Ma-cu kasikac nu subal
Ma-cu kasilac nu subal “min-tung akamu sulit a kamu, “Mā-cū Liĕk-dō̤” tungus nu Cong-hwa min-kow Bu-cyen a kuwan Lyen-cyang kuwan a kasubal, tini i Taywan saamisan a bayu, musuayaw tu Min-cya a sacumud, Lyen-cyang sacumud atu Low-yen-wan,laed tu Cong=kow-ta-lu micapip pakala tu 9.25 kung-li.
馬祖列島（閩東語平話字：Mā-cū Liĕk-dō̤）是隸屬中華民國福建省連江縣的群島，位於臺灣海峽正北方，面臨閩江口、連江口和羅源灣，距中國大陸最近點約9.25公里。
angangan u Nan-kan-subal, Tung-in subal, S i-in subal Kaw-ten subal, Lyang- subal, Tung-li- subal “Tung-cin subal”, Si-li subal “Si-cin subal” Tung-in subal, S i-in subal, atu tungus adidi’ay a subal pulung 36 a ku subal, samsango subal a kasaupu, u hekal 29.6 pin-bang-kung-li, muenengay nu tademaw 13,000 kakatuud nu tademaw.
主要由南竿島（馬祖島）、北竿島、高登島、亮島、東莒島（東犬島）、西莒島（西犬島）、東引島、西引島及附屬小島共計36個島嶼、礁嶼組成，面積29.6平方公里，居民人口13,000多人。
1999 a mihcaan Ma-cu kasilac a subal liwliw nu Ma-cu patizang tu kanatal aidangan, tungus nu saculil-pupiidangan ku mikuwanay. caay ku hekal atu micidek ku lalangawa dada’, zayhan u hekal kayadah ku masazumaay lamangan a tastas ayam mituluy ancaay mueneng kasienawan, 2000 a
1999年以馬祖列島為範圍的馬祖國家風景區成立，隸屬於交通部觀光署管理。除了地形地貌和人文特色外，因地理位置關係而成為多種候鳥過境或渡冬的區域，
2000 a mihcaan patizeng tu Ma-cu kasikac nu subal yen-o a pidiputan, angangan tuce tu Pay-mey-yen-o,cang-yen-o, bung-tow-yen-o,hey-wi-o, yen-lu, ca-wi-i-yen hatuni 7 a lamangan ku ayaman. 2000 a mihcaan 6 a bulad naitini maazih i kitakit a ayaman hung-pi-suan pasilac u malapesay tu nu lumeni’ay laway twan-hung-to-yen-o 4 a malaacawa, paymihcaan u pikinaulan tu yen-o i 5 a bulad katukuh 8 a bulad.
2000年成立馬祖列島燕鷗保護區，主要針對白眉燕鷗、紅燕鷗、蒼燕鷗、鳳頭燕鷗、黑尾鷗、岩鷺、插尾雨燕等7種鳥類。2000年6月曾在此發現在世界鳥類紅皮書中被列為臨絕種的黑嘴端鳳頭燕鷗共4對，每年的最佳賞燕鷗季為5月到8月。
yen-caw hawsa namakay Bu-cyen, Ce-cyang tademaw malingatu malimad katukuh subalan. duduc tu cin-caw-cu “s-Liw-ciw-ci” anisulitan,Sung-caw Bu-cyen-E-mey matinengay tu babalaki ci Lin-mu-nyang “pangangan han nu taddemaw Ma-cu”,28 ku mihcaan hawsa zayhan pabalunga ku wama kaka katukuh i Min-cyang sacumud nu bayu, bahal tabaki ku laying, mapeci’ ku balunnga maalul ku tademaw, matineng tu ci Ma-cu bahel sa tabayu miala tu wama kaka, maalul aca, u uzip nu Mu-nyang tuya a mihcaan mikilul tu likid nu bayu katukuh Men-cyang sacumud capi nu adidi’ay a subal “ayzaay Ma-cu a Nankan” maal nu mibutingay patatukus tadem hantu i dadipasan ci Ma-cu.
元朝時，來自福建、浙江的華人開始遷徙到島上。根據清初《使琉球記》中記載，宋朝福建湄洲的孝女林默娘（人稱媽祖），廿八歲時，因父兄駕船駛至閩江口海域，突遇巨風大浪，船毀人溺，媽祖得知，飛身入海拯救父兄，因而溺斃罹難，媽祖遺體當年隨海漂流至閩江口附近的小島（即今日馬祖的南竿），被漁民打撈上岸，並將媽祖埋葬在海岸邊。
Me-cow niyazu’ay a tademaw amin caay kaazih ci Me-cow, hicasa ciniza malabanuh tapanaw mala kamisama tu, patizeng satu tu Ma-cu biw u sakiningan.; hinisa ku Ma -cu, ci Na-cu matadem i ayzaay Ma-cu Nan-kan-kang tyen-hu-kung labu nu kung lin-sye ba’tu a kapangan, katuud ku tabiway mipaypay, nipatiyak katukuh ayza.
