ulang

ulang (kamu nu Hulam: 母牛)

taynaan a katalalan.

misiwkay (簡介)

一般未曾生育的母牛不產牛奶，更加不會長時間產出人類藉以飲用的鮮奶，母牛只有在生產了幼牛後才會產奶。

masakiwkiway nu ulangan a katalan nai kuhacul nu cucu, caay kasihacul nu cacucuan tu sapakan tu tademaw, langan a katalanan itida sa namulecuh tu tubul han kiya sihacul ku cucu nu langan

一般一頭母牛應該在兩歲時產第一頭幼牛，隨後約每年產一頭幼牛。有時兩頭幼牛之間的間隔也會長一些，但這對產奶不利。

nu cacaya a langan tusatu a mihcaan kiya mulecuh tu sayaway nu tubulan, kilul sa tumihmihcaan siwawa satu tu tubal. alahican silaad tu matenesay mulech tu tubul, mahinisa caay kakapah tuni kasihacul.

現在大多數母牛是通過人工授精的方法受精的，其優點在於農民不必飼養公牛，而且能夠保證生產出來的小牛品質良好。

aydaay a ulangan nu katalan han u tademaw tu kumipadangay pakasiwawa, mahinihan mikikapah tu pahabaya tu katalan a tademaw sa acaay pahabay tu hukang a katalanan, mahinisa pakadateng kunuheni tu kapah nu tubulan a katalanan.

這樣對此感興趣的農民也可以學習繁殖技術。此外人工授精時傳播傳染病的可能性比自然授精要小。

mihinihan idaw ku manglaya nu tademaw minanam tu sapibuwah tu katalanan. nuni hinian nipipadangan a pakasiwawa han caay ka hina imelang ku katalan.

demiad (時間)

為了使得乳牛的乳房獲得必要的休息，乳牛在產小牛60天前就不再被擠奶了。在這段時間裡乳房中的分泌組織獲得再生。

nusi haculay nu cucuan a katalan han mangalay pakatenes apahanhan, nu mulecuhay tu tubulan nu ulangan han tu enemay a bataan nu demadan acaay cuhcuh tu hacul nu cucuan. imahini sa u sahaculan nu cucu han kiya kapahtu kuni kasi haculan nu cucuan.

此外假如本來乳房被感染的話也可以獲得治療。受感染的乳房會影響奶的品質。

anu namalali satu a imelang ay mahini a kapah kuni ka ngaayan. nu cucuan. numa dukaaytu a cucuan caay tu kakapah ku haculan nu cucuan.

在現代化的產奶企業中小牛一產下就與母牛分離。一開始幾天裡它還獲得母親的牛初乳，這些初乳中含有重要的預防疾病的抗體。此後小牛獲得代替飼料。

aydaay nu misiwbaya a tademaw han anu lecuh sa ku langan han palaliyasen tu nuheni ku tubul . mahka lingatu micucu henay ku tubul tu hacul nu lang, nuyni nu sayaway nu haculan idaw ku sakakapah tu udipah kiya caay ka hina a dada. nikudan satu u siliwtu ku sapakan tu tubulan.

公小牛一般被賣給肉牛農場，母小牛則儘快獲得含高脂肪的飼料來促進其瘤胃的發育，使得它儘快成為一頭乳牛。

tamaan nu tubula han sipacaay i papacuken nanay anipahabayan, nu tataynaan a tubulan han pakanan tu asuay nu siliwan pakakapah tu kasakiwkiw, kiya kalamkam mala sihaculay nu katalanan.

乳牛的懷孕期為280天。小牛出生後就開始重新產奶。在一開始的六個星期中奶量不斷提高，一直到每日25至60公升，然後不斷下降，直到下一個小牛出生。

nusi haculay nu katalanhan nika sibilian makaala tu tusa a lasubu walu a bataan a demiadan. lecuh satu tubaulan malingatu tu si baluhay a  hacul nu katalan. mahkalingatu tu enemay a lalipayan yadah heny ku hacul nu cucuan, katukuh tu demdemiad nu sahaculan han tusa a bataan idaw ku lima katukuh tu enemay a bataan a kung-seng, sa haymaw satu mawada’ ku hacul, katukuh tunikasi lecuhan tu tubulan.

