Chishang

Chishang

u sulit nu Hulam: 池上鄉

u sulit nu Lipun: 池上郷

u sulit nu Amilika: Chishang Township

u siwkay nu kakitizaan

Chishang a sakuwan ku Taitung. kumud nu kalesakan, 79.23 km². （kalesakan nu linpanti 12.44 km², kalesakan nu pawliwti 1.05 km²）, u kasabinawlan, 7,640 ku tademaw. u kasalumaluma’ sa, 2,901 ku luma’. ilabu nu kasaniyazu’ nu siyang sa, 2,162 ku ingcumin a tademaw. u kasabinawlan, Pakalatu 28%(Pangcah) ku kasabinawlan. u tademaw ilabu nu siyang u paylang ku alumanay.

i Chishang sa , si kapahay a ngangan nu belac itini, paluma ku tipus ku binawlan amin itini. a'su ku belac nuheni.

izaw ku tabakiay a banaw "Tapo" sananay. izaw ku singanganay a kilang "金城武 Cin-chen-wu" sananay.

u Pangcah(Amis) a kakitizaan

katuud ku Pangcah(Amis) a tademaw itini. yadah ku niyazu' itini mueneng. tabaki ku niyazu'.

u Sakizaya a tademaw

inayi' ku Sakizaya a tadamaw itini mueneng.

hakay izawtu, caayhenay pasumad ku ngangan nu cidekay.

nikasakuwakuwan

Chishang mala 8 a cuwen atu 9 ku niyazu’. kina 9 a niyazu’sa, Kalokapuk（大埔部落）, Muliyaw（振興部落）, Cikowa’ay（富興部落）, Dihekoay（陸安部落）, Ciataw（福原部落）, Cipuwa（慶豐部落）, Fangafangasan（新興部落）, Kawaliwali（大坡部落）, Cicala'ay（福文部落）.

池上鄉（阿美語：Fanaw）位於臺灣臺東縣花東縱谷北段，東鄰東河鄉，南接關山鎮，西為海端鄉，北為花蓮縣富里鄉。

u Chishang hananay a kenis sa, (u kamu nu Pangcah sa u Fanaw han) u eneng sa iti Taywan Pusungku ya Kalingku atu nu Pusungay kaamisanay a dihep, nuwalian sa sibiyaw tu Donghe a kenis, sakatimulan sa malalitin tu ya Guanshan a kenis, nutipan sa u Haiduan a kenis, nu amisan sa ya Fuli hananay a kenis.

全鄉地處花東縱谷中部偏南，係由新武呂溪所沖積而成的肥沃平原，西有中央山脈，東有海岸山脈，氣候屬熱帶季風氣候，雨量充沛，造就了聞名全國的優質池上米，由池上米所作的池上便當更是聞名全臺灣。

malaupay nu kenis sa i labu nu ya Kalingku walianay a dihep i teban kasa nutimulan ku kitidaan, u namakay ya Sin-u-luy hananay a sauwac a nikaydaan nu balat sikayda nu lanu, a nikasaenalan kasidamekay a kasaatul, i nu tipan sa ya Cung-yang(中央) hananay a buyubuyu’an, nu walian sa ya nu Hay-an(海岸) a buyubuyu’an, u demiad sa masa nu puu’ay kabaliyanay a demiadan, mahtaneng ku nikaudadan, sakaidaw nu kasingangnan nu kailayan a belac ya Chishang hananay a belac, nu makay Chishang a nisanga’an a tabu sa sakatinengan i Taywan.

鄉內居民以漢人及臺灣原住民阿美族為主，產業則以農業為主。

itini i labu muenengay i niyadu’ sa u Layak atu Taywanay a yin-cu-min Pangcah ku sakatuuday, nikasilacul sa u malukay ku sakaudip.

nikalalekalan kasingangan nu kakitidaan (地名緣由)

池上鄉名取自聚落位於大坡池上方，故稱此地為「池上」。在清光緒年間被稱為「新開園」，為「新開闢的田園」之意。

u Chishang hananay a nipangangan sa, na makay kasaupuan nu niyadu’ ya masacakatay a taku i pabaw ku kasahida, kiyu mapangangan tu i pabaw nu taku sa “Chishang”. iti masahungtiay a hulam nipikuwan sa, nu sipangangan tu ya “Sin-kay-yen”, u “u masabaluhayay a nipatadas a umah” sananay nu imi.