湄洲鄉親不見媽祖下落，認為她羽化昇天成仙，遂建湄洲媽祖廟作為紀念。馬祖人則認為，媽祖葬於現今馬祖南竿馬港天后宮宮內的靈穴石棺中，且興廟供奉，相傳至今。
uyni a subal namahini panganganhantu “Ma-cu subal”, zikuz psumadan tu ngangan “Ma-cu”. Ma-cu a ngangan sakasa atayni, Ma-cu mala Ma-cu u sakahenulan nu muenengay a tademaw a sing, namahiza pinaay tu lasubu a mihcaan, mikawaw tu mibutingay sapinangtu Ma-cu kasilac a subal u palahad tu sakauzip nu niyazu’.
這個島因而被稱為「媽祖島」，爾後又改為「馬祖」。馬祖地名因此而來，媽祖也成為馬祖居民最重要的信仰，此後數百年來，網捕業奠定了馬祖列島聚落發展的基礎。
pikawawan nu hitay a ziday 軍事時代
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]pahezek tu sakatus a kalalais zikuz, Cong-hwa-min-kow miala tu Ma-cu kasikac a subal, uyza u Kow-kung labu kalalais akasahini, 1948 a mihca 12 a bulad 10 a demiad Cong-hwa-min-kow cen-bu musakamu kedec mikuwan tu hamin a kanatal, namahiza u Ma-cu kasikac a subal mikedec tu mikuwan. Cong-kow kung can-tan i 1949 a mihcaan mikuwan tu hamin nu Cong-kow talu.
二戰結束後，中華民國收復馬祖列島，由於國共內戰因素，1948年12月10日，中華民國政府發佈全國戒嚴令，從此馬祖列島進入戒嚴，中國共產黨於1949年控制中國大陸大部份地區。
1949 a muhca 10 a bulad 1 a demiad, Kong -can-tang patizeng tu Conh-hwa min-kow zen-min-kong-he-kow cenbu, pasu ayzaay a Bu-cyen kuwan Lyen-cyang kuwanay a mikuwanay tu kawaw. 1949 a mihcaan tu sazikuzay, cenbu makay Cong-kowta-lu panukas taTaywan, nika mahiza tu mikuwan tu Lyen-cyang a kuwan tu zuma capiay bayu “Ma-cu kasikac a subal”, atu Cin-mi a kuwa “Ma-cu kasikac a subal” tu hamin nu kakitizan. Ma-cu kasikac a subal hamin nu hekal u nu “pikuwanan tu hitay”.
1949年10月1日，共產黨成立了中華人民共和國政府，其中包括今天福建省連江縣的行政管理。1949年底，政府從中國大陸撤退到臺灣，但仍管轄連江縣部分近海地區（即馬祖列島），以及金門縣（金門列島）的大部分地區。馬祖列島全境隨即進入「軍管時期」。
ayzaay a ziday 當代
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]992 a mihcaan, Cong-hwa-min-kow pakatineng tu Cin-men, Ma-cu, Tung-sa atu Nan-sa panunul amihulak tu nu kedec mikuwan, lawpesan ku kawaw nu pilaisan, namahiza, Lyen-cyang cenbu sakay Ma-cu kasilac a subal a kitizaan kalamkam sa patizeng. 1999 a mihcaan Ma-c u kasilac subal liwliway a Ma-cu kanatal aazihan a hekal patizeng, tungus u saculul papiidangay ku mikuwanay.
992年，中華民國宣告金門、馬祖、東沙及南沙地區臨時戒嚴措施解嚴，取消戰地政務，此後，連江縣政府對於馬祖列島地方建設步伐加快。1999年，以馬祖列島為範圍的馬祖國家風景區成立，隸屬於交通部觀光局管理。
makay 2001 a mihca 1 abulad 2 a demiad malingatu, Ma-cu kasilac a subal atu Cong-kow-ta-lu a Bu-cyen kuwan malingatu mikawaw tu adidid’ay mapapacakay ku misiwbayay, pabalunga atu patigumi, uyni adidi’ay san-tung a kawaw pangangan han tu adidi’ay san-tung. 2015 a mihca 1 abulad 1 a demiad zikuz, makay Cong-kow-Ta-lu midangay a labang katukuh Ma-cu kasilac a subal zikuz, kapah kakelul sa mikawaw tu sapicumud tahkal a minkiw.
自2001年1月2日起，馬祖列島與中國大陸的福建省之間開始進行小規模的通商、通航和通郵，此小型三通模式被稱為小三通。2015年1月1日後，來自中國大陸的遊客抵達馬祖列島後，可直接辦理出入境通行證。
uyni asitungus micukaymas i Pang-bu atu Cin-men, u sapicuzuh tu Taywan bataday nu mikawaway tu miliwkuay anisabalucu. 2015 a mihcaan 12 a bulad, Hwang-ci Ma-cu saculil a zazan malilid ku san-tung.
這一特權也適用於澎湖和金門，以作為促進台灣離島旅遊業的一種手段。2015年12月，黃岐─馬祖航線被引入小三通。2020 a mihcaan
2020 a mihcaan, Cong-kow-ta-lu nu mihelupay tu balas a balunga i Ma-cu kasikac a subal lilis nu bayu miubi miala tu balas, malengat ku Ma-cu a kanasubal atu sincenyen sakay tiniay bayu mapeci’ tu ku hekal, isasaay nu nanum a telay mapeci atu mabiyalaw maeluc ku dadipasan, kikaawas nu sincenyen tu “Cong-hwa- min-kow situngusay tu kyezay nu bayu atu Ta-lu sansango tungdud a hulic” saka18 tusil a kawaw, micunus tu pihaceng nu mibelihay tu hulic milakuit mihelupay tu balas acumi.
2020年，由於中國大陸的抽砂船在馬祖列島周邊海域進行非法採砂，引起了馬祖群島和行政院對當地海洋環境破壞、水下通信電纜損壞以及海岸侵蝕的擔憂，導致立法院通過「中華民國專屬經濟海域及大陸礁層法」第18條修正草案，加重違法越界抽砂刑度。
Ma-cu a pilalaisan piazihan tu lalangawa 馬祖的戰地文化景觀
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]- Ma-cu a pilalaisan piazihan tu lalangawa zayhan1950 a ziday malingatu kitakit malalais atu sasulacu’s tu Cong-kow, kya haymaw patizeng. Pasu hitay mipupu tu lala’ atu sasaay a kawaw nu hitay hatini cacanan nisanga’an nu tademaw tu tuud, pasaicelang a kamu, mizunga tu bacu, atu binawlan palalaisan a kawaw zayhan malilid nu kawaw nu hitay a patizang atu min-bang, sakauzip, nisangaan hatini kasuala a nipatizeng.
馬祖的戰地文化景觀概因1950年代起之世界冷戰及國共對峙，才逐步建置。包括軍方以防禦為目的之地上與地下軍事設施等各種人工構造物、精神標語、圖繪等；以及民間於戰地政務時期因受軍事影響而設置之與民防、生活、生產等相關的設施。
Namahiza, Lyen-cyang kuwan cenbu i 2020 a mihca 8 a bulad 31 a demiad, kilul tu “lalangawan nilaculan sadiput a hulic” u likisi, kagak, u bangcal tulu a pasayzaan a kawaw, Ma-cu nu sepatay a niyazu’ lima a subal masulit nu Ma-cu a pilalaisan piazihan tu lalangawan.
因此，連江縣政府於2020年8月31日，依據《文化資產保護法》就歷史，科學，美學三面向的理由，將馬祖的四鄉五島範圍登錄為馬祖戰地文化景觀。
zayhan Ma-cu kalalaisan a ziday pilalaisan piazihan tu lalangawan. pangilay tawyaay micidekay nu tapukuay a hekal, cunus tu talakaway a dingki, niyazu’ay a singku u biw atu nitu’tu;an a ba’tu, satu makay “cayay ku tatenga’ay niliwanan a zaysang “paculi, milais, kalaluman” pasaza “misuayaw tu kitakit a niliwanan a zaysang” u siacaay i kitakit “masasukapah, lihalay, makatawaay” pasubana’ paazih atu palekal, situngus tu tademaw milunguc atu lihalay mapulung mauzip u siacaay nu kitakit, “Ma-cu kalalaisan a lalangawan” i 2003 a mihcaan mapili’ nu wen-cyen-huy mala nu Taywan kitakit nu siacaay niliwanan a zaysang.
也因為馬祖冷戰時期的戰地文化景觀，反映當時特殊的時空情境，加上燈塔、民間信仰廟宇及碑碣，且兼具從「負面世界遺產」(對抗、戰爭、悲劇)走向「正面世界遺產」普世價值(和解、和平、喜劇)的教育示範與啟示作用，代表人類追求和平共存的普世價值，「馬祖戰地文化」於2003年被文建會遴選為臺灣世界遺產潛力點之一。