Nan’ao

Nan’ao（南澳鄉）

Nan’ao a sakuwan ku Yilan. kumud nu kalesakan, 716.07 km². （kalesakan nu linpanti 637.26 km², kalesakan nu pawliwti 65.15 km²）, u kasabinawlan, 4,807 ku tademaw. u kasalumaluma’ sa, 1,498 ku luma’. ilabu nu kasaniyazu’ nu siyang sa, 4,487 ku ingcumin a tademaw. u kasabinawlan, Pakalatu 93%(Tayal) ku kasabinawlan. u atu Tayal ku sakalaniyazu’.

nikasakuwakuwan

Nan’ao mala 7 a cuwen atu 13 ku niyazu’. kina 13 a niyazu’sa, Tpihan（塔壁罕部落）, K’babaw（庫巴博部落）, Pyahaw（比亞豪部落）, Ryohen（流興社部落）, Buta（武塔部落）, K`yang（金洋部落）, Kmuyaw（莫瑤部落）, Guguc（哥各滋部落）, Kngungu（各姆姆部落）, Hagaparis（哈卡巴里斯部落）, Kinus（基諾斯部落）, B’bukeykay（巴博凱凱部落）, Kb’bu（庫巴博部落）.

南澳鄉（泰雅語：Kbbu'[1]），為臺灣宜蘭縣下轄的一個鄉，位於宜蘭縣最南端，是宜蘭縣面積最大、人口最少、人口密度最低的行政區，在全國所有三級行政區之中，人口密度居全國倒數第五，面積則高居全國第八。該鄉屬宜蘭縣山地原住民鄉之一（另一個為大同鄉），境內居民以台灣原住民泰雅族為主。

u Nan’ao hananay a kenis (kamu nu Tayal: Kbbu’), itiniay tu nu Taywan Gilanayay makuwanay a kenis, satimulanay nu Gilan, u saahebalay ku kitidaan itida, saadidingay ku kaidaw nu tademaw, u nikacacelcel a masausi sa kainayian a yakuba, i kanatal a nikapulungan masatuluay kakuwanan i nu sihuan a sausi sa, masa nu dikudanay sakalima ku mapasilsilan ku katuud nu tademaw, u kakitidaan sa sakawawalu ku nipasilsilan nu ahebal, ina kenis sa u Gilan a sihu ku mamikuwan, sakay nu buyu’ay a kitidaan (u duma sa ya Datong a kenis), i kasaniyadu’ sa u Taywanay nikaidawan tu a binacadan ya Atayal ku sasitungus.

nu laylay (歷史)

文獻上南澳地名，開始見於清嘉慶15年（1810年），當時因此地位居蘇澳之南，便稱為大南澳。大正元年（1912年），改稱南澳，昭和7年（1932年）成上一社，名曰南澳社，南澳這個地名就為大家所接受。

masulitay i ulic sa ina Nan’ao hananay a kitidaan a nipangangan sa, kalingatuan sa mapaadih tu i kaHulaman nu hungtiay ya Ci-ya-cing sabaw lima a mihcaan (1810 mihcaan), sakasaan sa u nikakitidaan masa nutimulan nu Su-aw, kiyu sipangangan han tu yatabakiay a Nan’ao han. i kaDipunan kasayawan nu Ta-ceng a mihcaan (1912 mihcaan), sipasumad han ku ngangan nu kenis u Nan’ao, i Siw-he pituay a mihcaan sa (1932 a mihcaan) sikadeng tu kaayawan a bansiya, kasingangan tu ya Nan’ao a bansiya, kiyu kakayda satu ku katuuday a maylayap tu pabaluhay a nipanganganan tuyni.

清治時期隸屬「後山」範圍之內，長期間維持部落社會的型態。台灣開港之後即有少數之歐洲人發覺南澳為無政府地帶，因而企圖在此真空地區建立小殖民地，而有大南澳事件的發生。

i kasumamadan sa nu Hulam a makuwan masa (nakaay) ku salangat nu labu, katenesan sa u kasaniyadu’ ku nikalalacal. katukuh i kasanga'an nu minatu sa, idaw ku adidingay nu Amuhuwan a tademaw, makaadih tu Nan’ao a kenis mahida u nayi'ay ku cen-hu a mikuwan sananay, kiyu maydih a itini patideng tu sapalatubangan a kitidaan, sisa kaidawan niya katabakiay a kawaw ya Ta-Nan’ao mangangayaw a kawaw.

