An-ti-s a buyu’an
An-ti-s a buyu’an “Si-pan-ya a kamu Cordillera de los Andes” Ci-cu-ya a kamu “Walla Antikuna” panganganen aca tu An-ti-s a buyu’an caay An-ti-s a buyu’an han, nu tukusay nu satanayu’ay a buyu’, tini i Nan-mey-cow satip a tukus, pakala tu 7,000 kung-li ku tanayu’ ‘anca 8,900kung-li ku tanayu’”, 200 katukuh 700 kung-li kaahebal “nu saahebalay I Nan-wi 18 tu katukuh 20 tu alaedan” palalecad tu talakaw pakala tu 4,000 depah, makay satip katukuh timul micaliway tu Wi-ney-luy-la, Ke-lun-pi-ya, E-kwa-to, Mi-lu, Pu-li-wi-ya, ce-li atu A-ken-tin a kanatalan.
.jpg)
安地斯山脈（西班牙語：Cordillera de los Andes；奇楚亞語：Walla Antikuna），也稱安弟斯山脈或安蒂斯山脈，是陸地上最長的山脈，位於南美洲的西岸，約7,000公里長 (或8,900公里長)，200至700公里寬（最寬的部份在南緯18度到20度之間），平均高度約4,000公尺，由北到南經過委內瑞拉、哥倫比亞、厄瓜多、祕魯、玻利維亞、智利及阿根廷等國。
An-ti-s a buyu’an masahemung ku lala’, taneng palapinaen tu cayay kalecad a kitizaan. An-ti-s a buyu’an izaw ku pina nu talakawy a buyu’, uzuma izaw ku tabakiay a tukay, patinaku tu Ci-to, Po-ke-ta, A-lye -ci-pa, May-te-lin, Su-ke-lye, Mey-li-ta-se-atu La-pa-s. A-al ti-pu-la-nu sakatusa nu satalakaway a buyu’ nu kitakit, uyni dada’ Ya-coway a Cin-cang talakaway a buyu’an. An-tu-s a buyu’an malatutul ku demiad nu kitizaam, u akuti’ay a An-ti-s, maacakay a An-ti-s atu masemetay a An-tis.
安地斯山脈由於其中的地形凹陷，可以分為幾個不同的區域。安地斯山脈中有幾個高原，其中也有一些大城市，例如基多、波哥大、阿雷基帕、麥德林、蘇克雷、梅里達市和拉巴斯。阿爾蒂普拉諾高原是世界第二高的高原，僅次於亞洲的青藏高原。安地斯山脈依氣候可分為三區：熱帶安地斯、乾安地斯及濕安地斯。
An-ti-s a buyu’an u satalakaway tini i A-ken-tinay a A-Kung-cya-kwa buyu’, u talakaw 6,962 depah, u satalakaway a buyu’ nu Mey-cow, u saayaway a talakaway nu silamalay a buyu’ nu kitakit. zayhan malinenng ku ti-ciw teleklal amasapucu’ tahekal, teleklal aenengan nu ti-ciw u pangkiw kikatabakian ku nu zumaay, namahiza i teleklal capiay a Cin-pow-la-su-a buyu’ u sai bataday nu hekalay balucu’an.
安地斯山脈最高峰是位在阿根廷境內的阿空加瓜山，高度6,962公尺，是美洲第一高峰，也是世界第一高的火山。因為地球自轉產生的赤道隆起，赤道位置的地球半徑會較其他地方要大，因此位於赤道附近的欽博拉索山是地表離地心最遠的位置。
u satalakaway a silamalay a buyu’ i An-ti-s a buyu’an, pasu 6,893 depahay a Aw-he-s-Te-al-sa-la-to a buyu’, zuma i An-ti-s a buyu’an izaw ku lima a bataan ku silamalay a buyu’ u talaka malakui’ ku 6,000 depah. An-ti-s a buyu’an Aw-he-s-Te-al-sa-la-to a buyu’ u satalakaway nu mauzipay a silamalay a buyu’, u talakaw 6,891 depah.
世界最高的火山在安地斯山脈，包括高度為6,893公尺的奧霍斯-德爾薩拉多山，另外在安地斯山脈有五十座火山的高度超過6,000公尺。安地斯山脈中的奧霍斯-德爾薩拉多山是世界上最高的活火山，海拔6,891公尺。
An-ti-s a buyu’an a ngangan u cayay henay a katinengan namakay cuwaan. hinisa namakayzaay i Ci-cu-ya a kamu anti a singangan, u imi nuwalian sa. patinaku Antisuyu “Ci-cu-ya a kamu” nuwalian a kakitizaan” a imi”, nu zumaay a sakaput nu In-cya a kanatal.
安地斯山脈的名稱來源尚不明瞭。通常認為其從奇楚亞語anti得名，意思是"東方"。例如Antisuyu（奇楚亞語"東區"之意），為印加帝國其中一個組成部分。
nikiluan 數據
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]An-ti-s a buyu’an wali amis makay Cyen-li-taw katukuh silamalan a subal, u tanana’ 8.900 kung-li, hatu nu Si-ma-la-ya-a buyu’ tulu kayadah a pangkiw, ahebal ku tuud palalecad 241 kung-li, saahebalay mi A-li-ka “Arica” katukuhsen-scecyac a laed, u ahebal pakala tu 750 kung-li, hamin nu buyu’ palalecad tu talakaw 3,660 depah, mamin u talakaw talakaen tu 3,000 depah, yadah ku talakaway a buyu’ u tukun paymihcaan masaupu ku kulin u talakaw malakii’ ku 6,000 depah. hekalay nu satanayu’ay a buyu’, malalecad tu labuay nu bayu atu ti-ciw satanayu’ay a buyu’ u cong-yang-ci u tanayu’ pakala ntu 80,000 kung-li.
安地斯山脈東北從千里達島到南端的火地島，長8,900公里，幾乎是喜瑪拉雅山脈的三倍半；東西寬的平均是241公里，最寬處在阿里卡（Arica）至聖十字之間，寬約750公里；整個山脈的平均海拔3,660公尺，大部分海拔在3,000公尺以上，有許多高峰山頂終年積雪，海拔超過6,000公尺。安地斯山脈是陸地上最長的山脈，相對於海底及地球最長的山脈中洋脊（長約80,000公里）.
misakaput 組成
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]Pay-e-ci a ziday masa hwa-kang ba’tu a sakaput, nu Na-s-ka mapenec nu masapaday a ba’tu matepik Nan-mey masapaday ba’tu a samapucu’, tungusay nu Ta-si-yang a kukui’. hini sa ku migingkiway, iayaway tu 2,800 emang a mihcaan, makay mikawaw tu kuki’ mala mapuwah silamalay a buyu’ atu ninel, An-ti-s a buyu’an macakat ku talakaw tu 1,500 depah. Hina mazihay a silamalay a ba’tu sa u “An-ba’yu ba’tu” u nipangangan makayzaay i An-ti-s a buyu’an.
由白堊紀時代形成的花崗岩組成，是納斯卡板塊擠壓摺曲南美板塊時所隆起的，屬大洋地殼。學者認為，過去的2,800萬年間，由地殼運動所造成的火山爆發與地震，將安地斯山脈的高度提升了1,500公尺。常見的火山岩「安山岩」，命名即來自安地斯山脈。
kaliwasak 分布
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]tungus nu Ke-ti-le-la-san-si, makay Ce-li nu satimulay a He-en-vyaw, milakui’ tu A-ken-tin,Po-li-wi-ya,Mi-lu, E-kwa tu atu Ke-lun-pi-ya. i Wi-ney-luy-lw, An-ti-s a buyu’an malatulu ku cayay kalecad a buyu’, uzuma cacay a buyu’ pabesut, manayat’ tayza i tukus nu Tay-pin-yang.
屬科迪勒拉山系，從智利的最南端合恩角，穿越阿根廷、玻利維亞、秘魯、厄瓜多和哥倫比亞。在委內瑞拉，安地斯山脈分成三個不同的山脈，其中一條山脈一直延伸到太平洋海岸。
migingkiway u An-ti-s a buyu’an palatuluen amis teban timul, saamisan u An-ti-s a buyu’an, tini i Ke-lun-pi-ya, nuamisan ppasawali manayat, sazikuzay matatules tu Cya-le-pi subal a taw- hu. micidek ku demiad, cacay a buyu’ sipuu’ ku mihcaan, cacay a bataan kung-li caay kalecad ku demiad.
學者常將安地斯山分為北中南三段：北段安地斯山，位於哥倫比亞，朝北向東延伸，最後加勒比島的島弧相連。氣候特色：一山有四季，十里不同天。
teban ngatu a An-ti-s buyu’an, makay Mi-lu katukuh Celi, tiniay a buyu’ maliyul pasaayza muculil i satip amis-wali timul. Tiniay a An-ti-s buyu’an u satabakiay ahebal, u sayadahay naculilan nu silamalay buyu’, natinengan malakuit ku 900 nu silamalay a buyu’, u talakaw makay 5,000 katukuh 7,000 depah. timul ngatu u An-ti-s buyu’an, makay Celi pabesut tayza i Pa-ta-ke-ni-ya a dadipasan, uyni a ngatu yadah ku mauzipay nu silamalay a buyu’.
中段安地斯山，從秘魯到智利，在此山脈轉為西北－東南走向。此地安地斯山的寬度最大，也有最多的火山活動遺跡，據知有超過900個的火山，高度由5,000到7,000公尺。南段安地斯山，從智利一直到巴塔哥尼亞海岸，這一段有相當多的活火山。
demiad atu nanum 氣候和水文
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]An-ti-s buyu’an a demiad mikilul tu balattu, talakaw nu bayu atu laed nu bayu mahapinang ku kasasuma. akuti’, bali atu suemet mikilul tu tu talakaw nubayu a tasasa. An-ti-s buyu’an nutimulan yadah ku udad saepip,tebanay maacak, nuamisa yadah ku udad diheku, i Ke-lon-pi-yaan palalecad tu akuti’ u akuti’ 18 tu. matinengtu tu itiniay a demiad apuyu’ ku laed mahapinang tu ku nikasumad,
安地斯山脈的氣候會隨緯度、海拔以及和海的距離而有顯著變化。溫度、氣壓以及濕度都會隨海拔提高而下降。安地斯山脈的南部多雨而涼爽，中部乾燥，北部多雨而溫暖，在哥倫比亞的平均溫度為攝氏18度。已經知道此地區的氣候會在較短距離會有明顯的變化，
kanahatu kaselep nu nanu mikilul tu talakaw amacunus, nika micapi tu 7,000 depah katalakaw nu An-ti-s a buyu’an i tukun nu buyu’ izaw tu ku maacakay nu demiad a kakitizaan, maacakay a lutulutukan nauyaanaytu a demiad nu timul balattu tu 32-34 tuay a ya akuti’ay a kakitizaan hina maazih ku mahiniay a dimiad.
雖然降水量會隨著海拔而增加，但在近7,000公尺高的安地斯山頂仍有半乾燥氣候的地區，乾燥的草原型氣候是南緯32-34度的亞熱帶地區常見的天氣型態。
kwang-may 礦脈
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]An-ti-s a buyu’an yadah ku takhakay a ba’tu, micidekay u tung kwang, i kitakit nu satabakiay nu isasaay a tung-kwang a pialaan itiniay a buyu’an, kalilabu katukuh 1,200 a depah, pialaan tu kwang buhang nu zazan macaliway ku 2,000 a kungli tuway.
安地斯山礦礦脈豐富，特別是銅礦，世界最大的地下銅礦採礦場就在此山脈中，在地底深達1,200公尺，採礦坑道總長超過2,000多公里。
Makay Si-pang-ya nu midemungay a Nan-mey, An-ti-s a buyu’an yadah ku kwang a singangan. kanahatu An-ti-s In-tian a tademaw aayaw matineng tu micukaymas tu kim atu misanga’ tu aikecan gazali, nika katukuh Si-pang-ya nu pidebungan a zidayan kya malingatu yadah ku nipiala.
自西班牙殖民南美時，安地斯山脈即以其豐富的礦量而聞名。雖然安地斯印第安人之前就會用金及其他金屬製作飾器，但一直到西班牙殖民時期起才開始大規模的開採。
Pow-li-wi-yaay aPow-tu-si atu Mi-luay a Say-low-te-pa-s-ke nau Si-pang-ya a kanatalay angangan sikwang ku kitizaan. La-pu-la-ta-he atu A-ken-tin zayhan u P-tu-si izaw ku ging Kwang a singangan.
玻利維亞的波托西以及秘魯的塞羅德帕斯科曾是西班牙帝國的主要礦產區。拉布拉他河及阿根廷都因為波托西的銀礦而得名。
ayza u Ce-li atu Mi-lu i kitakit u situngay u saayaway nu tabakiay atu sakatulu nu tabakiay a kanatal. MI-luay a Ya-na-ke-ca I kitakit u saayaway nu tabakiay a pikwangan. Po-li-wi-yaay a An-ti-s a buyu’an tngangan u si, iayaw na siging, asaca sakay 17 se-ci Ow-coay a aca nu tuud milaangay tabaki ku nikalilid.
現在智利和秘魯是世界產銅第一大及第三大的國家。秘魯的亞納科查是世界第一大金礦區。玻利維亞的安地斯山脈主要產錫，以往曾經產銀，而且對十七世紀歐洲的物價革命有很大的影響。
An-ti-s a buyu’am miala tu kwang matenes tu i kikisi, makai 16 se-ci Pow-tow-si a ging Kwang katukuh ayza u Ce-li Ciw-ci-ka-ma-ta-tung-kwang atu Ay-s-kung-ti-tung-kwang, atu Mi-luay a Tu-ru-pow-la-kwang, uzuma mahizaay u muki, kim u kum atu zumaay cayay ku kim yadah ku mahiniay u sakasilaculan.
安地斯山脈採礦的歷史很久，從十六世紀波托西的銀礦到最近在智利丘基卡馬塔銅礦和埃斯孔迪達銅礦，以及秘魯的托基伯拉礦，其他像鐵、金等金屬及其他非金屬資源也相關豐富。