tulakuk

tulakuk

satangahan(主題):

tulakuk

u zuma a kamu(其他語言):

nu Hulam(中文):雞

nu Amilika(英語):chicken

nu Zipun(日語):ニワトリ（鶏)

Bird Diversity 2013

雞是原雞屬原雞中被人類馴化後而成的亞種，家雞最初被馴化成為家禽的目的是提供廉價優質的動物蛋白質食物來源，是家畜及家禽中數量最多，分布也最廣的。

u tulakuk mapahabay nu tademaw, mitengil tu kamu nu tademaw, mapahabay nu tademaw a tulakuk u sapakan tu tademaw a aadupan tan-pay-ce(動物蛋白質) a tuud, u sayadahay a nipahabay a tuud, u saahabalay a nikalakalak.

雞已喪失了大部分的飛行能力，但還留有極少的飛行能力，只能飛一小段，和大部份雉科鳥類一樣不善飛，但因為在人類刻意配種餵食下，雞被養成超重，不成比例的肥大，飛行能力才會比其他野生雉科鳥類還要差。

maliyuh tu ku tulakuk mabahel, nika adidi tu katinengan a mabahel, mapahabay nu tademaw,  baeket satu tadakizemu tu kyu akiliyuhan ku i putahay mauzip a tikulac mabahel.

(特徵)

典型家雞的毛色都是棕色。當中雄性毛色偏向於有光澤的深紅色，且尾部的羽毛顏色一般呈深綠色、深藍色等較為鮮艷的顏色，同時這些尾部的羽毛較長並呈下垂狀。

u banuh nu ulang a tulakuk cacay ku kulit, u banuh nu tama sa sisimal sumanahay a banuh, u banuh nu kikul sa u langdaway ku kulit, anu caay sa u kangdaway a kulit, tanayu’ aca ku kikul a banuh tasasa ku kataci.

母雞的體色則較單調，羽毛沒有光澤，尾部羽毛較短，沒有雄雞的鮮艷羽毛。

在體形上，雄雞比母雞稍大，而母雞在整體上較雄雞稍胖。

u nu ulang a kulit cacay aca, sibanuh sa inayay ku simal,  apuyu’ ku banuh nu kikul, caay kahiza nu tama kabangcal ku kulit, u uzip kitabakian nu tama ku ulang tu adidi, u ulang kikizemuan ku tama.

雞的奔跑能力很強，但由於翅膀較一般鳥類短小，故飛行能力較為薄弱，僅能短暫且低空飛行。

icelang ku tulakuk maduba’, nika kiapuyu’an ku sapikpik tu ayam, kyu maliyuh mabahel ku tulakuk,mabahel satu caay kabatad caay katalakaw ku pibahel.

成年後的雞頭上至下喙都長有火焰形狀的肉冠，當中雄雞的肉冠較大顏色較紅，母雞則肉冠較小顏色較淡。

u balakiay tu a tulakuk siadiping I tangah niza,  u tama a tulakuk a adiping sa sumanah sa ku kulit, u nu ulang a diping caay kasiwangtan ku kulit.

剛出生的幼雞呈純黃色，或帶有深楬色、灰色斑紋的絨毛。長大後會慢慢長出羽毛取代絨毛。

makalecuhan a ciwciw sa u takuliyaway ku kulit, anucaay sa u café a kulit, u nu abuay a kulit a banuh.balaki satu masumad tu ku kulit nu banuh.

tiekuk (雞蛋)

母雞正常18週齡時開始產蛋，結束的時間需視其健康狀況。母雞由於日照與營養影響，只要一開始產卵，即會天天排卵、生蛋，即使不交配仍會產卵。但這些雞蛋沒有經過受精，細胞無法分裂，因此無法孵出幼雞。通常人們日常用於食用的雞蛋都是孵不出幼雞的未受精蛋。

ulang a tulakuk sabaw waluay a lipay kabalaki,  malingatu tu sitiekuk, ayaan pahezek sitiekuk saw u kapah tu nu uzip ku aazihen. kapah ku nikan mapacilal aca ku ulang malingatu tu sitiekuk, sademidemiad satu sitiekuk, anu cacaay aca kalaledi’ sitiekuk tu. nika mahiniay a tiekuk nacaay piso-cin(受精), caay tu kapela’ ku sipaw, caay tu kalaciwciw ku tiekuk, u kakanan nu tademaw a tiekuk u mahiniay amin tiekuk.

雞的交配有兩種，一種是自然交配，一種是人工受精。

tusa ku kalalamu nu tulakuk, cacay sa lalamu sananay, u cacay sau palumaan nu tademaw.

受精蛋可用於孵化小雞，但未受精蛋亦可烹熟食用，是人類動物蛋白質的廉價來源。雞蛋常使用在菜餚中，有許多不同的烹調方式。蛋黃是雞蛋中央的黃色液體，蛋白是雞蛋中的無色液體。

u malalamuay a tiekuk kapah malaciwciw, nika u caay kalalamu a tiekuk kapah salami’en mukan, u sakapahay a tan-pay-ce nu aadupen (動物蛋白質),  malalami’ ku tiekuk, yadah ku cacanan a pisalami’, ya i tebanay u takulyaway a tuud nu tiekuk u tanghang(蛋黃) han kuyza, u salangcay nu tiekuk u  tan-pay(蛋白) han kuyza.

(孵化)

雞的孵化期一般為21天，在孵化期內需要控制好孵蛋的溫度和溼度才會孵蛋成功。母雞不但孵化自己所產的雞蛋，也孵化別的雞所產的雞蛋，甚至可以孵化鴨卵。

tusa a bataan izaw ku cacay a demiad midiku tu tiekuk itiya malaciwciw ku tiekuk,  a sakaphen ku untu atu sanget itawya malaciwciw ku tiekuk. ulang a tulakuk midiku tu tiekuk nu uzip a tiekuk, kapah tu mikutay midiku tu taw a tieku, kapah aca midiku tu nu taduk a tiekuk.

人工孵化雞蛋時要將雞蛋放在高溫的環境裡。如果環境溫度不夠（攝氏37.7度左右），可以使用電燈泡來保溫。使用電燈泡保溫時需要全天開啟電燈泡，在孵化後仍需使用電燈泡保溫至三周大。

anu u tademaw ku midikuay tu tieku, a i akutiay a untu. anu caay kataneng ku akuti(37.7C∘) kapah u dingki ku sapaakuti. yu u dingki ku sapaakuti a sademiad han miwawah ku dingki, malaciwciw tu a tulu a lalipayan mipaakuti tu ciwciw.

如果不滿足環境溫度條件會導致孵蛋失敗，孵化成功的幼雞也很有可能會死亡。如果使用孵蛋器的話，可先將溫度設定至39度左右，大約第18天後再將溫度調到36.7~37.2℃。

anu caay kataneng ku untu a nayay ku laleci nu kalaciwciw,anu malaciwciw tu sa hakay a mapatay tu, anu u kikay ku mamidiku, i ayawen tu misakapah ku untu(39 C∘) han ku untu, sabaw walu a demiad tu selep hantu ku untu36.7~37.2℃.

(經濟用途)

pahabay (飼養)

雞是可以自然養育的動物，主要以昆蟲、蠕蟲及各種五穀雜糧等為食；人工飼養的雞，大多是餵食雞飼料為主。

u nipahabay a tulakuk, u sapahabay i tuhinian sa u cilekay, atu palamel hank u hemay, atu siliw ku sapakan tu tulakuk.

剛出生的小雞出生後不久便有奔走的能力，可以跟隨母雞外出自行覓食。由於小雞自衛及禦寒能力低，極需要依賴母雞的體溫保暖，導致牠們不能離開母雞太遠，長大後的雞可捕食蜈蚣、蜥蜴、蚯蚓，甚至細小的老鼠、細蛇等較大的獵物。

makalecuhen nanay a ciwciw, caay katenes a lecuhen maduba’ tu mikilul tu ulang mikilim tu kakanan. nika u ciwciw metalaw tu cuedet, limeklimek satu i sapikpik nu ulang ku ciwciw amin misadihku,  kyu caay tu pakalaliw tu ulang kuheni,  balaki t uku ciwciw matineng tu mukan tu alisalap, cacuecu’, atikak, adidiay a edu kanen nuheni, atu adidiay a bau makan nuheni.  

titi' (雞肉)

雞肉裡的雞胸肉屬於白肉，因為價格低廉，是世界各地常見的食品，也有許多不同料理的方式。

ya baluhang a titi nu tulakuk u sanglacay a titi han,  zaysa ahemi ku aca,  i cuwacuwa mazih tu a kakanen,  izaw tu ku cacanan a pisalami’.

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan (參考來源)

• nisulitan ni 蔡宜庭 aci 高碧霞.
• 中文維基-雞：https://zh.wikipedia.org/wiki/%E9%B8%A1