清治末期，清國政府厲行開山撫番政策，同治13年（1874年）清軍入侵南澳溪北岸，南澳泰雅族人出草反抗。光緒16年（1890年）劉銘傳派兵入侵，焚燒部落，清軍搶奪糧食等物資。

nipikuwan nu hungtiay i sanudikudan tu sa, ya cen-hu nu Hulam misabalucu’ a mikelec tu nikacaay pisulul nu binacadan a cedang, kasingangan nu Hulam ya Tung-ce 13 a mihcaan (1874 mihcaan), u hitay nu Hulam midebung i satimulan nu Nan’ao asauwac, nika ya Nan’aoway a binacadan sa militapat tu midebungay nu tayniay. i Kuwang-syu 16 nu mihcaan (1890) a mihcaan, ci Liw-min-cuwan hananay miucul tu hitay a midebung, tuduhan ku niyadu’, papicebisen ku hitay tu silacul nu binacadan atu kakanan.

日治時期大正6年（1917年）宜蘭廳下新設南澳支廳，支廳位置在大南澳地區的浪速(Naniwa，今蘇澳鎮朝陽里)。大正9年（1920年）施行州郡街庄制，改為台北州蘇澳郡蕃地。戰後，台北縣南澳鄉正式成立，民國39年（1950年）又改隸於宜蘭縣之下。

i kaDipunan a ziday u Ta-ceng enem a mihcaan (1917 mihcaan), nu Gilan makasasa a nipatideng tu sapikuwan ya Nan’ao mamiedapay tu sakikawaw, u kakitidaan a nipatideng sa, i Lang-su (浪速) (Naniwa , i aydaay nu Su-aw ya Caw-yang-li han). i Ta-ceng siwa a mihcaan (1920 mihcaan) misaheci tu sakatalakaw nu likec, kiyu sipasumad han tu sanu Taypakay makay sasa ku Su-aw a makuwan. nadikudan malalais sa, ina Taypakay Nan’ao a kenis sa malutatenga'ay tu pahecek, nu kaHulaman i 39 a mihcaan (1950 mihcaan) mapasumad aca ku mamikuwanay nu talakaway sipataydaen i Gilan ku mamikuwanay.

daduducan a kubu (行政區)

分為東澳地區(東岳)、南澳地區(南澳、碧侯、金岳、金洋、武塔)、澳花地區(澳花)。

nilasican tu daduducan a kubu sa, pakay i Tung-aw a kenis (Tung-ye) atu tina Nan’ao a kenis (Nan’ao, Pi-hou, Cing-ye, Cing-yang, U-ta), atu Aw-huwa a kenis (Aw-huwa).

u Tung-aw a kenis (東澳地區)

位於南澳鄉北區，因日治時期的漢原分治政策，大致上以台9線蘇花公路為分界，西側的山區今劃為本鄉東岳村，東側的沿海地區今劃為蘇澳鎮東澳里。1913年由哥各朱社頭目哈泳．巴達（Xayun-pata）所創立，過去稱伊藥（lyo），因東澳山中盛產貴重藥草lyo （金線蓮）而得名，隨著金線蓮的減少，現今通常以多必優為名。

kitidaan sa i Nan’aoway kasaamisan, iti kaDipunan a pikuwan palaliyasen ku layak atu binacadan kasacedang, kahidaan sa sipakay nu Taywanay sakasiwa a dadan ya su-huwa hananay ku salaedan, nutipan sa masa nu buyu’ay a kubu i kenis ya Tung-ye a niyadu’, nuwalianay mililisay tu sadipasan nu bayu siwada pakulitan tu nu Su-aw a kenisay a niyadu’ u Tung-aw-li han. i 1913 a mihcaan namakay ya ke-ke’-cu a niyadu’ nu tumuk ci Ha-yung．pa-ta (Xayun-pata) a nipatidengan, i naayaw sa sipangangan han tu ya I-yaw (Iyo), na sikaidaw nu buyubuyu’an tu katekesan nu lutukay a sapaiyu Iyo (Cing-siyen-liyen) kasingangaan, kaselepan tu kina Cin-siyen-liyen, i aydaay satu u ya Tu-pi-yu satu ku kasasingangan.

