Syria
Syria（敘利亞）
u Syria sa i labu nu Ya-Cuo, itiza i 35 00 N, 38 00 E. u ahebal nu lala' mapulung sa 185,180 sq km. u ahebal nu lala’ay sa 183,630 sq km, u ahebal nu nanumay sa 1,550 sq km. hamin nu tademaw sa 17,185,170. kakalukan umah sa 75.80%, kilakilangan umah sa 2.70%, zumaay henay umah sa 21.50%.
1944年1月1日宣布獨立，1946年4月7日被聯合國及世界各國認可為正式獨立國家，現任總統為巴沙爾·阿塞德（Bashar al-Assad）。由於內戰的持續進行，目前已四分五裂被多個政權或武裝團體所控制，主要有被國際承認的敘利亞政府、敘利亞反對派及北敘利亞民主聯邦等。
1944 a mihcaan cacay a bulad cacay a demiad, pasubana' tu nika isiteked nu binacadan. 1946 a mihcaan sepat bulad pitu a demiad, sululen nu lenhekuo (聯合國) atu hemin hu binacadan a patizeng tiy si-li-ya (敘利亞). tapang ayza mukeliday pa-sa-el．a-say-de (巴沙爾·阿塞德), matulin a malais a binacadan, kiwasak sa ayza namalais, makuwan nu mibulibulay na hiza u nisululan a binacadan, si-li-ya (敘利亞) a sihu naluyaluyay a paculiay tu sihu atu miculiyenpang (民主聯邦) nu si-li-ya (敘利亞). [1]
tapang tusu nu kanatal (首都)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u tapang tusu nu kanatal sa u Damascus.
kakinginan nu kanatal demiad (國家紀念日)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]kakinging nu kanatal demiad sa 17 bulad 4 demiad.
tabakiay a tapang nu kanatal (元首)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci Bashar al-Assad, micakat a demiad sa i 2000 a mihca pitu bulad sabaw pitu a demiad.
cunli (總理)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u cunli nu Syria (敘利亞) ayza sa ci Hussein Arnousn (海珊·阿爾努斯), micakat a demiad sa i 2020 a mihcaan 8 bulad 30 demiad.
kakitidaan (地理)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]敘利亞全國面積有185,180平方公里（包括以色列佔領的戈蘭高地），位於亞洲大陸西部，北與土耳其相接，東與伊拉克交界，南與約旦相連，西南與黎巴嫩和巴勒斯坦為鄰，西與賽普勒斯隔地中海相望。領土大部分是西北向東南傾斜的高原。
u sela nu si-li-ya (敘利亞) 185,180 pin-fang-kung-li (平方公里), pasuni alawan nu yi-se-liye (以色列) ke-lan-kaw-ti (戈蘭高地), i satipan nu ya-cuo-ta-luo (亞洲大陸), malalutin atu tu-el-ci (土耳其) i saamisan malalutin in sawaliyan atu i-la-ke (伊拉克) malutin i satimula tu ye-tan (約旦) i teban nu satip atu timul, malalutin tu li-pa-nen (黎巴嫩) atu pa-le-se-tan (巴勒斯坦) satipan silaed tu ti-cung-hay (地中海) masasu paengaw atu say-pu-lu-se (賽普勒斯) namaka satipan atu saamisa pasa wali atu timul masalaya a mangangiw.
全國可分為四個地帶：
kapah a palasepaten ku sela nu binacadan
- 西部山地和位於兩座山脈之間的山間縱谷，包括海拔2841公尺的全國最高峰、位於西南部的謝赫山；
- 西北部地中海沿岸平原，有長183公里的海岸線，是全國少數比較青綠的地方；
- 東部內陸的高原；
- 東南敘利亞沙漠。
- satipan u diheb laed nu tusaay a buyu', pasu 2841 m u satalakaway a buyu' nu binacadan i tebal nu satip atu timul siye-he-san (謝赫山)
- teban nu satip atu amis mililis tu ti-cung-hay (地中海) a enal 1831 km ku lalaya nu dadipasan u cayay ka adihay nu silutukay a sela.
