Pey-tow unsing
Pey-tow unsing 北投溫泉
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]Pey-tow unsing tini i Taywan Taypak Pey-tow, u liwliw tabaki adidi’ Kwang-I atu sya-I tusa ku kamu. Kwang-i u Pey-tow unsing, piazih tu Taywan saamisan a Sa-maw-san, Ta-tun-san-cyun, Ci-sin-san-huw-san-yen-cen-cyen, cin-san twan-cen a lala’, duduc tu ancuh diheb a sauwac liwasak tu unsing, pasu akutiay a unsing, ancuh diheb unsing, tin-Py-tow unsing, Swan-cung sauwac a unsing, “Sin-I a zazan unsinng atu Lung-bungu nsing hatini.
北投溫泉位於台灣臺北市北投區，依範圍大小有廣義及狹義兩種說法。廣義的北投溫泉，泛指臺灣北部紗帽山、大屯火山群、七星山火山岩層間、金山斷層等地，沿磺溪谷地分布之溫泉，包括地熱谷溫泉、硫磺谷溫泉、頂北投溫泉、雙重溪溫泉（行義路溫泉區）和龍鳳谷溫泉等。
sa-iay Pay-tu a unsing, nemnem a nanum iza ku cin-kwang -cyenay sasa akuti’ay diheb unsing, pay-kwang-cyen a angcuh diheb a unsing atu tiniay I Tin-Pay-tow, Swang-cung-si nuamisan atu nutimilan ancuhay a sauwac pabaw labu nu dihebay a tye-kwang-cyen.
狹義的北投溫泉，依泉質可分為青磺泉的地熱谷溫泉、白磺泉的硫磺谷溫泉和位於頂北投、雙重溪北面及南磺溪上游山谷內的鐵磺泉。
Pey-tow unsing lalangawan a likis 歷史人文
1894 a mihcaan tu “cin-kwang-su 20 a mihcaan” saayaway tini I Pey-tow unsing patizeng tu unsing kalipahakan nu Te-kow ancuh misiwbayay a tademaw ci A-li “Ouely” tucila a demiad “1895 a mihcaan” 10 a bulad 10 a demiad, Lipun ci Cwa-tyen-siw-sung kayngung saw-cyang atu ci Zen-li-ce Paypak kuwan a su-ci-kwan, tayza i Pye-tu miazih tu unsing.
1894年（清光緒20年），首位在北投溫泉開設溫泉俱樂部的是德國硫磺商人奧里（Ouely）。翌年（1895年）10月10日，日本角田秀松海軍少將及仁禮敬之台北縣書記官，赴北投視察溫泉。
i 1960 a mihcaan katukuh 1970 a mihcaan “kahulaman 50-60 a mihcaan”, unsing a pilabinan yadah ku nipatizeng, piasip itawya katukah 70 kayadah a bacal nu misiwbayay tu unsing pilabinan, saca, i 1975 a mihcaan zikuzay 20 a mihcaan, mikawaway tu unsing a pilabinan makelul tu, macapi tu 50 tu aluma’an ku pilabinan a unsing kakilukilul sa masatezep misiwbay.
在1960年代-1970年代（民國50-60年代），溫泉旅館大量建立，估計當時有高達70多間溫泉旅館經營，然而，在1975年後的20年間，溫泉旅館業走下坡，有近50家溫泉旅館相繼停業。
tuyni a mihcaan, tusa tu dada’ ku baluhayay unsing a pilabinan, hakay zayhan u “pacabayay a tatayna” likecay mapalasawad tu, caay kakapah ki nipisiwbay, caay kataneng ku nipatizeng tu kapulungan, atu lalangatan akasahini malakiit tu ku nipatades tu unsing. 1995 a mihcaan Pe-tow adidi’ay a picudadan sayda atu micudaday palekal tu Pey-tosw unsing kapulungan a lalililuc, sazikuzay Pey-tow tiniay nu saayaway a kow-tay ci Si-yang-min papising ci secangan ci Cen-suy-pyen a miawza maleku ku nipauzip.
這段期間，只有2家新開的溫泉旅館，可能是因為「女性侍應生」制度的廢除、經營模式不善、公共建設不足、以及溫泉過度開發等原因所造成。1995年北投國小師生發起搶救北投溫泉公共浴場，最後由北投在地的前國大代表許陽明出面向市長陳水扁陳請搶救成功。
1998 a mihcaan, naye-cin-pu Pye-toway a kapulungan a pililucan pala u tulu lekal nu sumamaday a nazipaan, ci Si-yang-min atu muenengay a tademaw mapulung micuzuh amisakapah pala Pye-tow unsing puw-u-kwang han. caay ku Pey-tow unsing kapulungan a lalilucan, ci Si-yang-min misulimet, patahkal tu nigingkiwan musakamu Pye-tow pu-ci-s, Pye-tow caw-san pinanaman nu aydan, Pye-tow putung-min-wang-s, Pye-tow Taywan giku nu malumanan a pilaminan, ayaw pisebengan nu Lipun Mau-padekuan Pye-tow a kababenis a padekuan,
1998年，內政部將北投公共浴場列為三級古蹟，並由許陽明與居民共同推動將之整修為北投溫泉博物館。除了北投溫泉公共浴場，許陽明也研整理、究提出陳請將北投普濟寺、北投草山教師研習中心、北投不動明王寺、北投台灣銀行舊宿舍、前日軍衛戍醫院北投分院、
Pye-tow sulu nu tipus, Pye-tow a pilabinan, Pye-tow pipazengan tu nu sumamaday a tuud, ciwlu Pye-towkiwkay,Caw-san pilabinan malaheci mala u sakatulu lekad ku nu sumamaday a nazipaan. anuayaw a mihcaan, papiidangay i 1999
北投穀倉、北投吟松閣、北投文物館、長老教會北投教堂、草山御賓館成功列為三級古蹟或台北市定古蹟。隔年，觀光局將1999年定為「北投溫泉年」，推動全民認識北投溫泉資源與文化，重新帶起北投的溫泉產業。與草山溫泉、關子嶺溫泉、四重溪溫泉並列日治時期台灣四大名泉。溫泉名物為萩餅和湯花。
micidekay u nilaculan 特殊產業
i Taywan pikuwanay nu Lipun a ziday, Pye-tow unsing iza ku “pacabayay anu tatayna” a likec, midangay a labang patucek miawza tu palilucay a tatayna, sisa itauyaay Pye-tow a unsing mala u singanganay tu a pabalakasan a kitizaan, lalid katukuh kahulaman a ziday.
在台灣日治時期，北投溫泉已有「女性侍應生」的制度，遊客可指定女性侍應生接待沐浴，故此當時的北投溫泉成為知名的聲色場所，一直承續至民國時代。
i puenengan a hitay nu Amelika hawsas, sangaleb hina iza ku hitay nu Amelika midang mikilim tu pacupiyaway, 19154 a mihcaan 4 abulad 30 a demiad, Pye-toway patizeng tu “pacabayay mabi a pilabinan a sakapu”, u Pye-toway mala u tatungusay tu nu hulic a piidangan.
在美軍駐臺時，更常有美軍召妓娛樂，1954年4月30日，北投的「女侍應生住宿戶聯誼會」成立，使北投成為合法的風化區。
1967 a mihcaan 12 a bulad 22 a demiad, Amelika “ziday sinbun” mala angangan nu “Pye-tow dihku damsay niyazu’” mikaysiwaw tu Pye-tow unnsing, win-cung sinbun mitupin tu cacay Ameylika a hitay atu tusa pacabayay a tatayna mapulung mililuc a sassing. nangnang sa ku pacupiyaway, maseluc ku wayway nu kanatal, “pacabayay a tatayna” lekec 1979 a mihcaan mapalasawad tu nu cen-bu. ayzaay a Pye-tow unsing maniyul tu u papiidang sanay tu, hanupiidanga hantu, malawpes tu pacupiyaway.
1967年12月22日，美國《時代週刊》更以「北投溫柔鄉」為題，介紹北投溫泉，文中刊載了一位美國軍人與兩位女侍應生共浴的照片。由於色情業氾濫，有損國際形象，「女性侍應生」制度於1979年被政府廢止。如今的北投溫泉已轉型為純粹觀光、休閒導向，色情業已全面絕跡。
kalamkamay a pakatukuh 限時專送
i mikawaway tu pacabayay a tatayna u madangdangay pikuwanan nu kaLipuna a ziday, acaluway ku pacabayay a tatayna malalacal tu payunsing a pilabinan, amitupin aizaw ku “kalamkamay a pakatukuh” uyni micidekay miala patayza a kawaw. saayawan micukaymas tu sakacawan sa u lumeni’ay a kazizanng atu tuluay bihel a kazizeng, katukuh 1950 a mihcaan haymaw satu utubay tu ku sapatayza miala.
在女性侍應生服務盛行的日治時期，為了便利侍應生往來各個溫泉旅館，應運而生有了「限時專送」這個特別的接送服務。最初使用的交通工具主要是黑轎車和三輪車；到了1950年代，逐漸轉由機車接送。
amicumud tu kalamkamay a pakatukuh a kawaw, kanca amicumud tu saput a kazizeng, pabeli tu naculilan a kalisiw, mizawis tu nipasisil, u labang a miduduc tu teked nizubayan a akazizang patayza amiala a kawaw. caay ku mialay patayzaan yu pacabayay dada’, kalamkamay a pakatukuh a mitupin tu Pey-tow tizaay nu muenengnay a tademaw tasasa nu buyu’, mipatadu micakay tu sakauzip a tuud atu patanu tu labang pzazan tu pasaydaan.
要加入限時專送這個行業，必須加入車隊，繳交行費，接受排班，而客人可經由車行安排專車接送服務。除了接送侍應生之外，限時專送也會接載北投當地居民上下山、代購生活用品和及替遊客指引方向。
1979 a mihcaan cin-bu palasawaden tu ku pacupiyaway zikuz, kalamkamay a pakatukuh malilid tu ku mahiniay a kawaw. katukuh 1999 a mihcaan. Yakuba patizeng tu mililiway kaput, uyza u luyaluy kalamkamay a pakatukuh kaput a kazizang kaput a tademaw mala u an-cyen misebengay mililiway a kawaw, nika zikaz ayza muliyaw ku tekeday patayza, caay ku mitupin patayza tu binawlan dada’, kapah henay amipatadu pasata, caculculan…hatini, katukuh ayza mahiza tu ku Pey-toway a tademaw manamuh tabakiay saculilan.
1979年，政府廢止公娼之後，限時專送這個行業也受到影響。至1999年，區公所成立巡守隊，由一批限時專送車隊的隊員擔任安全守衛巡邏工作，但後來現時專送重起興起，除了載送民眾之外，還可幫忙繳費、跑腿…等等，一直到現在仍然是北投當地居民愛好的大眾交通工具之一。
nakasi 那卡西
saayaway Pey-tow unsing nu kikawaway sakay kalipahakan Lipun atu Taywan a labang, pasazuma tulu ku maci zazanay paazih atu timulay a dadiw. 1925 a mihcaan, kilul tu tu nu lazuw a ziday, nuuzip a nipabaluhayan dengdeng a dadiw mala u angangan u sakalipahak. “nakasi” nu Lipun aimi, u milikiday muculil mudadiway a kawaw, lalekalan nu nakasi sa Taywan Pey-tow, itawyay katuud ku unsing pilabinan katud t uku sakaput a nakasi, hamin a kitizaan u unsing nakasi kaput katukuh tu lasubu kakatuud ku sakaput.
起初北投的溫泉業者為了娛樂日本和台灣的客人，分別有三味線和南管的音樂。1925年，隨著收音機時代的來臨，自行創作的流行歌曲成為一項主要的娛樂。「那卡西」是日語的音譯，指的是一種流動式走唱的行業，而北投便是台灣那卡西的發源地，當地許多溫泉旅館都有多個那卡西樂團，整個溫泉區的那卡西樂團達上百團之多。
caay ku dadiw dada’ tawya dengdengay ku anisangaan tu dadi, iza ku maka Lipunay a dadiw liyawin aca pacumun tu nisulitan. Sadadiwan izaw ku imaciay a zaza paazih, pasumad han tu nu Amelikaay a halumika, gita a sadadiwan, sazikuza tu sa u ulugan. minakasiay a tademaw kanca a matineng tu lasubu anca malebut ku dadiw, uyni a dadiw pasu Amelika a dadiw, Lipun, Hulam, Layak hatini maydih ku labang tu dadiw hawsa, i pina a bititan amakilim kuyni a sadadiwan kya malingatu mudadiw.
音樂除了當時流行的創作歌謠外，也有從日語歌曲重新填詞的作品。樂器也由最早的三味線，轉變為西洋的手風琴、吉他等樂器，後期也使用電子琴。那卡西藝人必須熟記上百甚至上千首的歌謠，這些歌謠包括英語、日語、國語、台語等，客人點歌之後，要在幾秒內找到該樂譜開始演唱。
1979 a mihcaan nazikuzan, kilul unsing a siwbay malawpes tu u labang paniyul tu kalaok, uyni nakasi a kawaw namakay Pey-tow tahkal tayza i cuwacuwa nu Taywan a kakitizaan malahad.
1979年之後，隨著溫泉業的沒落和客人喜好轉為卡拉OK，那卡西這項工作也由北投溫泉區出走到台灣各地發展。