siminciw

siminciw (火雞)

火雞（學名：Meleagris、英語：Turkey），又名七面鳥（日文稱呼）或吐綬雞（華語稱呼），是一種原產於北美洲的家禽。火雞體型比一般雞大，可達10公斤以上。根據傳統，美國人會在感恩節及聖誕節烹調火雞，和其他雞形目鳥類相似，雌鳥較雄鳥小，顏色較不鮮艷。火雞翼展可達 1.5 - 1.8 公尺，是當地開放林地最大的鳥類，很難與其他種類搞混。

u siminciw hananay a ayam (ngangan nu cudad Meleagris, nu ingu a kamu sa Turkey han), singangan aca tu ya nipanganga nu Dipun ci-miyen-niao atu nu Hulam a nipanganga a u tu-so-ci a siminciw, iti kaamisanay a kenis nu amuhuwan nipahabay. mahiniay a siminciw sa kitabakian ku nu nipahabayan, sabaketay sa makaala tu cacay a bataan kungcin ku nikabaket. makay i padutusan sa, u Amuhuwan a tademaw iti pikukayan a demiadan nu lisin atu i kulismas a lisinan sa misalami aca tu siminciw tu sakalipahak. idaw tu ku nikalecadan tu nu lumaay a ayam, u ulang sa kiadidian ku sapalangaw a siminciw u kulit sa caay ka malitmit. u sapikpik nu heni sa kaahebalan sa kaidawan tu 1.5-1.8 a depah, u masa pakunidaan tu a palaklak midangay masatabakiay a ayam itida, caay kadayum anu pasaduma han a sipalecad ku palumataan.

火雞有兩種，分別：分布於北美的野生火雞，和分布於中美洲的眼斑火雞。現代的家火雞是由墨西哥的原住民馴化當地的野生火雞而得來。

malatusa ku kasaduma nu siminciw, lakalak sa i saamisan nu amuhuwanay a siminciw, atu milaklakay i teban nu amuhuwan ya sumanahay ku mata atu tangah a siminciw. i aydaay a mapahabayay a siminciw sa, namakay i Mexico a kanatal u yincumin kya niecawan tiya milakalakay i hekal a siminciw a sakaidaw.

u ngangan (命名)

雖然火雞原產北美，在許多語言中卻有著不同的稱呼。在英語中，火雞被稱為土耳其（英語：Turkey）孤雌生殖

由於鳥類、兩棲類及魚類的性別由卵子所攜帶的性染色體決定，所以在某些特定下，

有研究聲稱，可以進行孤雌生殖，而火雞在這方面的能力比較著名。在缺乏雄性的情況下，雌鳥生產的未受精卵亦可孵化，原理為其所排出之卵和極體結合後發育所得，而其所孵出的後代通常虛弱，並幾乎都是雌性。

kanahatu ina siminciw namakay i kaamisan nu Amuhuwan, nika sipakay nu nakamuwa a sikatineng sa idaw ku caay kalecad nu mapangangan. iti nakamuwan nu yingu sa, ina siminciw sa mapangangan tuya nu (Turkey) u ulangay a sinilecuhan.

tuwa u ayam hananay nikasasiduma sa, sipakay kaidawan tu mahtusaay nu pilas siniladay ku kulit, a panutek, kyu i masaduma nu tatukian idaw ku nipikingkiwan a pakatineng, taneng ku siminciw a masacacay ku ulanga nayiay ku nipatakis sa taneng tu a siti’kuk mudiku, u nikahida sa nipasadakan tu pilas atu nu kapulungan a etel mucelak ku kasadit, u nidikuan a dutucdutuc sa masiyasiyan nayay ku angil, kahaminan sa u laang amin ku nilecuhan.

 

kaidawan nu Ciya-yi hananay a hemay nu siminciw (嘉義火雞肉飯由來)

根據地方耆老說法，二戰結束之後許多駐台美軍（主要為美國空軍）駐紮於地區，美軍將火雞帶入之後，由台中附近地區養殖戶大量繁殖。因戰後各項物資缺乏，一般人要吃雞肉不容易，火雞較大，相對於土雞價格也低，營養價值也高，地方小吃攤想到用火雞當作小吃食材，因此做出類似滷肉飯之雞肉飯料理。傳統中台灣多拿雞胸肉蒸熟剝成雞絲或雞片鋪在飯上、澆上醬汁稱作雞絲飯或雞片飯，而北臺灣多採用家雞做成「雞肉飯」，且以雞絲飯為多，但不如嘉義雞肉飯有名。

masalamitay a kamu nu kalas sa i kitidaanay kasumamadan, kalahecian nu sakatusaay a nikalpacawan i nu dikudan sa, katuud ku muenengay i Taywan nu hitay nu Amuhuwan (satatungusan sa ya nu tapukuay a hitay patideng tu sasebengan a buluku), u hitay nu Amuwan sipacumud ku siminciw sa, kakayda satu a misayadah ku i belawbelway a tademaw pahabay. tuwa nudikudan nu kalalaisan sa caay kataneng ku kakanen nu tademaw tu tuudtuud alahicaan sa u titi nu tulakuk sa caay kadayum a mukan, tabaki hen aca ku udip nu siminciw, palalecad tu aca nu tulakuk sa u siminciw ku dawmiay ku aca, u iyubung sa talakaw henaca, i kitidaanay a paliwalayay sa makasimsim tu au titi nu simiwciw ku sasiwbayen tu laliyawlian, kyu sinisangaan tu nu mahidaay ya luba hananay a hemay pasumaden tu nu titi nu siminciw. i nipadutucan i Tayciw a mamisiwbay sa i baluwangay a titi nu tulakuk sa celiten nunuheni a sabalaten pasilsil sipacamul i hemay, basbas han tu nisadimelan a sapitustus sa mapangangan tuya tulakukay a hemay han, nika i kaamisan nu Taywan a misiwbay sa u nu nipahabayan amin a tulakuk ku nisanga tu ya ( tulakuk hananay a hemay), sikayda sa u nu tulakukay a nikiyadah ku sapacakay, kyu caay pakademec tu nu Ciya-yiay a buluku kasingangan  atu caay pakademec tu nu siminciway a pisiwbay.

nipadadanan tu sasangaan (作法)

傳統的料理法為在白飯上鋪上火雞肉，再淋上雞汁跟豬油而成，但不同的店家做法會略有不同[1]。雖然隨著文化擴散，台灣各縣市都可以看到販售火雞肉飯的餐飲店，但大多會打出「嘉義」的名號。傳統的嘉義火雞肉飯主要選用火雞肉當作素材，而雞汁則是以全雞蒸煮所熬成的醬汁，加上酥炸過紅蔥頭的豬油，混合雞肉和白飯攪拌，味道香而不膩；傳統店家會在火雞肉上頭再撒些油蔥酥，讓整體的香味更富有層次，一般則是會配一片醃製的黃色蘿蔔乾，相當下飯。

nu laylayay a piliyawli a sikatineng sa i pabaw nu hemay sipasilsilen ku titi nu siminciw, tuwa basbas han tu salang nu ayam atu simal nu pabuy a masaheci, nika u cayay kalecad nu mamisiwbayay sa caay tu jakecad ku nalimaan tu nipisanga. kanahatu sikilul tu cayay kalecad nu lalangawan a pilatlatan, iti Taywan sa icuwacuwa sa maadih tu ku pacakayay tu hemay nu siminciw atu nipatiyam, zayhan nipakangpangan sa kaidawan tu ngangan nu (Ciya-yi) a sapatangah. i nu laylayan sa u nu Ciya-yi a kenis sa tstungusan a ayam sa uyda u siminciw a titi ku nipilian a laliyawlian, u simal nu siminciw sa nanisa’an tu masacacayay a siminciw   haymaw han a mihuthut sanu tatustusa, pasu nipacamulan tu ya sumanahay a suwantaway a micici’n, pacamul han tu hemay atu titi nu siminciw a mikiwakiw, ya nikabangsisan sa caay tu ka tanusimal saan, nu laylayn a patiyamay sa sinicunus tu simal niya iyucunsu, caay tu pakadungdung tu nikabangsis nu masakaydungay a asu, u nina’ nu patiyamay sa sipacunus tu cacayay a kalawlaway a kulit nu nipacikahan a saytaw, anu siladay han a mukan sa misulul tu bituka a sakabukahan.

美國和加拿大的感恩節，火雞通常是含有填料或將配料放在旁邊，搭配蔓越莓醬和肉汁。 常見的配菜有：馬鈴薯泥、整隻玉米、四季豆、南瓜和番薯。甜點則通常是派，特別是南瓜、蘋果或山核桃做的派。

sakay nu Amuhuwanay atu nu Canadaay a kanatal sa iti pikukayan a lisin, ina piliyawlian tu nu siminciway a kakanan idaw aca ku nipacamulan tu tatustusan i tapiingan a padeng, sipacamul han tu ya Manyiyemi atu salang nu titi sa. alahicaen sa kaidawan a sipacamul tu sicunus tu a lami’ ya Malingsu hananay a tubah, cayay picpicenay a kubkub, ya lumingay, atu tamulak atu tubah. u sapakilul tu nikaasu’an sa idaw ku sicedamay hananay a pay, micidek ku sau niya nisangaan tunu tamulakay , nu linhguay atu ya nu lubasay a nisangaan a pay.

英國在耶誕節食用的火雞通常會跟冬季蔬菜一起上桌，如：烤馬鈴薯、球芽甘藍和歐防風。蔓越莓醬是英國北部鄉村地區的傳統醬料，該區剛好是野生蔓越莓的產地。南邊或都市地區較不容易取得蔓越莓，通常用麵包醬（bread sauce），不過現在也可以買到蔓越莓醬，因此越來越多人搭配蔓越莓醬。有時候會用培根包香腸肉、直布羅陀腸或肝臟當做配菜，多稱為培根捲（bacon rolls）或豬包毯（pigs in blankets）。

itida i England a pilisinan tu Kulismas a demiad sa u kakanan a sipacamul sa idaw ku lami’ nu kasinawan a siladay atu siminciw sipatahka, tinaku ya niititdan tu malingsu hananay a tubah, masamaliay a tawcay atu ya Ohuwan-hun. nu mayemiay a pisangan tu sapitustus masa nu kaamisanay a niyadu’ay a dadutucan a tatustusan nu heni a nina’, ya kenisay a kalabangbangan i lahaday nicelak sananay kina mayemi. i satimulan atu i tukayay sa caay kadayum a sikaala tu mayemi, u nanam tu sa ya satustusan a nisangaan sa ya mihunay (bread sauce), nika ayda hantu sa taneng tu a makacakay tu tatustusan nu manyemi, kyu katuudkatuud tu ku sipacumulay tina manyemian ayda. alahicaen sa sipitabuen tu heci nu titi, atu sawada nu aadupan sapakilul a aae’nucan, nipanganga sa u nilutlutanay a pyeken hananay (bacon rolls) caay sa ya cupawtan hananay (pigs in blankets).

節日期間，填料（stuffing）也稱為配料（dressing）跟火雞一起上桌是傳統。填料有很多種類：燕麥、栗子、鼠尾草和洋蔥（調味麵包）、玉米麵包及香腸都是最傳統的。填料可以直接塞進火雞裡（也是stuffing這個名稱的由來），也可以另外烹調，以配菜方式上桌。

iti pilisinan a kutusi sa, sicunusanay a sapacabay sa u sapalamal (dressing) han, sikapulung atu titi nu siminciw masa nu laylayay a nipatahkaan. nipacabayan a sapalami’ sayadah ku kasasidumaan, u habay, ya lice hananay u masaeduay a lutuk atu nu Amuhuwanay a kenaw (u nisangaan tu nu mihunay a salang), atu nu kubkubay a miyenpaw atu nitabuanay tu tinayia titi ya siyancang hananay u nu laylayay a kakanan. u sicunus nu sipabangsis sa pacekcek han i bili’ nu siminciw (u masa nu stuffing) hananay a nipanganga a nika lalekalan), taneng henay a pasadumaen a miliyawli, u sapacabay a nipadadan a sapatahka.

namakayniay a nasulitan (參考文獻)

[1]中文維基-火雞：https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%81%AB%E9%9B%9E

[2]中文維基-嘉義火雞肉飯： https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%98%89%E7%BE%A9%E7%81%AB%E9%9B%9E%E8%82%89%E9%A3%AF

[3]中文維基-火雞肉：https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%81%AB%E9%9B%9E%E8%82%89