upel

upel(小黑蚊、台灣鋏蠓)

台灣鋏蠓屬。台灣鋏蠓俗稱小黑蚊、黑微仔、烏微仔、小金剛，一種蠓科鋏蠓屬吸血昆蟲，主要分布於台灣，中國廣東、福建低海拔地區，以及山東與秦嶺-淮河以南大部分省份。

tungusay(屬) nu upel. u upel sa u miselipay tu izang a cilekay, itini i Tay-wan atu i Kwang-tung atu Fu-ciyan nu Chung-kwu i sasaay nu buyu', atu katimul nu sang-tong atu cing-ling a kakitizaan.

(外觀)

體長約1～1.4 mm，好吸人血，被叮咬奇癢無比，嚴重時可能引起過敏反應。

u uzip niza sa 1～1.4 mm katanayu'haliselip tu izang nu tademaw, canglec sa makalat, bangaleb anu makaway ku uzip.

雌成蟲好吸人血，做為哺育卵的營養補給品。

balaki tu ku ulang miselip tu izang nu tademaw, sapakan niza tu tiekuk niza.

kakididaan (生長環境)

幼蟲喜歡生長在竹林或草皮、樹林有長藍綠藻的地方，常有觀念誤解其以青苔為糧食，事實上是由於苔蘚類植物常和藻菌共同生長，而台灣鋏蠓以藻類（如小球藻）為食。

manamuh itiza i awawkan atu lutukluttukan mauzip ku wawa nu upel, i kilakilangan anu ci langdaway atu sumilaway a damay, kaliyuhan ita u mukan kuheni tu damay sa kita, alaw mapulung kuheni atu i labuay a cilekay mauzip.  i tiniay in Taywan a upel u mahiniay u damay ku kanen nuheni.

pakadaecus tu tademaw ku upal (小黑蚊對人類的為害)

小黑蚊成蟲主要在白天活動，特別喜歡吸食人血，為害人體腳部、手、脖子、臉部等裸露的部位，尤其以離地面較近的小腿最常受害。

u balakiay tu a upel demiad kuheni misaungay, micidek ku namuh miselip tu izang nu tademaw,  pakasidukak tu kuku' atu lima atu liel atu bihid nu tademaw. mangaleb ku micapiay tu lala' a batac nu kuku'tanu dukak satu.

小黑蚊必須吸食血液才能繁殖後代，就像蚊子一樣，只有雌成蟲才會吸食人血。

upel amiselip tu izang a pauzip tu iluciluc nuheni, mahiza u likes,  balaki tu ku ulang itiya miselip tu izang nu tademaw.

當牠吸血時，常緊貼著人體裸露的皮膚。由於蟲體微小，受害者往往不易察覺，被叮咬後，患處隨即紅腫，奇癢難忍，體質比較敏感的甚至需要就醫治療。

miselip kuheni,  cepip sa tu caay katabu nu zikuc a banges. adidi aca ku uzip, caay kadayum mazih, makalat tu sa, kasunun sa sumanah malibawa, caay kazengan ku canglet, bangaleb ku makawayay a uzip a tayza aca i padekuay paisin.

所造成的紅疹常持續數日，嚴重時症狀可以持續 10 天以上。至於持續時間的長短，則因個人體質的不同而有所差異。

a pina a demiad ku nikasumanah,  pihacengay macaliway ku cacay a bataan a demiad, hacica katanayu' hakiya,  uyni tu u uzip nu tademaw ku aazihen.

pakayza i cacay a bulad malingatu adahadah satu, katukuh

i pituay a bulad ku sayadahay, i waluay a bulad katukuh i sabawtusaay a bulada maselup tu adidiadidi satu.

(小黑蚊的防治)

環境整頓：小黑蚊幼蟲大多存在於陰暗潮濕的地方，如屋簷下、水溝邊緣、住家附近枝葉茂密的樹下、瓜棚下、庭院牆腳長有青苔或藍綠藻的表面，或是有遮蔭的茶園及檳榔園的邊緣地帶等，因此應該從環境整頓做起。

yu u wawa henay ku upel itiza i duutay masengetay a kakitizaan mauzip, mahiza i sasa nu luma', i lilis nu cilis, i capiay nu luma'a malubicay ku papah a kilang, atu i sasa nu nipaluma tu luni atu puki, langatlangatan u sidamayay tu landaway atu sumulaway,  anucaay sa i caay pacilalen a ucyaucyaan atu lilisan nu daedacan, kyu a pakayza pilisimet tu kauzipan a malingatu milisimet masakapah kutatengaay.

清除潮濕陰暗處的青苔表土及腐植質，拆除不必要的遮蔭棚架；翻土可讓表土層保持乾燥，以減少幼蟲存活的機會及成蟲產卵處所；清除雜草堆、灌木叢與疏伐樹枝，可消除或減少成蟲的棲息場所。

ya iduutay a damay atu malahulay a tuud alaen mibakah,  sapica tu kuyza nisalangatan a awkawkan; belinbelin hank u lala' a miacak, ngay maliwan ku nikauzip nu wawa nu upel, ngay caay kaytiza sitiekuk ku upel;  lisimeten ku nipisapu tu lutuk atu liteken ku cyapa nu kilang, ngay maliwan tu ku sapahanhan nu upel a kakitizaan.

地面加舖水泥或石板路、改變栽培作物相、種植韓國草類植物、在竹筍園地面鋪設黑色塑膠布等，都能有效減少小黑蚊的孳生，降低成蟲密度。

ka u amutu a zazan atu sapad nu baetu ku zazan, sumaden t uku nipaluma、mahizaay u lutuk nu Hang-ko(韓國), i awkawkan ka u luminiay a suka ku sapasaksak, ahinien itiya maliwan ku sakauzip nu upel,  a caay tu ka yadah ku upel.

個人防護：戶外的民眾穿著長袖衣服、長褲，可減少小黑蚊的叮咬，塗抹忌避劑（或防蚊液）則可避免小黑蚊為害身體的裸露部位。

anu taputah ku tademaw ka u tanayu'ay a ledung ku zikuc, tanayu'ay a calaped, ngay caay kakalat nu upel, pisipasip tu sapatalaw tu upel a sapaiyu,  ngay caay kalaten nu upel ku uzip.

物理防治：在小黑蚊為害的地區，學校、住家、工廠可裝置細網目的紗門、紗窗，以阻隔成蟲飛入室內，然而缺點是會影響室內通風。

i tini i cacudadan, luma', i kungcang aca cunusen pasamenen(紗門), atu

sacwan(紗窗), ngay caay katalabu ku upel.

藥劑防治：使用的藥劑應選擇合格的環境衛生用藥，以對人類及家禽家畜毒性低、對環境污染性小且有效者為優先考量。

anu u sapaiyu ku sapipatay tu upel, ka u tanengay a sapaiyu ku alaen. hangay caay ka hiya ku tademaw atu nipahabay a taduk atu tulakuk, ngay adidi ku nipauning tu sakauzip.

在防治成蟲方面，於成蟲活動棲息場所如竹林、灌木叢、雜草叢、果園、蔗園、茶園、檳榔園邊緣地帶、山坡地等處，可在氣流較穩定時，利用超低容量噴灑法，噴灑有機磷劑、合成除蟲菊類藥劑等。

itiza i pahanhanan nu upel a kakitizaan, mahiza u awkawkan、apuau'ay a kikilangan, lutulutukan, hecihecian, tebustebusan, ucyaucyaan, atu daedacan I lilisan a kakitizaan, atu a pilis nu buyu', anu kapah ku demiad, kapah mulsak han mipasapaiyu, pasapaiyu han tu yuci lin(有機磷) a sapaiyu, atu palamelen nanay tu sapipatay tu cilekay a ci(菊類) a sapaiyu.

超低容量噴灑法能讓噴出的藥劑微粒在空氣中懸浮較長一段時間，增加藥劑與蟲體接觸的機會，以觸殺成蟲。

mahizaay adidiay a sapibulsak a sapaiyu matenes itini i bali, ngay macunus tu ku nipipatay tu cilekay mapatay t uku cilekay.

另外也可利用熱煙霧法進行空間噴灑，藉由產生大量含藥的可見白煙來撲殺成蟲。但單以藥劑進行空間噴灑來防治臺灣鋏蠓成蟲，防治效果至多僅能維持 5 ~ 7 日，通常在藥劑處理一周後，雌成蟲數目又有逐漸增多的趨勢。這時可在紗門、紗窗塗刷或噴灑藥劑如亞滅寧，來毒殺接觸紗窗的成蟲。

kapah tu u mahizaay u akutiay a wacah(熱煙霧法) ku sapibulsak,  yadah ku sapaiyu mazih t uku sanglacay a wacah mipatay tu cilekay. nika sapipatay tu upel nu taywan a sapibulsak a sapaiyu, a lima a demiad katukuh pitu a demiad a malawpes tu, hakay cacay a lipay namibulsak, yadah tu ku upel. imahini kapah tu pasipasip tu sapaiyu i samen(紗門)   atu sacwang(紗窗) u mahizaay u yameyning(亞滅寧),  ngay mapatay t uku tebingay a upel.

使用昆蟲生長調節劑也可以造成小黑蚊幼蟲及蛹的生長發育受阻，而無法正常羽化為成蟲。也可在水泥坡崁上局部施用漂白水，不過應小心留意其對植物的藥害。藥劑防治若能同時實施成蟲及幼蟲防治，則防治時效將可延長。

anu u mahizaay u tyawceyci(調節劑)  a sapaiyu, u sapitena' tu sakauzip nu upel atu tiekuk nuheni, ngay caay tu kalaupel. kapah tu I apilis nu amutu a zazan cebusen tu u pyawpay(漂白) a nanum, amihaymaw tu amana patayen ku mulangaway. anu mipatay tu upel mapatay ku wawa nu upel sa, manaayt tu ku kainayi nu upel.

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan (參考來源)

• nisulitan ni 蔡宜庭 aci 高碧霞.
• 中文維基-台灣鋏蠓：https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%8F%B0%E7%81%A3%E9%8B%8F%E8%A0%93
• 行政院國家科學委員會-小黑蚊：https://web.archive.org/web/20130425101854/http://web1.nsc.gov.tw/ct.aspx?xItem=8495&ctNode=40