一頭牛的自然壽命約是20年，但反覆地產小牛和產奶的乳牛的壽命只有六至七年。

cacaya a katalanan nikaudip han tusa a bataan a mihcaan kuni ka udipan, kinapinay asiwawa atu sahaculanan a katalan tuni ka udipan han mawada’ ku enemay~pitu a mihca kuni ka udipan.

nisadak (產量)

一頭乳牛每年可以產至1.8萬升奶，隨地區和種類的不同牛的產奶量不同。產量越高的牛也越難飼養。

cacay nu lalicucuan a langan nu cacaya a mihcaan nu nikasahaculan han 1.8 wan kung-seng (公升) a haculan, u kitidaan atu caaya kaleca nu langawan cacay kalecad ku nika sihaculan. yadahay nu haculan a katalan han utiih tu a pahabayan.

一頭每天產50升牛隻的新陳代謝能量與一個馬拉松長跑運動員運動時一樣高。假如它不能獲得適量飼料的話會生病，其生產時間也會降低。

cacaya a katalanan nu lalicucuan tu demiad han lima a bataan a kung-seng kuni ka sihaculan nikakapah nu udip mahida madubaay tu malasungay a tademawan ku talakaw. anucaay kakapah kuni pakan tu siliwan han hinaimelang ku katalan , mawada’ tu kuni kasihaculan nu cucu.

除奶量外，奶的脂肪和蛋白質含量也非常重要，是決定其價格的重要因素。對於兩用牛來說，產奶能力和肉用能力都非常重要。

caay kaw haculan nu cucu ku han, u simal nu hacul atu dan-bay-ci ku sakakaay, u saka siwantan nu nidang kuhan. nina sihaculay atu kanen nanay a katalalan sa, sihaculay atu kanenanay a katalan u nganganan.

所謂「高產量乳牛」的產奶期在四至五年之間。最主要縮短產奶期的原因有不當飼養環境以及由不優質擠奶機造成乳房的慢性發炎。

u “tada nu sihaculay nu ulang" hanay ka sihaculan han sepat~lima a mihcaan. kiya mahida apuyu kuni kasihaculan han u nikacaayan ka kapah nu kitidaan atu sademiad han amimicuhcuh ku cucu sisa hamaw satu asiadadaay nu cucuan. 

高產量乳牛的產子率也比較低，過一段時間後它們完全喪失產子能力。

tada yadahay tu ku haculan nu cucuan han adidi tu ku nika s wawaan, matenes satu caay satu kasiwawa ku nuheni.

hacul (牛乳)

總的來說生奶中含的細菌和體細胞應該儘量少。生奶中含細菌多一般代表擠奶機不清潔，或者存放時冷卻有問題。

sakamusa mantaay nu cucuan a si-cun (細菌) atu ti-si-bao (體細胞) aadidisa. anu yadah ku si-cun (細菌) nu mantaay a cucuan han u caaya ka kapah kuni banawan tu cacuhcuhan tu kikay, atu caay ka calud kuni pakay pinsiyangan.

生奶中含體細胞多則說明乳房有病。這些體細胞是免疫細胞，就像人類的白血球，它們會在乳房有急性或者慢性發炎時進入奶。

mantaay nu cucuan han yadah ku ti-si-bao (體細胞) sakamusa ilabu nu tacucuan han idaw tu ku adada. uyniyan a ti-si-bao (體細胞) han u mian-yi-si-bao (免疫細胞), mahida u tademaw nu bay-sya-ciu (白血球), itini i tacucuan idaw ku amelikay atu mahamaway a tahekal nu adada tayda i tacucuan.

