Ca-te
Ca-te makakadumay a kanatal “Ba-a kamu, République du Tchad, A-la-powa kamu جمهورية تشاد” pangangan han Ca-te “Tchad, تشاد”, u teban nu Bey-cow labuay a kanatal, saamisan mitules tu Lipi-ya, sawalian mitules tu Su-tan, nutimulan mitules tu cung-bey-makakadumay a kanatal, satip timula atuKe-may-lung,Nay-ci-li-ya mamabelaw, satip atu Ni-ze a kalalikeluh.
查德共和國（法語：République du Tchad；阿拉伯語：جمهورية تشاد），通稱查德（Tchad；تشاد），是非洲中部的一個內陸國家，北接利比亞，東接蘇丹，南接中非共和國，西南與喀麥隆、奈及利亞為鄰，西與尼日交界。
uyni a kanatal Ca-te-bu a taku ku sapangangan, labuay nu kanatal satalakaway a buyu’ tini i Sa-ha-la likelikenay a Ku-si-san, angangan nu tukay atu satabakiay a tukay u En-cya-bey-na. Ca-te labuay nu kanatal pulung macaliway ku 200 a lasubu ku binacadan, Ba-a kamu atu A-la-pow a kamu u u makay ayaw nu kung-yen tu 7000 a mihcaan malingatu, i Ca-te kitizaan katuud tu ku muenengay nu tademaw. katukuh ayaw nu 9 se-ci zikuz, kakilukilul sa ku misakakuay a sutungu i Ca-te a Sa-ha-la a kakitizaan cumelak atu malawpes, namikuwan amin kuheni makayza tuyni a kitizaan milakuit tu Sa-ha-la nu makakadum a zazan.
該國以查德湖的名字命名，國內最高山峰是位於撒哈拉沙漠的庫西山，首都和最大城市是恩加美納。查德國內共有超過200個民族，法語和阿拉伯語是從公元前7000年開始，在查德一帶已有大量人口聚居。至9世紀前後，一連串政權在查德的撒哈拉地區興起和消亡，它們都曾控制經過該區的跨撒哈拉貿易路線。
Ca-te i 1920 a mihcaan macalap nu Ba-kow, mala tungusay nu ce-taw Bay-cow. 1960 a hihcaan, Ca-te i Bu-lang-su-wa.Tung-pa-bey a pikelid makay Ba-kow miteked, nika Tung-pa-beyay a pikuwan caay kanamuh ku Mu-s-lin. sazikuzay i 1964 a mihcaan macacukah matenes ku nikangangayaw. 1979 a mihcaan, paculi tu ce-bu a sikuwang micalap tu En-cya-mey-na, pahezek tu nutimulan cen-bu a pikuwan.
查德在1920年被法國占領，成為法屬赤道非洲的一部分。1960年，查德在弗朗索瓦·董巴貝帶領下從法國獨立，但董巴貝的政策引起北部穆斯林地區不滿，最終在1965年觸發長期的內戰。1979年，反政府武裝攻占恩加美納，結束了南部政權的統治。
nika paculiay tu ce-bu sikuwangay nu mikeliday macaculi, sazikuzay ci Hay-san.Ha-pu-ley makademec tuyni a kangangayaw mala cung-tung tuway, nika i 1990 a mihcaan mapabelin nu sakakaay nu mikeliday ci I-te-li-s.Te-pi. 2003 a mihcaan malingatu, satipan a Su-tan masaukaynah tu Ta-bow,lilisay nu Ca-te caay caay kahapinang ku kawaw.
但是反政府武裝指揮官之間發生內訌，結果海珊·哈布雷贏得戰鬥出任總統，但在1990年被他的將軍伊德里斯·德比推翻。2003年起，蘇丹西部發生達佛衝突，使查德邊境的局勢不穩。
kanahatu katuud ku sakaput ni Ca-te, nika ayaway a cung-tung ci I-te-li-s.Te-pi mikeiday tu midipatay tu kanatal a kawaw siicelang misakaku mikuwan, ayza u kanatal mahiza tu hinamalalebu ku cen-ce atu mizatengay tu amisumad tu kawaw nu hitay. Ca-te sa u pakuyucay i kitakit, u pihacengay nu maanubay a kanatal. makay 2003 a mihcaan malingatu, u siabal mapakutay tu nu kupa a sakakawawan, malaCa-te angangan a lalayan nu patahkal a kasikalisiw.
雖然查德有很多活躍政黨，但前總統伊德里斯·德比領導的愛國拯救運動牢牢地把握權力，現在國內仍經常發生政治暴力和意圖的軍事政變。查德是世界上最貧窮、貪污情況最嚴重的國家之一。自2003年起，石油已取代傳統的棉花工業，成為查德最主要的出口收入來源。
ayaw nu kung-yen a mihcaan Ca-te saamisan a kakitizaan hekal nu mulangaway kapah aenengay nu tademaw, tawyaay a mihcaan tizaan a tademaw kalamkam sa katuud. Ca-te nu zuma kasatimanay maazih ku nu sumamaday a tuud, “ angangan i Pow-al-ku-En-ney-ti-ti-pey-ti a kitizaan” mizateng tu ayaw nu kung-yen 2000 a mihcaan. satu u Ca-te masatancuyay a lala’ izaw ku malukay mana’nelay a tademaw macaliway tu ku tusa malebut a mihcaan ku likisi.
公元前7000年，查德北部地區的生態環境有利人類居住，這使得這一時期該地區的人口強勁增長。查德其中一些重要的考古發現（主要位於博爾庫-恩內迪-提貝斯提區）可追溯到公元前2000年以前。而查德盆地上有農業人口定居的歷史也超過了兩千年。
uyni a kitizaan katenes mahiza tu u kasa macakatay a kitizaan. duduc tu nipatahkalan tu nalimaan a nisanga’an atu nakamuan nikiluan a likisi,uyni macakatay saayaway macakatay nu Sa-aw. kung-yen9 katukuh 10 se-ci, Sa-aw a tademaw saayaway patizeng tu Ca-te Sa-ha-la, nu kow-cow satenesay a kanatal Cya-ney a kanatal,16 se-ci tu zikuz, muculal ku mingaway tu Pa-ci-al a kanatal atu Wa-ta-i a kanatal, namahiza caay kasatezep ku lalamel nu kangangayaw nu tuluay a kanatal.
這個區域長期以來一直是各個文明活動的中心。根據出土的手工藝品和口述歷史紀錄，這些文明中最早期的是薩奧文明。公元9至10世紀，薩奧人建立查德撒哈拉地區的第一個、也是國祚最長的帝國—加涅姆帝國，16世紀後，出現與之抗衡的巴吉米爾王國和瓦達伊王國，從此三國混戰不休。
Cya ney-mu-ti-kow atu kilul nu sakuwan tu nipatizeng sakay micaliway tuyni a kitizaan milakuit tu Sa-ha-la makuwan ku makakadumay a zazan. caay ku mialaway tu kuli dada’, uyni situngusa mikuwan tu lala’ nacaay kanayat katukuh i nutimulan a nalinabuan. 1883 a mihcaan katukuh 1893 a mihcaan, kasa hungti a kanatal kilul masulup tu nu Su-tan a tademaw La-pi-he.Cu-pay-al.
加涅姆帝國以及隨後的政權都建基於對經過該區的跨撒哈拉貿易通道的控制。除了搶奪奴隸，這些政權的控制地都未曾延伸到南部的草原。1883年至1893年間，各王國先後被蘇丹人拉比赫·祖拜爾征服。