Ciw-ben
Ciw-ben nu Taywan sin-pey-se Luy-bang a kakitizaan, pawang tu Kilung a buyu’, hamin nu niyazu’ masakayayak ku lala’, sakasa micidek ku kasakayayak atu masatukal ku nipatineng tu luma’. sumamad madengdeng ku misikitangay, mikutkut tu sikitang malawpes tu. 1990 a mihcaan naitini misasing tu hekal a saingaan tu “kalaluman a tukuy” atu 2001 a mihcaan patahkal tu misaungyay a nizungaan a kucudud “malebut atu mikilin malrbut” misengi tu itiniay a hekal, satu Ciw-ben micidek ku malumayay a nipatineng, masakayakay ku lala’ u hekal malilid ku kanatalay atu hekalay a tademaw a miazih, tiniay a kitizaan muliyaw a izaw ku sakauzip, mala u piidangan tu ayza.
九份是臺灣新北市瑞芳區的一個地區，與基隆山遙望；整個小鎮座落於山坡地上，也因此形成了獨特的山坡和階梯式建築景觀。早期因金礦而興盛，礦坑挖掘殆盡後一度沒落。1990年代後的電影《悲情城市》在此取景，以及2001年上映的動畫電影《千與千尋》與此地極為相似，使得九份獨特的舊式建築、坡地及風情吸引國內外的注目，也為此地區重新帶來生機，成為觀光景點。
kakayzaan nu ngangan 地名緣由
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
Ciw-ben, pangangan han nu itiniay “Ciw-ben-cay” han “Taywan a kamu, Káu-hūn-á”, kakayzaan a ngangan nu kitizaan atu yadahay ku masasengiay tu malumanay ngangan nu kitzaan nu Taywan, makayniay i mipatadas nu Laayak a kusian a pasazuma, pangangan mananam micunus tu sulit “ku”, “ben”, “ciw”, cye” aningangan. Amalucek ku kamu, kasumamadan Ciw-ben muenengay a tademaw hatu mialaay tu zakes mitangtang tu zakes a simal ku kawaw, iza ku 90 ku satangtang tu “cang-naw” a palud, 10 ku cacay atatudung a palul, pulung iza ku Ciw-ben.
九份，當地稱為{九份仔} (臺語：Káu-hūn-á），地名由來與許多台灣舊地名類似，出自於漢人墾拓按股份持分，取名慣以數字加上「股」、「份」、「鬮」、「結」而命名。更精確的說法是：早年九份居民多以採樟樹煮樟腦為業，有90口腦（樟腦）灶，10口灶為一份，共有九份。
Taywan kaLipunan a pikuwan, Ciw-ben a niyazu’ pakenisen tungus nu “Kan-cay-lyaw-cwang” a sakuwan, nuwalian nu zumaay a niyazu’ Cin-kwi-s pakenisen tungus nu “Ciw-ben a niyazu’” a sakuwan, tusaay tungusay nu Kilung a luma’, 1920 a mihcaan “Ta-cen siw a mihcaan “Taywan a sin-cen-ci hamin pasumaden ku kakenis, Lipun a cen-bu apasasumaden ku Ken-cey-lyaw-cwang, Ciw-ben a niyazu’ pasumaden tu “Ken-ce-lwaw”, Ciw-ben tusa ku tabakiay a silit. 1933 a mihcaan “caw-he walu a mihcaan”Taywan a cungtu musakamu “Ciw-ben” tabakiay a silit sumad han tu “Cin-kwa-s” tabakiay a sulit.
台灣日治初期，九份聚落劃歸「焿仔藔庄」管轄，而東側的另一聚落金瓜石劃歸「九份庄」管轄，兩者皆屬隸屬於基隆堡。1920年（大正九年）全台行政區劃改制，日本政府分別將焿仔藔庄、九份庄改制為「焿子寮」、「九份」兩個大字。1933年（昭和八年），臺灣總督府下令「九份」大字改名為「金瓜石」大字。
likisi nu pikiman彩金歷史
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]Kilung a sauwac sikim I kahulaman iza t uku kamu,tini i1889 a mihcaan zayhan patizeng tu Kilung Taypak nu silamalay a zazan maazih ku sikimay a buyu’, misanga’ay tu zazan a kuli i capi nu Pa-tu balabalasan a sauwacan maazih ku sielac a kim, maymaw sa malikid tapabaw katukuh tabakiay a kasahebung. Ciw-ben i 1892 a mihcaan maazih ku kim sikitang, 1893 a mihcaan Cin-kwa-s a byu’ nu sikitangay maazih ku kim sikitang, namakayza malingatu katuud ku tademaw mikim itiza atu likisi nu mikimay.