乳房發炎的原因很多。飼養環境不清潔、擠奶時不清潔、擠奶擠不好、產奶時間過長、傳染病、飼料不良、遺傳因素均可能影響乳房衛生和生奶的品質。

kiya hatidatu kuni ka adadaan nu cucu. caay ka kapah ku kakitidaan, caay ka kapah ku tacuhcuhan, caay ka kami micuhcuh tu hacul, tanayu’ tu ku sahaculan, milaliday a imelangan, caay ka kapah ku seliw, laylay nu daduducan nu kakawaw, caay ka kapah kunipibanaw tu cucu atu mantaay a cucuan.

乳牛的乳房大一般不代表牠的產奶量高，而是其結締組織虛弱。而一頭乳牛每天進食和反芻時約咀嚼三萬次，並產生90升唾液。

cucu nu katalan anu tabaki sa caay kaw yadahay ku hacul sa, yadah ku malawacuay nu hecian i labu. nu cacaya a katalanan mukan patahka mikemkem sa nu cacaya a demiada han akina tulu a mangan mi kemkemsa, tuni katahekalan nu supa’an siwa a bataan a kung-seng ku sasupaan.

身體結構 (udip)

母牛懷孕約 30 天後，胎盤開始附著在子宮多個部位。

namapuyapuy satu ku langan tu tuluay a bataan a demiada sa, sasawawaan malingatu tu i salumaan nu yadahay a pinaluan.

這些附著點在胎盤側稱為子葉，而子宮側成為宮阜。子葉與宮阜連結類似魔鬼氈的黏貼構造。

mikabitay i sasa wawaan han u laliwawaan a pilas sa, itepal nu pinaluan nu laliwawan idaw aca ku yadahay nu pilas. pilas atu pinaluan malalitin mahida u nuli kuni kadadepit.

這樣的結構大大增加胎盤與子宮接觸的表面積，並藉由臍帶的動靜脈交換胎兒與母牛之間的養分和代謝物。

nika dadepitan macunus kuni ka tabaki nu sasawawaan atu binaduan, u puna tu kumicuhcuhay patayda i pinaluan tu wawa atu nu ulang a kapahay nu sakaudip.

分娩時，藉由母牛、胎兒及胎盤三者產生多種激素，包括助孕素、雌性激素、催乳激素、鬆弛素與皮質素等激素相互作用，進而引起分娩動作，促使母牛子宮肌肉開始收縮，仔牛和胎盤最終通過擴張的子宮頸和陰道產出。

mulucuh satu ku katalan, namaka ulang, lutungay a tubulan atu binaduan nina tuluay patahekal tu yadahay a ci-su, mapulun tu sapipadang tuni kasibilian, taynaan a ci-su, saka sihacul nu cucuan a ci-su, saka liheway a ci-su atu banges nu ci-su sa masasupadang namin ku ci-su, sisa idaw ku lecuh hananay a kawaw, sapaka kalamkam nu binaduan nu wawa malingatu ku nanecnecan, tubul han atu binaduan sadikuday satu macebal ku binaduan atu puki’ makayda i puki’ a tahekal.

母牛在乾淨的環境中分娩，分娩後搭配適當的處置有助於預防後續繁殖問題發生。瞭解母牛的生殖解剖構造和生理機制，有助於酪農或配種人員進行AI。

itini i tamelacay a kitidaan mulecuh ku ulang a katalanan, namulecuh satu a kapah kunipi limuu’d tu ulangan han kiya kapah satu kunika siwawaan. matineng tu kita tu binaduan nu katalan atu ka udipan nuheni sa, idaw ku sakay nipadangan atu patakisay nu tademaw aminam.           .

藉由熟悉母牛動情週期所涉及的激素相互作用，可以使您更清楚母牛發情行為的來龍去脈，精準判斷配種適期以及如何維持母牛懷孕。

matineng tu kita tunikasiyawan nu ulanga a katalanan, matineng tu kita tuni kasiyawan nu langa a katalan sa, malucek kuni sausian tuni patakisan nu demiad atu nika kapah nunikasi puyapuyan.

namakayniay a nisulitan (參考文獻)

[1] 中文維基-乳牛：https://zh.wikipedia.org/wiki/%E4%B9%B3%E7%89%9B

[2] 母牛的生殖解剖與生理：http://www.kuangchuan.com/09Life/pdf/111-4.pdf