tutuy

tutuy(小狗)

以下為「狗」的介紹。

犬，現代俗稱為狗，一種常見的犬科哺乳動物，與狼為同一種動物。

u wacu hananay sa, u katinengen nu katuuday a wacu u pacucuay tu tutuy a aadupen, u malecaday atu ules a aadupen.

siwkay nu wacu

狗是人類最早馴養的一個物種。有人飼養的稱為家犬，無人飼養的狗稱常被稱為「野狗」或「流浪狗」。狗的壽命最多可超過二十年，平均則為十數年，與貓的平均壽命相近。若無發生意外，平均壽命以小型犬為長。

u wacu sa u sayaway a pahabayen nu tademaw a tuud. mapahabayay a wacu sa u nu luma’ay a wacu han ita, u caay pahabayen nu tademaw sa u milakalakay a wacu han. u uzip nu wacu sayadahay sa 20 a mihcaan, kelit(平均) nu uzip hakay sabaw pina a mihca. malecad tu nu nani’ ku kelit nu uzip. anu caay kahicahica, u adidiay a wacu ku tanayu’ay a kelit nu uzip.

狗在與人的長期互動中習得了與人類行為和諧一致的特殊習性，更獲得了靠高澱粉飲食茁壯成長的能力。

anu matenes tu ku wacu atu tademaw nanamnanam satu ku wacu a masasungaay atu tademaw, yadah aca ku kan tu hemay kizemu satu a balaki.

各種狗的形狀、大小、毛色都有顯著不同。狗可用作陪伴、看家護院、捕獵、放牧、載貨、拉車、警用、軍用、做寵物、幫助身障人士等，因此有「人類的好朋友」這一美譽。

u cacanan a setaylu a wacu, tabakiay, adidiay, banuhay, caay kalecadlecad, mamisimaw tu luma’, miadup, mamiedap papikan, mitengteng tu kazizeng, mamitupin tu tuud, sakunukingcal, u papahabayen nu tademaw, mamiedap tu daecusay ku uzip a tademaw, kyu "u sakapahay a cabay nu tademaw(人類的好朋友)" han pangangan.

此外有些地區也將狗作為食物，例如東亞的北朝鮮、韓國、中國部份地區、東南亞的越南、歐洲的瑞士、法國、美國夏威夷等地。

u zuma izaw tu ku mukanay tu wacu, patinaku u Tung-ya Pey-caw-seyn, (東亞的北朝鮮) atu Ku-li-ya (韓國), atu i labuay nu Chung-ku(中國), atu Tung-nan-ya u Vi-e-nam (越南), atu u O-li-pi-ya u Swi-zen (歐洲的瑞士), atu u Fu-lan-se (法國), atu Ha-wa-I (夏威夷) nu A-mey-li-ka (美國).

u kalalacad nu wacu atu tademaw (狗與人類的關係)

犬在人類社會中扮演多重角色，有不同的工作犬之分。

i tini u syakay nu tadrmaw pinapina tu ku kawaw nuheni, caay kalecad a wacu, caay kalecad ku kawaw nu heni.

傳統上，犬類被用於放牧、守衛等，現在也用作導盲、搜救、偵緝等工作。現如今在許多國家，家犬最普通和重要的社會角色是作為寵物

i sumamad, u wacu u mamipapikan, mamisimaw tu luma’, ayza u mamiedap tu mamenaway a muculil, mamipauzip tu tademaw, mamisanek a kawaw. ayza katuud tu a kanatal, u wacu u satabakiay a kawa sa malpapahabayan nu tatademaw i luma’ u sasalamaan tu a wacu.

寵物狗

人類與狗之間經常存在強烈的感情羈絆。狗已經成為人類的寵物。人們樂於接受一個永遠高興看見他，並善解人意的好友，並且這個好友沒有任何功利性要求。

matesek ku namuh nu balucu’ nu wacu atu tademaw, malasasalamaan tu nu tademaw ku wacu. kanamuhan nu tademaw sa manamuh tu wacu

makazih cinizaan, u satinengay tu malucu’ nu tademaw a cabay, mahiniay a cabay naynayi ku pianin tu cacanan.

sitangan' (聰明)

根據2012年英國媒體報導，近期在《當代生物學》的期刊上發表了一項新的科學研究，研究發現狗智商與一個2歲幼兒相當類似，並有類似嬰兒的認知技能，不僅能夠了解人類的語言跟想法。

pakayni nu meydiya nu ingku, ayza nu "ayzaay a sen-u-sey(當代生物學)" misakamutu tu baluhay a nitelacan tu ke-sey(科學), katinengen tu u punu nu wacu hatiza u tusaay ku mihcaan a wawa sa, mahiza u nu lutungay ku tineng, matineng tu kamu nu tademaw atu balucu’.

團隊更進一步指出，透過狗的眼球運動可得知其腦部運作，並利用追蹤技術也可以發現部分較聰明的狗還會學習人類的社會技能。

musakamu aca kiza kaput, pakayza i mata pinanuwan nu wacu katinengan mihica ku punu nu wacu, kapahay ku punu a wacu, matineng minanam tu wayway nu tademaw u mahiniay u nu syakayay a tineng.

一些研究發現狗能夠傳遞深度情感，例如2014年匈牙利研究人員更成功透過神經成像實驗發現，狗的大腦確實可感受人類情緒，再做出各種貼心反應。

i zuma a nipitelac katinengan tu u wacu matineng pasadak tu labulabuay a balucu’ niza, mahiza i 2014 a mihca yuza I syung-ya-li(匈牙利) a mitelacay malaheci tu nuniza itini i ulatkatinengen tu, tatenga’ matineng ku wacu mitapal tu balucu’ nu tademaw, a pasadak tu tatungus a wayway nu balucu’ niza.

使用功能性核磁共振發現，經過訓練的狗，腦中左側顳葉皮質、杏仁核、尾核、視丘，會對人類所說的字有反應。

pakayzaen i he-ce-kung-ceng(核磁共振) katinengen tu i labuay a punu niza ya i wiliay a neyyey(顳葉) a pudac, atu sin-ren-he(杏仁核) atu he-wey(尾核), atu se-ciw(視丘), paingil tu pusakamu nu tademaw ciniza.

u caay kalecad a kamu tu pahabayay tu wacu i tukay (對城市養狗的不同意見)

有些人反對養狗，尤其是在城市養狗，理由包括：

u mihantayay tu pahabay tu wacu, micidek i tukay pahabay tu wacu, u cacanan a kamu izaw amin.

狗吠噪音擾民。

macangalen tu nipiawaw nu wacu.

狗的排泄物常遺留在公共場所，污染環境，破壞衛生。

u isi atu tayi nu wacu caay asiken itiza han kasaupuan nu katuuday, pauning tu liwliw, mibugay(破壞) tu weysen(衛生).

遛狗時很多人不用狗鏈，對他人安全有威脅。

yu taputah papidang tu wacu caay kasisiket tu wacu, u sakatalawan tu lihaday nu tademaw.

即使在家裡或被狗鏈拴著，也有危險。一些大型兇猛犬種極具危險性，如獒犬、牛頭犬、比特犬、獵犬、狼狗等。

anu siketsiketen aca ku wacu I luma’, u sakatalawan tu. u tabakiay a wacu mahiza u aw a wacu, u nu katalalan a tangah a wacu, u pitet a wacu, u ules a wacu, u satalawan tu.

狗有傳播拉皮斯症、狂犬病、寄生蟲或其他疾病的可能。

milalid ku wacu tu pise a imelang, atu masingkiay(狂犬病) a imelanga wacu, atu sicilekay ku bilil anucaay sa u zumaay a imelang a wacu.

狗是雜食動物（雖然不是全肉食），處於食物鏈的頂端，飼養消費過大。

u kakanen nu wacu sa u mapalamelay (anu caay ka u titi ku kanen amin), i papabaw nu kakanen (食物鏈), matekes ku sapakan tu wacu.

世界上大多數的大城市允許養狗，但有統一註冊管理、定期給狗打疫苗、遛狗時用狗鏈、清理排洩物以及排遺物等要求。但這些規定在所有城市都不同程度地被養狗人士違反。

i tini i hekal yadah tu a kanatal ku mihangay a pahabay tu wacu i tukay, nika izaw tu ku sapikuwan a likec tu pipahabay tu wacu, a pacucuken tu sapaiyu ku wacu, a pasiketen anu tahekal papidang, amiasik tu tayi atu isi’ nu wacu. nika i cuwacuwaay a tukay izaw tu ku caay pitingil a pahabayay.

u tineng nu wacu (狗的本能)

midama tu kakitizaan a tineng (守護領地本能)

一般犬隻都有地盤觀念，這個本能使犬成為優秀的守衛和驅逐者。

u wacu matineng tu kakitizaan niza, namahiniay malasakapahay a midamaay atu mibahbahay a wacu.

u mamiadup a tineng (狩獵本能)

狗雖為拾荒動物，但是經過訓練後，能發揮從其狼祖先遺留下來少部份本能。

na u misapuday ku wacu, nika anu papinanamen, a macakat tu ku nu ules a tineng.

例如：視覺獵犬和追跡，亦有將獵物驅趕控制成小圈的牧羊犬和發動突擊前的姿勢指示獵物位置本能的波音達獵犬。

mahiza: u mamiadup a wacu atu milalaba’ tu sakimulmul satu milaup ku mabilalaba’ tu aadupen a apapikanay a wacu atu yu amikalat henay pasibana’ tu i cuwa ku aadupen hananay a puin a wacu.

mahica ku eneng i nu wacu a kaputan saw (狗在團體中的地位問題)

狗早在9500年前已演化為獨立的物種，牠們從野狼的獵食行為演化為四處拾荒，通常獨自或形成散落的兩、三隻群體，群體地位概念早已變得鬆散，越親近人類的野狗生存能力越差，因此野狗的演化促使依賴人類食物。

i ayaw nu 9500 a mihcaan u tuku-lic(獨立) tu ku wacu, napakayza nipiadup nu ules kuhini masumad tu u misapuday tu kuheni a milakalak tatatay satu anu caaysa tusa tatulu sa a masaupu, caay tu kahiza yu sumamad ku kasaupu malaklak tu. u micapiay henay tu tademaw a wacu maliyuhmaliyuh tu a mauzip, kyu u wacu miida satu tu mukan tu kakanan nu tademaw.

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan (參考來源)

nisulitan ni 蔡宜庭 aci 高碧霞.
中文維基-犬：https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%8A%AC