kau uyducingki atu 70%ay a alukulu ku sapibanaw tu nikadukaan, satusa taydaen i paisingan a mikingsa tu nikadukaan.

ina padaduki atu ya singkuwan a balaay a imelang (蝙蝠與新冠肺炎)

博爾加雷爾博士（Mathieu Bourgarel）是法國研究機構農業研究發展中心（Cirad）的病毒追蹤者。他與津巴布韋大學的同僚們合作，來到這些蝙蝠洞穴採集來自蝙蝠的樣本和糞便。

ya Pu’l-ci-ya’-l hananay a misasaydan (Mathieu Bourgarel) u nu France a kanatalay mamikingkiway tu sakaluk a gulubu (Cirad) u mitapalay tu kasahicaan nu imelang a tademaw cinida. cinada sa mapulung atu i cipapuwye a cabay maaedap, taynien i pungpungkangan nu padaduki a muwala misupet tu tayi atu kasaditan nu tuudtuud.

在實驗室，這些科學家們對蝙蝠攜帶的各種病毒基因物質進行抽樣和排序。他們已經發現了不同種類的冠狀病毒，包括一種與「非典」（SARS，嚴重急性呼吸系統綜合症）和2019冠狀病毒病（COVID-19）同屬一類別的冠狀病毒。

iti pikingkiwan a kitidaan sa, ina mamikingkiway tu nutinengay sa, siniala tu masadumaay a imelang atu kasibekanay a tuud misametek a mipili atu pasilac. sikatinengan nunuheni ku masadumaay a nu adipingay a libung, pasu ya "caay kau nu laylayay" ya (SARS, pihacenganay tu sipihanhanay macamul ku caay kangaay) atu ya 2019 ay a masaadipingay a libungg (COVID-19) lalecad sa mahidaay u nu adipingay a libungg.

這項研究是一個世界行動的一部分，調查蝙蝠所攜帶病毒的多樣性和基因組成，在人們開始患病的時候提供快速應對的工具。

kasahinian a mikingkiw sa masa u nu kitakitay a nalatlatan a gelup, mikingsa tu nu padadukiay siniamitan tu libung atu kiyadahay nu lalekalan a pulung, iti kalingatuan nu tademaw a imelang sa paayaw tu sapaini kasenun a saan tu mamihulak a sadikecan.

「當地人經常到訪這些蝙蝠生活的地方，為的是採集糞便作為農作物的肥料。因此了解蝙蝠所攜帶的病原體就非常關鍵，因為它可能會傳播給人類，」津巴布韋大學的伊麗莎伯·戈裏博士（Elizabeth Gori）說。

"i tidaayay tu a tademaw sa hina tayni a mizizaw tu sikaudipan nu padaduki, nikaydihan sa u mamuala tu ya tayi nu padaduki u sapadamek nu heni tu nikalukan. kyu ya sakatineng tu sikelit tu kaimelangan nu udipay sa masakiketay ku kalekalan, zayhan u kaidawan nu padaduki a sipalalit ku tademaw kay", Cing-pa-pu-wiy a tabakiay cacudadan ci I-li-sa-pay Ke-li a masasaydan (Elizabeth Gori) maysakamu sa.

蝙蝠專家們啟動了一個叫「不要怪罪蝙蝠」（Don't Blame Bats）的倡議活動，意在打消對於蝙蝠無根據的恐懼和誤解，因為這些誤解正在對保育工作造成威脅。他們說，蝙蝠是地球上最被誤解和低估的動物之一。

u mamikingkiway tu padaduki a mistesekay palekal tu ya "amana pipasiilu tu padaduki sananay" (Don’t Blame Bats) a miuyuy a kawaw, tungusay sa u mamihinumay tu sakay nu padadukiay sikatalawan a libung atu nipatelidan, nikahinian a kapatelac sa piedap tu sapaading tu padaduki a nikaudipan sa kaidawan nu etael. u kamu nunuheni sa, ina padaduki sa iti kitaki u sikatatiih nu ilaliay atu caayay kasikul a aadupan sa.

長久以來蝙蝠都是人們蔑視、迫害和抱有文化偏見的對象。人們將人類很多的遭遇都怪罪於蝙蝠。而在新型冠狀病毒疫情期間，對於蝙蝠的恐懼和誤解更是有增無減。

katenesan ku kalakuwit nu mihmihcaah u padaduki sa masainayian nu tademaw a mimelaw, atu pisawacu’ ku sakay nu udip a laylay a sasasuayawan ku padaduki.u nina’ nu tademaw sa hina patelit tu caay kangaay atu kasiimelang ku padaduki. iti masabaluhayay a libung nikaidawan sa, pisuayaw tu kahinian nu padaduki sa malecad tu a matalaw atu mietel tu kasibalucu’ macunus hansaw ku pitapalan.

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan (資料來源)

• 森林裡的夜間精靈—神秘的蝙蝠: https://www.coa.gov.tw/ws.php?id=2448073

• 肺炎疫情：科學家稱新型冠狀病毒傳播不能怪罪蝙蝠：https://www.bbc.com/zhongwen/trad/science-54523723