- sawalian u makalalumaay talakaway a lala'.
- teban nu wali atu timu u bunabunakan nu si-li-ya (敘利亞)
敘利亞的氣候乾燥，全國有五分之三的地區全年降雨量少於25厘米，這主要歸因於高山的阻擋。沿海和北部地區屬亞熱帶地中海氣候，南部地區屬熱帶沙漠氣候。肥沃的土地是國家最重要的天然資源，國家由1980年代開始，透過灌溉計劃，不斷開拓國內可耕種的土地。位於東北部的"Al Jazira"及南部的"Hawran"都是重要的農業地區。
makedal ku demiad nu si-li-ya "敘利亞" anu palalimaen misisis ku kakitidaan, tuluay a benis i, cacay a mihcaan tusa badaan izaw ku lima mm tu udad, malawa nu talakaway a buyu'. u lilis nu dadipasan tu saamisan a kakitidaan, u kutiay a demiad nu ti-cung-hay timulan a kakitizaan, u kutiay a bunabunakan, u sidamekay sela, u pitebanan nu binacadan, namaka 1980 a mihca a alingatu, mahica nakamuan a pananum, cayay patuku a mitdas a kakaumahan a sela, i teban nu wali atu amisay "AI Jazira" aut timulay "Hawran" u pitebanan nu kakaumahan.
東部的幼發拉底河是全國最重要的河流，它貫穿東部國境，然後經伊拉克注入波斯灣。幼發拉底河流域的15個國家被譽為是「文明的搖籃」。西部縱谷有阿西河經土耳其傾注入地中海。
sawaliay a yu-huwa-la-ti-he (幼發拉底河) u tatebanan nu binacadan a sauwac. mamin a kayzaan ku sawali a lala' nu binacadan. tiya makayza i-la-ke (伊拉克) a tayzal puo-se-wan nikayzaan nu yu-huwa-la-ti-he (幼發拉底河) 15 a binacadan, u sasakamuan ku kapahay ku nikaudip atipan a diheb i zaw ku a-si-he (阿西河) makayza i tu-el-ci (土耳其) a micumdi ti-cung-hay (地中海)
位於國家西南部的首都太士革與及北部的阿勒坡和霍姆斯都是敘利亞的重要城市。其他主要城市都位於海岸。
teban nu sati atu timu nu binacadan u tapang a tukay tay-ma-se-ke (太馬士革) saamisanay a-le-puo (阿勒坡) atu huwo-mu-se (霍姆斯) u pitebanan a tukay nu si-li-ya (敘利亞) a luma' a tukay mililis amin i dadipasa. [2]
singciw (宗教)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]當今的敘利亞是伊斯蘭教為主的國家，穆斯林大約占總人口的90%，其中遜尼派占總人口約70%，什葉派各支派占總人口接近20%。什葉派其中又分為阿拉維派、十二伊瑪目派和伊斯瑪儀派。
ayzaay a si-li-ya (敘利亞) u i-se-lan-ciyaw (伊斯蘭教) ku tebanan a misinziya, mu-se-lin (穆斯林) a tademaw 90%, 70% a tademaw u san-ni-pay (遜尼派) kumud nu se-ye-pay (什葉派) maka 20%, se-ye-pay (什葉派) sibenis hen tu a-la-way-pay (阿拉維派) se-el-i-ma-mu-pay (十二伊瑪目派) atu i-se-ma-yi-pay (伊斯瑪儀派).
敘利亞的基督教歷史非常悠久，敘利亞曾經是基督教國家。而新興的伊斯蘭教開始占據統治地位後，長達一千多年間仍有大量敘利亞人信仰基督教。但近一個世紀以來，由於戰亂、移民國外及生育率較低等原因，基督徒人口不斷大量流失，所占國內總人口的比例不斷下降。目前基督徒只占敘利亞國內總人口的10%了，但政府把當地的基督教派列為國家保護對象。
matenesay tu ku laylay nu ciwlu (基督教) nu si-li-ya (敘利亞), na u ciwlu (基督教) a binacadan ku si-li-ya (敘利亞) malingatu a idebung mikuwan ku baluhayay a i-se-lan-ciyaw (伊斯蘭教) maka ala tu 1000 a mihca, aluman ku misiziyaay nu si-li-ya (敘利亞) tademaw tu ciwlu (基督教), nika ayza 100 a mihca malalais anabulaw tayza nutawan a binacadan, cayay tu kalecuh tu atungay, u misinziya tu ciwlu a tademaw mabulaw tu ayaytu ka adihay ku tademaw i binacadan, 10% tu ku tademaw u miciwluay nu si-li-ya (敘利亞). nika sibunawan han nu sihu ku misinziyaay tu ciwlu (基督教) a tademaw.
敘利亞的部分基督徒聚集區仍使用古老的阿拉米語。另外敘利亞還有一些雅茲迪、德魯茲教徒和少量猶太人。
i niyazu' nu micuwluay a tademaw nu si-li-ya (敘利亞) nu ukasi a-la-mi-i (阿拉米) hen ku kamuen, luma' u ya-ce-di (雅茲迪) Te-lu-ce (德魯茲) a misinziyaay atu dadaay a yu-tay (猶太) a tademaw.[3]
laylay (近代歷史)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]2000年6月9日，掌權30年的哈菲茲·阿塞德（Hafez al-Assad）去世，其次子巴沙爾·阿塞德（Bashar al-Assad）接任總統，7月17日就職。2005年4月26日，敘利亞遵照聯合國決議，自黎巴嫩撤軍，結束近三十年的直接干預。
2000 mihcaan 6 bulad 9 demiad, mapatay ku pamikuwanay 30 a mihca ci ha-fye-ce．a -say-de (哈菲茲·阿塞德) saka tusa a wawa 'a-sa-el．a -say-de (哈菲茲·阿塞德) mala satapangay nu binacadan. 7 a bulad 17 a demiad a alingatu. 2005 mihica 4 bulad 26 demiadmiduduc tu nalahecian nu liyen-he-kuo (聯合國) ku si-li-ya (敘利亞), manukas ku hitay namaka li-pa-nen (黎巴嫩) masatelep mamilangat midebung tu li-pa-nen (黎巴嫩).
2007年5月27日，敘利亞就巴沙爾·阿塞德繼續第二個為期7年的總統任期問題舉行全民公決，結果以97.62%確認他獲得第二個總統任期，任期至2014年。
2007a mihcaan lima a bulad tusa bataan izaw ku sepat misingkiw tu saka tusa nu piut a mihca a mala satapangay nu binacadan, 97.62% ku misuluay a mala satapangay tangasa 2014 mihca.
2011年1月26日，中東地區多國接連爆發「阿拉伯之春」運動，敘利亞亦開始出現反政府示威活動，但被政府軍鎮壓，但隨後反政府示威活動演變成敘利亞內戰至今。
2011/1/26 cung-tung (中東) a kakitizaan a binacadan macacengan u a-la-puo-ce-cung (阿拉伯之春) a kawaw, malingatu a simibulibulay tu sihu nu si-li-ya (敘利亞) nika mapenec tu nu sihu. uyza mibulibulay tu sihu a tademaw malalais ayza atu sihu.[4]
2013年8月，阿塞德對自己的「國民」使用化學武器，犯下21世紀最醜陋的戰爭罪行。此舉也公然逾越美國總統歐巴馬（Barack Obama）總統畫定的底線，但華府並未給予軍事懲罰，使美國的威信與影響力大打折扣。2015年9月，俄羅斯大舉軍事介入，又有伊朗扶持，阿塞德如虎添翼，敘利亞內戰的走向也大致底定。
2013/8 u huwa-siye-u-ci (化學武器) ku sapipenec ni a-say-de(阿塞德) tu binawlan nu nikuwanan niza mala salaecusay sakatalay ku balucu' niza i 21 se-ci nipihiza nizamibabelin tu nabalucuan nu tapang nu a-mi-li-ka(美國) ci u-pa-ma, malawit ku nihemheman nu balucu', nika cayay saybangi nu hitay nu huwa-fu, maselel ku nipalakapah tu a-mi-li-ka(美國). 2015/9 midebung a miculuk ku hitay nu el-luo-se(俄羅斯) padamaan aca nu yi-lang(伊朗) mahizatu u sisapikpikay a tula' ci a-say-de(阿塞德) malalaisay a kawaw nu labu nu si-li-ya(敘利亞) malahic tu. [5]
2015年5月，「伊斯蘭國組織」利用敘利亞內戰之際，陸續占領敘利亞領土，近來伊斯蘭國在敘利亞勢力大減，但敘利亞各方的軍隊割據情況仍然持續至今。目前「伊斯蘭國」在敘利亞曾奪取的領土已逐漸被敘利亞政府軍、反政府武裝、庫爾德人的組織奪回。
2015/5 yi-se-lan-kuo (伊斯蘭國) a masakaputay militawal tu nikalais nu labu nu binacadan nu si-li-ya (敘利亞) matulin a micalap tu sela nu si-li-ya (敘利亞) ayza maselep ku icelang nu yi-se-lan-kuo (伊斯蘭國) i si-li-ya (敘利亞) nika cuwacuwaay a hitay nu si-li-ya (敘利亞). macacalaphen tu sela nu binacada, ayza nicalapan nu yi-se-lan-kuo tu sela nu si-li-ya (敘利亞), manunultu a alawan nu hitay nu sihu nu si-li-ya (敘利亞) micaculiay tu sihu a hitay, ku-el-de (庫爾德) a masakaputay tamedaw. [6]
2019年底，反抗軍退至最後據點伊德利卜省（Idlib），敘利亞政府軍窮追猛打，俄羅斯與伊朗全力協助政府軍；伊德利卜省當地300萬平民死亡，引發內戰迄今最大規模的難民潮，讓已經收容360萬平民的土耳其大感威脅，出兵阻止敘利亞政府軍攻勢，土耳其（北約成員國）與俄羅斯開戰的風險也大幅升高。
wamamalasawad ku 2019 a mihca, u micaculiay tu sihu a hitay mitalikul tangasa i yi-de-li-pu-sen (伊德利卜省), lalabaen nu sihu a hitay nu si-li-ya (敘利亞, saicelang sa a padama ku el-luo-se (俄羅斯) atu yi-lang (伊朗) tu hitay nu sihu, 300 a mang ku mapatayay nu maluay i yi-de-li-pu-sen (伊德利卜省) a tademaw. maligatu namalais tangasa ayza satabakiay a nika lalais i labu nu binacadan satabakiyay a mihinang nu binawlan. 360 a mang tu ku nidiputan nu tu-el-ci (土耳其) tu tadema, milalang tu hitay nu sihu nu si-li-ya (敘利亞) tu-el-ci (土耳其) "pey-ye-ceng-yen-kuo (北約成員國)" sasa milais sa tu el-luo-se (俄羅斯).[7]
持續進行的敘利亞內戰與伊斯蘭國戰事，導致20多萬人死亡，約800萬人在國內流離失所，超過500萬敘利亞人逃到國外成為難民，是自第二次世界大戰以來的最大一批難民潮。
u tulin a malalais nu si-li-ya (敘利亞) atu yi-se-lan-kuo (伊斯蘭國), 20 a mang ku mapatayay nu tademaw, 800 a mang ku mihinangay nu labuay nu binacadan a tademaw, malawit nu tayzaay i nutaw a binacadan mihinang a tademaw. nu saka tusa satabakiay a nikalalais nu sikay, u saalumanay nu mihinangay nu tademaw.[8]