隆河產金在清朝即有傳聞，而於1889年間因建築基隆臺北鐵路而發現金脈，築路工人在八堵附近河床砂礫中發現砂金，逐漸溯流而上至大粗坑。九份在1892年發現金礦，1893年金瓜石本山礦體發現金礦，自此開始了此地的淘金人潮及採金歷史。
sapiidang 觀光
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]2001 a mihcaan, Ciw-ben sapatiyam a patiyamay tatenga’ patizeng tu sapatiyam kasakakaput a katatengil. 2008 a mihcaan 11 a bulad, pakalisiway tu tatudungay tu adidi’ay a kusian mikawaw tu “misabaluhay tu keci paazih mikitadu tu sakaput a saupu pasasumad tu siyang a milekakawa”, i Ciw-ben a kitizaan pacumud tu sakaput a saupu a wangcan, caay paacaen ku pisawanglu tu Wi-Fi “likut nu Ci-san a zazan atu suci a zazan u kakatayzaan a kitizaan.
2001年，九份商圈店家正式成立九份商圈聯誼會。2008年11月底，經濟部中小企業處實施「創新科技示範應用群聚分項計畫」，於九份地區導入群聚網站、免費無線Wi-Fi上網（範圍為基山街與豎崎路熱門地區，
pakala tu 90% pesen a kitizaan maala ku Wi-Fi” a sapakatineng, dinkiay a patiyamay a sapacakay, amahiniay piazihan a luing“tanenng miazih tu hekal, tu sabeleng tu tademaw atu demiad”, QR Code a kacacayat “imahini u sapisiwkay tu patiyamaw a tuud” hatini ku malecaday analimaan, sainakaay a Ciw-ben macunus ku nu ayzaay a ziday micukaymas tu su-wi.
約90%區域可收到Wi-Fi訊號）、電子商務市集、即時影像系統（可瀏覽風景、人潮與天氣）、QR Code系統（目前應用於介紹店家與產品）等相關技術，讓古樸的九份山城增添了現代化的數位應用。
masazumaay 特色
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]Ciw-ben mabulah tu malumanay hekal nu aazihan katuud ku masulupay nu miidangnay a labang tayni mipalabang, uyza u sumamaday a maci yadah ku zazan nu maci anipapulung, makay Taywan a nipanganga. macinglaway a tizaan a ngangan malecapu i Ci-san a maci, Su-ci a zazan atu cin-pyen a zazan hatini a macian a zazan.
九份的懷舊景觀吸引許多觀光客的到訪，其老街由多條街路組合而成，均源自臺語命名。鬧區主要聚集在基山街、豎崎路及輕便路等街道。
Ci-san “Taywan akamu, Ki-san-ke”, iza ku Ciw-ben maci” nipangangan, Ciw-ben nu sicinglaway a maci, nakalacapuan a labii nu tiniay a binawlan kuyni a kitizaan, kyu iayaw pangangan han tu an-cya-cay “Taywa a kamu, Àm-ke-á”, anumahicahica tu demiad ancaay nu u pilipayan katuud macacelcel ku tademaw, atu Ciw-ben mikawaway, kakaen tu nu taliay a tunuz, Ciw-ben sa u saayawaya a mikawaw, iza ku lasubuay tu a likisi nu nipatizeng tu Ciw-ben ucya a pikawawan, atu Ciw-ben nu pigingkiwan tu likisi itini patizang, iza henay ku piazihan picekulan tu bayu. Ci-san labu nu maci ciw-cung a cin-ke-can nu malumanay nu sakapahay a nipatizangay, kalawlaway a dingki u kabulahan tu malumanay ku mahiniay.
基山街（臺語：Ki-san-ke）：有「九份老街」之稱，是九份最熱鬧的街道，由於這裡曾是民眾夜晚常聚之所，所以在過去又稱暗街仔（臺語：Àm-ke-á），無論是平日或假日皆有絡繹不絕的擁擠人潮，小吃芋仔番薯、九份第一家開業，擁有百年以上歷史建築的九份茶坊，以及九份文史工作室都設置於此，還有觀景台可遠眺海景。基山街內的九重町客棧是九份一個舊式建築中的佳作，橘黃色燈光也給人懷舊的印象。
su-ci a zazan “Taywan a kamu, Khiā-kiā-lōo”, Taywan imi a kamu maapilis ku zazan, u micidekay “cye’ sulit a zazan, Ciw-beng nu pabesutay a zazan 300 tu ku masatukulay a zazan, yadah ku aazihan nu paucyan malecapu tuyni a zazan nu maci.
豎崎路（臺語：Khiā-kiā-lōo）：臺語意思就是陡坡路。是特殊的「丰」字道路，為九份的直向道路，為一條300多階石梯的階梯路，有很多觀景茶館聚集於此街道。
Cin-pyen zazan “Layak a kamu, Khing-piān-lōo”, Layak a kamu “Cin-pyen” tuzu’ tu u simukingay bihel a kazizeng, uyni a zaza pakayzaay U-ban a pikutkutan tu Kwang, zikuz a kazizeng 1954 a mihcaan tastasan tu, mala u kahenulan maci a zazan nu Cin-pyen.
輕便路（臺語：Khing-piān-lōo）：臺語的「輕便」指輕便臺車，此路原通往五番坑礦坑，後來台車於1954年拆除後，便成為九份的重要街道。
Can-cu-syang “Layal a kamu, Tsǹg-Tshù-hāng”, Layak a imi sa uyza u can milakuitay tu luma’ a cucudedan, misulit tu micaliwa tu cucudedan a luma. tuzu’ u niatatules angangan a zazan adidi’ay a cucudedan, saca haw maselep ku tatukian tu pananukas tu cye-ced, amiliyas tu kacelcel nu tademaw.
鑽厝巷（臺語：Tsǹg-Tshù-hāng）：臺語的意思就是鑽過房舍的巷子，也寫作穿屋巷。指連接主要道路的小巷弄，不但可省下來回折返丰字路的時間，也可避開壅擠人潮。
uyni a zazan u micangzayey tu byu’ ahebalay saculin a zaza, la’cus micumud ku kazizeng. Ciw-ben sa u sakatayza i Luy-bang kalinlakuay a zazan syen-tau 102 banggu mapanganga aca tu kazizeng zazan, kaLipunan a ziday u “culil sanay kazizeng a zazan”, mahiniay tu ku nizateng nu balucu’ pawapen tu kazizeng muculil, acaluway ku miculu’ay tu tuud. uyni Ciw-ben pikacawan tu basu a payay tini a patizang, tini mala piculilan a zazan nu katuuday nu midangay a labang.
上述道路皆為依山勢而闢的步道，汽車不能進入。九份往瑞芳的聯絡道路縣道102號又被稱為汽車路，日治時代叫「自動車路」，顧名思義就是可供汽車通行，以方便貨物運送。此外由於九份的公車站牌設於此處，這裡也成為許多遊客到九份的必經之路
lumeni’ay a badahung 黑色皮屋頂
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]uyza i Ciw-beng a kitizaan tunu udad, tunu bali sa sakasa tiniay badahung a nisanga’an matinih ku nisekian, badahungay a sapad pasaksaken tu cacay sisicen tu lumeni’ay a tamaka “lumeni’ay a tatipeluk”, u sapilawa’ tu bali udad, saca mayasuy ku sapisanga’ a kulisiw, nika kalaludan mihedup tu akuti’ ku la’cus. uyzasa kilul masatukuy tu ayza, sisa tiniay mueneng a tademaw haymaw sa pakutayen tu nu amutuay a badahung, lumeni’ay banges a badahung ahekal haymaw satu malawpes.
由於九份地區多雨、多風，因此處原來屋頂的構造均採斜頂設計，在屋頂木板上鋪設一層抹上黑色柏油的「油毛氈」，不但防風防雨，且建造費用便宜，但夏天吸熱為其缺點。然而隨著都市現代化，所以當地居民已逐漸以水泥屋頂取代，黑油皮屋頂的景觀已逐漸地消失。
mabulah tu malumanay asu’ay a kakanan 懷舊美食
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]Ciw-benay malumanay tu malumanay nipabeliay nu tahak yadah ku asu’ay a kakanen, patinaku mulu a tali atu mulu a tubah, caay ku izaway tu a tubah atu tali a asu dada’, iza henay ku mulu wadayan atu micidekay a muw-ca, cima atu kulecu a asu’, cu’det akuti’ hamin kapah, bangsis kudet asu’ay a kukuy nu tali, tatungus ku sicedam ahecid nu cawakuy, labu matumes ku saytaw anipatabu “nicikcikan a saytaw” maacakay a kabus a cawakuy, sumanahay muluay tamud nu nisanga’an tu nipatawa, patatungus tu sikedetay hekal a banges atu micidek ku sapitenas a tawyu, caay kuyni dada’ iza hwna ku lumeni’ay a tunus, tawciw, pitan asu’ay a kakaen.
九份的懷舊氣息自然承襲許多美食，例如芋圓與地瓜圓，除了原有的地瓜和芋頭口味之外，還有綠豆圓以及特別的抹茶、芝麻及山藥等口味，冷熱皆宜；香彈可口的芋粿巧、鹹甜適中的草仔粿、內含飽滿蘿蔔絲（蘿蔔切成絲狀）與蝦米的草仔粿；紅糟肉圓則是以傳統古法製作內餡，搭配上軟嫩的外皮與特調醬料；此外還有黑糖麻糬、豆腐乳、無鉛土皮蛋等美食。
paazih tu nakamuan milawlaway a Di’tu鬼怪傳說特展
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]Ciw-ben “paazih tu nakamuan milawlaway a Di’tu” tawya a demiad maling tahkal paazih tu katalawa, makay ayza a demiad malingatu mikawaw katukuh 12/31 a demiad, situngusa tuyni a kawaw ayaw a pakatineng , pateng mipazeng i panan nu Sen-pin a piazihan tu kacudu 6 ku kudih nu mapatayay a mipanang, iza henay ku mu-na-s, labuay bayu nu micidekay a buting a paazih tu bangcalay.
九份「鬼怪傳說特展」即日驚悚登場，自即日起舉辦至12/31，主辦先前為宣傳活動，特地於昇平戲院門口擺放 6 隻殭屍助陣，還有木乃伊、深海人面怪魚等精緻展品。