Nan’ao hananay a kenis (南澳地區)

位於南澳鄉中區，是全鄉的中心與人口主要聚集地，鄉治所在地位於南澳村。因日治時期的漢原分治政策，大致上以台9線蘇花公路為分界，西側的山區今劃分為南澳、碧候、金岳、金洋、武塔等五村；東側的沿海地區今劃為蘇澳鎮朝陽、南強等兩里，這七個村里合稱為大南澳地區。主要居民為泰雅族南澳群。

u eneng sa itini tatebanan nu Nan’ao, masa nu kahaminan nu kenis sasaupuan nu binawlan musinsi pacudad atu kalabangbangan a kitidaan, u sakuwan tu tuudtuud itini i Nan’ao a niyadu’ musaculil. nasipikuwan nu Dipun kiyu palaliyasen ku Layak atu Yincumin ku nisacedang, sipakay nu Taywan siwa hananay a dadan ku salaedan, nutipan pasay nu buyubuyu’an sa siwada a pakulitan tu ya Nan’ao, Pi-hou, Cing-ye, Cing-yang, U-ta lalima ku kasaniyadu’, nu kawalian sa siwada a pakulitan tiya kenis nu Su-aw a Caw-yang atu Nan-ciyang, kapulungan nina niyadu’ sa mala nu katabakian a Nan’ao a kitidaan. u sakahenulan sa sienengay itini nu binacadan sa u Atayal nu Nan’ao.

Aw-huwa a kubu (澳花地區)

位於南澳鄉南區，與花蓮縣秀林鄉和平村以和平溪（大濁水溪）為分界，本地區行政區劃為澳花村，主要居民由原來的莫瑤社（Moyau ）、巴玻凱凱社（Babo-Kaikai）、巴波里奧社（Babo-Lelao庫巴玻）、利有亨社（Leyoxen）、太魯閣群（Taroko）遷入後組成。

u eneng sa nutimulan nu Nan’ao, picapian tu nu Kalingkuay ya Siw-lin He-ping hananay a niyadu’, sisabalad tu ya He-ping a sauwac (Ta-cu-sui a sauwac) kasilaedan, nu itiniay a nipaduducan sa u Aw-huwa a niyadu’, sasitungus nu binacadan sa namakay i Mu-yaw a kitidaanay (Moyau), atu Pa-po-kay-kay a kitidaanay (Babo-KaiKai), Pa-po-li-aw a kitidaanay (Babo-Lelao), Li-yu-heng a kitidaanay (Leyoxen), atu mabulaway nu Teluku (Taroko) namabulaway a kasaupuan a kasahida.

Sayun hananay a kakungkungan (莎韻之鐘)

莎韻之鐘，該故事發生於1938年台灣日治時期的台北州蘇澳郡蕃地リヨヘン社，一名泰雅族少女莎韻·哈勇（サヨン，sayon）因替日籍教師田北正記警丁（柿田警手）搬運行李，不幸失足溺水。台灣總督為褒揚其義行，頒贈予當地的紀念桃形銅鐘，該鐘即稱莎韻之鐘。

ina Sayun hananay a kakungkungan, ina kungku a nikalalekalan sa iti 1938 a mihcaan nu tatukian, i Taywanay nu Dipun pikuwan, masa nu Taypakay a cu Su-aw hananay a kitidaan a bansiya, masacacayay nu Atayal a binacadan, ci Sayun·Hayun (Sayon) na miedap tu ya saydang nu Dipun ci Tiyen-pi-ceng-ci a tayling mipadang muculu tu tuudtuud, nacaay pihaymaw sa sikahetik i sauwac mapalid. ya Taywanay a satalakaway nu mikuwanay idaw ku nipakawlah tu nikasenengan a kawaw, sikining tu sapabangbang tu sakay paayaw tu itidaay nu masalupasay a tuki, ya tuki sa masa nu aydaay nipanganganan tiya Sayun hananay a tuki.

本僅為短短一則地方新聞的泰雅族少女溺水意外，經刻意報導後，被台灣總督府用來宣揚理蕃政策的成功，並與國歌少年雙雙成為皇民化政策的宣傳樣本。

na masa nu adidiay iti kenisay a singbun, nu kapalid a wawa i sauwac a kungku sa, sipabalucu’an tu nu pabangbangay a pahusu, kiyu sipabinawlan han nu satalakaway a paadih tu nikalekuan, nu misanga’ay tu binacadan sananay a cedang, kakayda satu sipalecad tu dadiw nu kanatal atu nikabelecan nina kawaw masa nu Hungtiay nu Dipun sapabinawlanay a papisulul tu aadihan.

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan