Taimali

makayzaay i Wikipitiya

Taimali(太麻里鄉)[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]

Taimali a sakuwan ku Taitung. kumud nu kalesakan, 102.29 km². (kalesakan nu linpanti 4.53 km², kalesakan nu pawliwti 57.38 km²), u kasabinawlan, 7,128 ku tademaw. u kasalumaluma’ sa, 2,979 ku luma’. ilabu nu kasaniyazu’ nu siyang sa, 4,782 ku ingcumin a tademaw. u kasabinawlan, Pakalatu 67%(Paiwan, Pangcah) ku kasabinawlan. u Paiwan atu Pangcah ku sakalaniyazu’.

na i 2009 a mihcan, izaw ku tabakiay a baliyus u Molake, izaw ku tabakiay a balad, maalul ku niyazu' nu Taimali siang.

nikasakuwakuwan[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]

Taimali mala 9 a cuwen atu 13 ku niyazu’. kina 13 a niyazu’sa, Lupakatj(魯巴卡茲部落), Tjavualji(大麻里部落), Kiring(給陵部落), Tjatjigel(喳其格勒部落), Anasolay(荒野部落), Davugele(大武窟部落), Takidis(德其里部落), Padrangigrang(溫泉部落), Calavi(查拉密部落), Kanadun(金崙部落), Sasaljak(沙薩拉克部落), Lalauran(拉勞蘭部落), Cilalongay(吉拉龍噯部落).


太麻里鄉(排灣語:Tjavualji;阿美語:Tjavualji[1];臺灣話:Thài-mâ-lí-hiong;臺灣客家語四縣腔:tai maˇ liˊ hiongˊ)位於台灣臺東縣東南方,北臨卑南鄉、臺東市,東濱太平洋,西鄰金峰鄉,西南連達仁鄉,南接大武鄉。

taymali a kenis

taymali a kenis (paywan a kamu : Tjvualji; amis a kamu Tjavualji 1; layak a kamu: Thai-ma-li-hiong; Tawan a ngangay a kamu nu sepatay nu keni a ngiha’: tai ma li hiong ) tida i Taywan nu pusung a kenis i sawali satimulan, saamisan micapi tu piwma a kenis, pusung a kenis, sawalian misuayaw tu taypiyan, satipan micapi tu cing-hung a kenis, satipan katimul malalitin tu tazen a kenis, satumulan militin tu ta-u a kenis .

本鄉背倚中央山脈,除沿海平原外,大多為山地,海拔最高約2000公尺,氣候上屬熱帶季風氣候。鄉內居民包括2/3的漢人(閩南人、客家人、外省人)及1/3的原住民(阿美族、魯凱族、排灣族),地方通行語為排灣語與阿美語[2]。

2000年的千禧迎曙光活動使本鄉聲名大噪,也為本鄉贏得了「日升之鄉」的美名。

kina misudikuday tu cung-yang-san-mayi, midudus kya  sadipasan hawsa, u buyu’ mamin ku yadahay, u talakaw nu telek satalakaway tusa a malebud a ditek, u demiad sa u caledesay ku bali nu demiad. i labu nu kenis a tademw idaw ku layakay a tademaw tu ⅔( u layak, ngayngay, hulam ) atu ⅓ u yincumin( amis, lukay, paywan ), u kamu nu  itiniay nu paywan a kamu atu amis a kamu.

tusa a malebud  nu mihcaan u nu malebutay nu haynamuh misuayaw tu mahculalay a likad a kawaw kyu kasingangan ninakenisan katabaki, sakasinganganan nu bangcal kina kenisan wini “ mahculalay nu cilal a kenis”.

歷史

太麻里原稱大貓狸(Tjavualji),在排灣族語中意指「太陽照耀的肥沃土地」,在清代文獻中已記載有「大貓狸」、「大麻里」等名稱。

1920年定名為「太麻里」,後於1937年改為「太麻里庄」,劃歸台東廳台東郡管理。二次大戰後改設台東縣太麻里鄉一直至今

laylay

u taymali nau ta-maw-li( Tjavalji ), i paywan a kamu pabaliw satu “ u mapacilalay nu cilal kasitayhi’ nu damek a lala’, i kasumamadan nu lalangawan  sa idaw ku sulid sakay i “ta-maw-li”, “taymali ” sakasingangan.

1920 a mihcaan sumad hantu u “tamali”, nadikudan sa i 1937 a mihcaan sumaden aca “taymali-cung”, pabalucu aca malu pusung a tusu pusu a kenis ku mikuwanay. sakatusa nu nikalalais tu nadikudan hawsa pasumad hantu tu pusung taymali a kenisan hanikatukuh ayda.

族群

本鄉族群豐富,由排灣族、阿美族、魯凱族、外省人、閩南人及客家人組成。

其中本鄉的排灣族為巴卡羅群(paqaroqaro),即東部排灣,尤其是大王部落,其服飾、文化深受鄰近的卑南族及阿美族影響。

u binacadan

kina kenis nu binacadan yadah ku sakalisiwan, u paywan a binacadan, amis a binacadan, lukay a binacadan, hulan a tademaw, layak a tademaw atu u ngayngay makakumutay . dumaay a kenisan nu paywan a binacadan u pa-ka-lu-cin (paqaroqarp), u nu sawalian a paywan, u duma sa ta-wang a niyadu’, ya u dikuc, u lalangawan matapal nu micapiay tu piwma a binacadan atu amisay a mapalalitay.

原住民祖先發祥地碑

界於三和村和華源村的原住民祖先發祥地碑,其深遠的歷史意義,是值得遊客短暫駐足停留的迷你私房景點。因卑南族、阿美族先人的傳說,促使族人在相傳為原住民祖先最早登陸的地點,特地豎立了石碑以追思祭祖,表達懷念祖先之意。

lalekalan nu yincumin a lala’ nu kelas nipatidengan tu paya

nikakeminis i san-he a niyadu’ atu huw-yin a niyadu’ nu lalekalan nu yincumincu a lala’ nu kelas nipatidengan tu paya, unu kasu mamadanay a laylay ku mahiniay, u siacaay nu midangay pacena a pahanhan tu masadumaay nu kaliyuhan a madimutay a aidanga. dayhan u piwma a binacadan, amis a binacadan a kelas nu nakamuan saan sa, sapakalankan tu binacanan a paduduc tu yincumincu  a kalas nu satabalay tani i tukuskuyni, micidek ku nipatideng tu sasalisinan nu kakausan u kabulahan a paya, sakay i tini u pidatengan tu babalakiay a imi’.

民國49年在三和村海邊旁的山坡上豎立「臺灣原住民祖先發祥地」,八十年代經地方人建議,才引起重視,由縣府爭取經費重新整建擴大園區面積及設施、加設解說牌、雕刻建物等美化、綠化,才有至今的規模。

min-ko sepat a bataan idaw ku siwa a mihcaan i san-he a niyadu’ mitepal tu bayu i buyu’ a  patideng tu”Taywan nu yincumin u lala’ nu lalekalan ”, walu a bataan nu mihcaan u i tiniay tu a tademawa ku milahciay, kya u sakahenulan, nauydaan u kisihu maydih misakalisuw a misabaluhay sapisanga tu tabakiay a kenis i lala’ nu ahebal atu sasangaan, patetek tu paya sakay nu pacuyakuay a musakamu, u nituktukan ku luma a nisangaan a misakapah pabancal,palangaw tu sumilaway, kyu idaw haynikatukuh ayda tuud.

每年清明時節,知本、建和兩社的卑南族人,都會前來祭祖,表達慎終追遠不忘祖先之恩。東河鄉都蘭部落的阿美族人為履行先人交代,也在此立祀台,定期前來祭拜表達懷念祖先之意。

tu mihmihcaan nu pipuybunga a lisin,  ce-pen, ciyin-he kini tusaay a kenis nu piwma a tademaw, kanca tayda a patunga tu kelas, saka caay kapawan tu nu kelas a nipaayaw tu dadatengan nu balucu’, tung-he a kenis u tu-lan a niyadu’ u amis atademaw nu binacadan miduduc tu kawaw nu babalaki sakay nu tademaw, sisa i tini palekal tu sasalisinan, pademiad kanca tayni a patungas tu kelas u dadateng tu nabalucuan.

人口組成

本鄉人口2/3為漢族,其他1/3為原住民族,原住民族多居住於大王、北里、香蘭、金崙、多良及德其里。其中,排灣族多居住在大王村、新香蘭村、金崙村以及多良村,阿美族則居住在荒野、舊香蘭及德其里。

kasaupu nu tademaw

kinakenis a tademaw ⅔ u layak a binacadan, u dumaan sa 1/3 u binacada mamin, u yincumin ku yadahay nu binacadan ku muenengay i ta-wang, pi-li, siyang-lan, cin-lun, tu-ling atu te-ci-li. sakadumaan , u paywan a binacadan ku yadahay a muenen i ta-wang a kenis, sin-siyang-lan aniyadu’,cin-lung a kenis atu tu-ling a kenis, u amis a binacadan sa i linubu nu hekal a muenen, nu malumanay a cin-lan atu u te-ci-li.s

旅遊

piidangan

太麻里鄉的景點多元豐富,有山、有海、有溫泉,花季、車站、

tay-ma-li a kenis u a adihan yadah ku sinilangecan, idaw ku buyu’ idaw ku bayu, idaw ku ungsing, u kasibaluan, u pikacawan tu silamalay,

多良火車ㄓㄢˋtu-liyang a pikacawan nu silamalay

多良火車站原為臺鐵招呼站,因業務清淡自2006年7月1日起結束旅客業務,同年10月1日正式裁撤。入園時間為每日上午7時至下午6時,清潔費每人10元。因站址原為山坡地,南迴鐵路工程處特別將車站以高架設計,一樓為候車室與售票處,二樓為月台,月台上的紅色欄杆為明顯特色,站在此處可鳥瞰太平洋,被譽為全臺灣最美的車站,吸引許多鐵道迷前來朝聖。

tu-liyang a pikacawan nu silamalay unu naayaway tu a pikacawan nu silamalay, i nai’ ku kawaw dayhan i 2006 a mihcaan pitu a bulad idaw ku cacay a demiad nai’ tu ku kawaw tu sakay i pidangan, uyida a mihcaan sa cacay bataan nu bulad idaw ku cacay a demiad u tatengaay tu malawpes. anu micumud u tuki tu demidemiad nu sananal pituay a tuki katukuh i kalabian enemay ku tuki, u sasinanutan a misakapah sa cacay a tademaw cacay a bataan nu kalisiw. inapikacawan i naayaw unu masatukusay, a buyu’, timuan a dadan nu silamalay sasangan a kakitidaan masaduma ku nisunpuan tu talakaway a  pikacawan tusilamalay, cacay a tatalakawan u pihahalan tu silamalay atu picakayan tu paya, sakatusa a talakawan u kakacawan, ya kakacawan sa idaw ku sumanahay a nilangatan u masadumaay u katinengan, mutiden itida hawsa tanen tu namakapabaw a miadih tu cacekawan i taypinyang a bayu, kasingangan nu Taywan u sabangcalay nu silamalay a pikacawan, sisa katuut ku tayniay midang a miadih tu dadan nu simukinay.

特產

金針,洛神花,枇杷 ,釋迦 ,波羅蜜 ,茶葉 ,火龍果 ,荖葉 ,荖花 ,紅藜 ,咖啡。

u cin-cen, lo-se a balu, ngipi, sikiyaw, pu-lu-mi’, uciya, hu-long a heci, bila’, balu, usal, kuhi.

金針山休閒農業區

金針山天然資源豐富,有溪流有瀑布有高山有峽谷。在此處的溪谷很適合螢火蟲居住,每到4~7月夜裡就是賞螢好時機。據統計金針山共有18種螢火蟲,最主要的品種為黑翅螢,若錯過了夏季,冬季11~12月還有山窗螢可觀賞。

cin-cen a buyu’ u lalalayan a sinilangec tu sikalisiw, idaw ku sawac idaw ku cascas idaw ku talakaway a buyu’ idaw hen ku masaapilisay a sawac. i tiniay a sawacsawacan u kapahay a kitidaan nu adipawnay, anu makatukuh tu i sepatay--pituay a bulat u sandeb u piadihan tu adipawnay a demiad. anu asipen i cin-cen a buyu’  hakay idaw ku cacay bataan idaw ku waluay a adipawnay, u angangan a masdumaay u lubeniay a sakubad nu adipawnay, anu masungaliw tu ku lalutay, kasienawannay i cacay a bataan idaw kucacay--cacay a bataan idaw ku tusaay  a bulad nu i buyu’ay a dipawnay nu tamaay u kalawlawan ku baluwang tu a adihan.

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]