i kaDipunan a tatukian (日治時期)

1894年，清廷與日本爆發甲午戰爭，隔年戰敗後於4月簽訂《馬關條約》，將台灣割讓給日本。5月，日本派兵到台灣接管，隨即爆發乙未戰爭。11月18日，日本官方宣布平定全台。但實際上，台灣各地方的武裝小衝突仍此起彼落。東部因地處後山而最後淪陷地，而池上又是台東最後一個淪陷地。

i 1894 a mihcaan sa, ya masa hungtiay a hulam atu Dipun malalais tiya kasinganganan tu ya Ciya-u hananay a kalpacaw, nu dikudan a mihcaan sa mademec ku Halam, i sepatay a bulad masasulit tu hulicay a kasasulul a cudad, ya "Shimomoseki a lice", kelapen ku Taywan sipabeli tu Dipun a mikuwan. i limaay a bulad sa, culculan nu Dipun ku hitay tayni i Taywan a mikuwan, kasenun sa sikaidaw nu pipaculi a kawaw tu Dipun. sabaw cacay a bulad sabaw walu nu demiadan sa, ya mamikuwanay tu Taywan a tapang pangiha tu mapenec tu mamin ku tademaw nu Taywan sa. nika tatenga’ a nikasahecian sa caay kahida, i Taywan a kenikenisan sa mamapaculiay nu tademaw caay kasatedep. u sawalianay a kakitidaan sa u nudikudan tu a lebungan, u Chishang a kenis sa u sadikuday a picebis nu Dipun a kakitidaan.

1896年1月，日軍控制台灣西部各地後，轉進台東。當時駐守新開園之副統領劉德杓率領二百餘人堅守。5月16日，日軍組成討伐隊自高雄搭艦前來。負責攻堅的恆春出張所所長相良長綱先行派員說服原住民組成「義勇隊」進駐新開園附近防衛。日軍於6月7日攻擊，池上遂淪入日人統治，東部地區也全告陷落。

i 1896 a mihcaan kalingatuan a bulad, u hitay nu Dipun mamin tu maysakelec kuwanan ku nutipay a kitidaan, kiyu saliyuten taynien i Pusung. i mahida sa ya misimaway tu Sin-kay-yen mamiedapay a tapang ci Liw-te-saw, keliden nida ku tusaay a lasubu nu tademaw a paculi musebeng. i limaay a bulad sabaw enem a demiadan, nu Dipun a hitay palekal tu nisakaput, makay Takaw mukacaw tu balunga tayni. sikiningay a mingayaw tu nu He-cun (恆春) a kenis, ya musakawaway a mamikeliday a tapang ci Siyang-liyang cang-kang, mikiayaw cinida miculcul tu caculculan milunguc tu yin-cu-min, palekal tu masakaputay "Yi-yung" hananay misebeng tu ya Sin-kay-yen. u hitay nu Dipun sa iti enemay a bulad pituay a demiad malingatu a mingayaw, kiyu kakayda satu a kacebisan ku Chishang a kitidaan, u nu walianay a kakitidaan sa i tawya a mamin lebungan nu Dipun.

1909年，台灣總督府開始推動東部移民計畫。新開園有2,370甲原野被劃為移民收容適地，因內有大池，於隔年被命名為具有日本風味的「池上」原野，其後所建立之移民村落亦稱之為「池上村」（今新興村）。

i 1909 a mihcaan sa, ya i Taywanay masacungtungay miteka tu a maycuduh tu sakabulaw tayda i walian a misabalucu’. ya Sin-kay-yen hananay a kaahebalan a tukus, idaw ku 2,370 a kubu ku masausiay nu bukebukelalan, mapabacu kangaayan a sikatayni nu mabulaway, zayhan i labu sa idaw ku tabakiay a taku, i nu dikudan nu mihcaan sa sikaidaw nu kasasengian tu nu Dipunay a lalangawan, kiyu pangangan han tu ya "Chishang" bukebukelalan a enal, satusa nu dikadan a nipatideng tu mabulaway a niyadu’ palecad han a pangangan tu "Chishang niyadu’" (i aydaay a sin-sing a niyadu’).

1913年，台東製糖株式會社設立，擔負製糖與移民兩大事業，其後在池上村興建210戶移民住宅。1919年，日本長野縣千曲川流域發生洪水，災民49戶移墾池上村。

1913 a mihcaan, i Pusungku ya misawanengay a kaysiya mapatideng tu, sikining tu nu pisanga’an tu waneng atu sikabulaw a sakawawen, nu dikudan sa itini i Chishang sicunus tu nipalumaan makaala tu 210 a naluma’an kayadah nu tayniay mueneng. 1919 a mihcaan, nu Dipunay ya Cang-ye a kitidaan ya Chikumagawa a sauwac kasibalatan nu tabakiay a nanum, kiyu u mapalitay ku luma’ sulul sa taynien i Chishang a mabulaw a patadas.

1920年設置「池上庄」，劃歸台東廳關山郡管轄。1926年，東線鐵路通車，位於大埔的車站地區逐漸取代新開園，變成地方發展的重心。其後大量新竹、苗栗內山移民湧入，池上人口始激增。

iti 1920 a mihcaan sa idaw ku nipatideng tu ya (Chishang a niyadu’), pabacuen sakay nu Pusungay ya Guanshan a kenis ku mamikuwan. i 1926 a mihcaan sa, sakay nu walianay a silamalay masangatu taneng tu a mamiculu tu sakakacaw, i kasieneng tu i Tapuay tisiyaba a kenis, haymaw sa tu sipakutay nu ya sing-kay-yen, masa nu kitidaanay kasasilacul a kalabangbangan a kakitidaan. satusa katuud tu ku makay i Hsinhuay a tademaw atu nu Miawliay kasabuyu’anay i nakaay a tademaw mabulaw tayni maypatadas, kiyu ina Chishang sa beleng sa mabangbang ku nikalalacay atu nikatakelal nu sikaudip katuud satu ku nikapulungan nu tademaw.

nadikudan nu nikalalais (戰後時期)

1945年，日本在第二次世界大戰戰敗後，國民政府接收台灣，行政區改制為台東縣池上鄉，原日本會社地及日本人私有地皆收歸國有。

iti 1954 a mihcaan sa, kademecan nu kitakitay ku Dipun i sakatusaay a nikalalais, kiyu layapen nu kukumin sihu ku Taywan a mikuwan, sakay nu talakaway a nipikuwan sa sipaahenan ku Pusung a sikining tu Chishang a mikuwan, u masa nu Dipunay a kaysiya atu picalapan nu umah atu nu zibunnay a lala’ sa, mamin sipanukas tu kanatal.

u piliwkangan nu aidangan (旅遊景點)

大坡池原名「大陂池」，或寫作「大埤池」。清治時期新開園大陂莊莊名即因轄區內大陂池而得名。大坡池是花東縱谷主要湖泊，以風景優美而馳名。

ya katabakiay a tangku sa, na u (Tapo a tangku han), caay sa nipisulit u (Ta-pi a tangku han). i kaHulaman a nipikuwan sa ya Sing-kay-yen a Tapo a tangku, na sipakay ina niyadu’ kasingangan sisa sakatinengan tu aca nu i cuwacuwaay, ina Tapo a tangku sa masanu kalingkuay atu nu pusungkuay a dihep sakahenulan a tangku, sakay nu nikabangcal katinengan nu tayniay midang.

知名觀光聖地「伯朗大道」，知名影星金城武曾在這條大道上拍廣告，廣告中有金城武坐在大道旁一棵大樹下悠然喝茶的鏡頭，因此這棵大樹被稱為「金城武樹」，成為池上鄉新的觀光景點。

u ayaydaay tu kabelengan nu tayniay midang i Chishang a kitidaan sa, ya "po-lang hananay a dadan), ya katinengan amin nu pakacuduay a hayu ci Cin-chen-wu natayni itini a dadan miliadingu tu sapakampang, nipiliadinguan ilabu sa, na mueneng ci Cin-chen-wu i tepal niya tabakiay a sakul hananay a kilang, sailailay sa cinida i sasa niya kilang, sikacepcepan nu masakapahay a miadih, kiyu sipangangan han tu Cin-chen-wu a kilang, mala nu Chishangay buluhayay a aidangan.

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan