United Kingdom
.svg)
United Kingdom (英國)
u United Kingdom sa i labu nu Europe, itiza i 54 00 N, 2 00 W.
u ahebal nu lala' mapulung sa 243,610 km2. u ahebal nu lala'ay sa 241,930 km2, u ahebal nu nanumay sa 1,680 km2. hamin nu tademaw sa 64,430,428.
kakalukan umah sa 71%, kilakilangan umah sa 11.90%, zumaay henay umah sa 17.10%.
tapang tusu nu kanatal (首都)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u tapang tusu nu kanatal sa u London(倫敦).
kakinginan nu kanatal demiad (國家紀念日)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]kakinging nu kanatal demiad sa 0 bulad 0 demiad.
tabakiay a tapang nu kanatal (元首)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u tabakiay a tapang nu kanatal (cong-tung) ayza sa ci Charles III, micakat a demiad sa i 2022.
likisi (歷史)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]在當今英國境內，人類存在的最早證據可追溯至大約78萬年前的英格蘭，在英格蘭發現的最古老的原始人類骨骼則可以追溯到50萬年前。
ayda nu Ing-kuo (UK (英國), tademaw nu satabalay nuni idawan tatenga talaayaw kunipikilim tu siwmia kya pitu a bataan idaw ku walu (78) a mang a mihcaan nu Ingke-lan (England (英格蘭), itini i Ingke-lan (England (英格蘭) katepaan tu nu mukasiay a tademaw nu ukak taneng mikilim tu lima a bataan (50) a mang.
現代人類在舊石器時代晚期居住在該地區，而永久定居點僅在過去6000年內建立。
aydaay a tademaw nu ciuseci (舊石器時) a zitay tu maudang idawtu ku muenenga itida, eneng sanany itida nu naayaway a enem a malebut (6000) a mihcaan anipatidengan.
現今不列顛南部，包括英格蘭大部與威爾斯，也曾是羅馬帝國的一個行省。
nu aydaay a Pule-tin (Britain (不列顛) timulan, maala ku Ingke-lan (England (英格蘭) niyadu'an atu Wi-else (Wales (威爾斯), naw Luo-mati-kuo (Roma (羅馬帝國) nu cacay a kenis.
在羅馬帝國的統治結束後，日耳曼諸民族開始遷入不列顛群島，英格蘭進入盎格魯-撒克遜時期，基督教在這一時期開始傳入英國。
itini i Luo-mati-kuo (Roma (羅馬帝國) hedek anikuwan, u Ze-elman (Germanic (日耳曼) abinacadan malingatu malimad taydan i Pule-tin (Britain (不列顛) a subalan, Ingke-lan (英格蘭) micumud tu yng-kelu-sake-sun (Anglo-Saxon (盎格魯-撒克遜) a ztay, kilisetu a kiwkay han itida amalingatu midindu tu UK (英國).
1066年，法國諾曼第公爵威廉入侵英格蘭，並陸續征服不列顛群島各地，史稱「諾曼征服」，歐陸文化逐漸傳入英國。與此同時，不列顛北部的蘇格蘭王國也逐漸成型。
cacay a malebut enem a bataan idaw ku enem (1066) a mihcaan, Fa-kuo (France (法國) Numan-ti (諾曼第) kun-cue Wey-lan (威廉) midebung tu Ing-ke-lan (英格蘭), haymaw sa mibenis tu Pule-tin (Britain (不列顛) a niyaduan, likisi nipangangan han "Nuo-man midebung" (諾曼征服), O-lu (Europe (歐陸) a lalangawan hamawsa micumud i Ing-kuo (英國), itawya, Pule-tin (Britain (不列顛) amisan a Su-kelan (Scotland wan-kuo (蘇格蘭王國) haymasa mala niyadu’.
現在的英國領土是過去的幾百年中多次合併的結果。在10世紀時，蘇格蘭和英格蘭各自是獨立的國家。
ayda nu Ing-kuo (UK (英國) a lala nu naayaway a pina nu lasubu a mihcaan tunika pulungan anikasilahecian. itini i cacay a bataan a se-ci, Su-kelan (Scotland (蘇格蘭) atu (Ing-ke-lan England (英格蘭) numi siteked a kanatal kunuheni.
1284年，威爾斯公國被英格蘭控制，直至1535年成為英格蘭的一部分。
cacay a malebut tusa a lasubu walu a bataan idaw ku sepat (1284) a mihcaan, Wilan-se (Wells (威爾斯) kunkuo siluden nu Ing-ke-lan (England (英格蘭) amikuwan, katukuh tu cacay a malebut lima a lasubu tulu a bataan idaw ku lima (1535) a mihcaan mala Ing-ke-lan (England (英格蘭).
1603年，英格蘭王國和蘇格蘭王國兩國成為共主邦聯，1707年正式合併為大不列顛王國。
cacay a malebut enem a lasubu idaw ku tulu (1603) a mihcaan, Ing-ke-lan (英格蘭) wan-kuo atu Su-kelan (蘇格蘭) wan-kuo nina tusaay a kanatal mala kuncu panlan (共主邦聯), cacay a malebut pitu a lasubu idaw ku pitu (1707) a mahcaan tatenga mapulung mala Tapu-letin (Britain wan-kuo (大不列顛王國).
1801年，大不列顛王國和愛爾蘭王國合併，組成大不列顛與愛爾蘭聯合王國。
cacay a malebut walu a lasubu idaw ku cacay (1801) a mihcaan, Tapu-letin wankuo (大不列顛王國) atu Ay-ellan wan-kuo (愛爾蘭王國) mapulung, misakaput tu Tapu-letin (大不列顛) atu Ay-ellan (愛爾蘭) mala len-he wan-kuo (聯合王國).
1922年，愛爾蘭自由邦成立，而北愛爾蘭則仍由英國政府控制，英國國名也在1927年改為大不列顛暨北愛爾蘭聯合王國。
cacay a malebut siwa a lasubu tusa a bataan idaw ku tusa (1922) a mihcaan, Ay-ellan (愛爾蘭) misalihadaya a pan mapatideng, u Amisay a Ay-ellan (北愛爾蘭) u Ing-kuo (英國) sifu kumikuwanay, Ing-kuo (英國) kanatal a ngangan itini i cacay a malebut siwa a lasubu tusa a bataan idaw ku pitu (1927) a mahcaan a misumad tu Ta-pule-tin (大不列顛) u Amisay Ay-ellan (北愛爾蘭) len-he wan-kuo.
英國是19世紀遙遙領先的世界大國和海上霸主，當時有著「世界工廠」的稱號，亦是世界上第一個工業革命和工業化的國家，西方資本主義的倡導者，並且是早期議會民主制的誕生地。
Ing-kuo (英國) i sabaw tu siwa (19) a se-ci mikiayaw tu tabakiay a kitakit atu bayuay nu sakakaay, tawya idaw ku "kitakitay a kakulian" nu nganganan, u kitakiday a misatadasay a kuniy kemin (工業革命) atu kuniy hua (工業化) a kanatal, nu nutipanay a cepencui milingtuay, u samatabalay nu i-wey (議會) sunida-ce (民主制) mapatidengay a kitidaan.
無論在科學技術還是文學藝術水平皆有顯著的貢獻。在其頂峰時期，大英帝國曾經控制世界百分之二十二的土地和世界百分之二十的人口，因其控制的土地覆蓋地球大部分經度，太陽時時刻刻都會照耀英屬領土，故稱為「日不落帝國」，是人類歷史上最大的帝國。
itiniay nu kesua gigicu (科學技術) atu wunsei isu' (文學藝術) malacad idaw kuni kaadihan. sakapahay sa, i Taing-tikuo (British Empire (大英帝國) namisilud tu kitakit tu lasubu nu tusa a bataan idaw ku tusa (22%) a lala' atu kitakit nu lasubu a tusa nu bataan (20%) a tademaw, tadayadah tu kunipisiludan tu lala matahaptu nu cintu, u cilal sawsawni mapacilal mapa ading ku Ing-kuo (英國) a lala, sisa pangangan han “caay ka celem nu cilal a kanatal han”, u tademaw itini i likisi satabakiay nu kanatal.
即使到現在，太陽在英國海外領地或以伊莉莎白二世為國家元首的大英國協王國上空至今仍然不落。
katukuh ayda, cilal itida i Ing-kuo (英國) putah nu bayuan a lala' atu ci I-li-sa-pay (伊莉莎白二世) ese u kanatal a sakakaay nu Taing-kuo-sie-wankuo (大英國協王國) katukuh ayda caay henay kahetik.
到二十世紀前半葉，經歷了兩次世界大戰的英國國力減退。而在後半個世紀中，這個龐大的殖民帝國的殖民地紛紛開始獨立。
katukuh tu tusa a bataan (20) a seci, kinatusaan tu ni kalpacawan ku Ing-kuo (英國) icelang nuheni mawada tu, nikudan nu pangkiw a seci sa, nina tabakiay numabulaway a kanatal hamawsa misiteke kunuheni.
在處理殖民地獨立問題時，英國利用「分而治之」的手段，在謀求本國最大利益的同時，給原殖民地帶來了極大的不安定因素。
tuni pisilud tunipisiteked a kawaw, Ing-kuo (英國) mangalay misa "babenis amikuwan" (分而治之) a wayway, tuni kangalayan misatabaki tu kapah, pabeli tu mabulaway a tademaw tu sakatawidan a kawaw.
最後一個脫離英國的殖民地，是在1997年7月1日將主權移交給中華人民共和國的香港。
sadikuday numialesay tu Ing-kuo (英國) kabulawan a lala', itini i cacay a malebut siwa a lasubu siwa a bataan idaw ku pitu (1997) a mihcaan pitu a bulad cacay a demiad pabeli tu cudad i Cuohua-znmin-kunhe-kuo (中華人民共和國) a Singkun (香港).
雖然英國在第二次世界大戰後國力下降和經濟不景氣，但是保守黨領導人「鐵娘子」柴契爾夫人在1979年當選為首相後，便大力推行改革，倡議「柴契爾主義」(Thatcherism)，成功削減部分福利開支和削弱工會的力量，同時，壓縮政府公共開支，降低稅收。
amica ku Ing-kuo (英國) itini sakatusa nu nika lepacawan mawada ku tademaw atu caay kakapah nu sakaudip, nika u pawsuotan (保守黨) mililiday a tademaw "atekakay nu tatayna" ci Margaret Thatcher (柴契爾) a tademaw itini i cacay a malebut siwa a lasubu pitu a bataan idaw ku siwa (1979) a mihcaan maalamala susing (首相), sumad hantu nida ku cacanan a kawawan, patideng tu “Thatcherism” (柴契爾主義), malaheci nida mawada’ku sapatah’kal tu sapalipida' atu mawada’ tu kunhua a icelang, tawya, mawada’ nu sifu ku sapatahkal tu lipida',mawada’ ku aalan tu kalisiw i binawlan.
提倡自由經濟，在經濟上實行大規模私有化政策，減少對經濟活動的政府管制和干預。
patideng tu sakalihaday nu sakaudip, itini i sakaudip patideng tu nuudip tu a kawaw, miwada’ tu sakaudip a kawaw nu sifu mikuwan atu misilud.
於是，英國經濟最終走出了長期滯脹的局面。自1981年以後，其年經濟成長率達3%以上，在主要已開發國家中僅次於日本。
sisa, Ing-kuo (英國) sakaudip sadikuday malaheci satu ku sakaudip nuheni. namaka cacay a malebut siwa a lasubu walu a bataan idaw ku cacay (1981) a mihcaan sa, nuuyda a mihcaan sakausip nuheni kapah satu mucelak tu tulu (3%) a kilac, itini i kapahay nu mabuwahan a kanatal mikilul tu Di-pun (Japan (日本).
但是柴契爾夫人在幫助英國經濟復甦和保持國際上的影響力的同時，國內的貧富差距也逐步加大，導致部分英國人的反對。之後與瑪格利特·柴契爾同黨繼任者約翰·梅傑首相之任內英國經濟一直不振。
nika ci Cayci-el fuzn (Thatcher (柴契爾夫人) mipadang tu Ing-kuo (英國) sakakapah nu sakaudip atu sakasasungay tu kanatal , kanatalay a pakuyuc masasubatad,sisa Ing-kuo (英國) idaw kumibabelihay nu Ing-kuo (英國) a tademaw. nikudan satu atu ci Make-lite' (Margaret Thatcher (瑪格利特·柴契爾) tu sakalecad a tan mihidahenay mililiday ci ye-han.mia-cia suosin (約翰·梅傑首相) nu Ing-kuo (英國) caay henay celak.
其後工黨領袖東尼·布萊爾於1997年當選為首相後，英國經濟慢慢才得以恢復。2008年環球金融危機再次給英國經濟造成打擊。
satu nu kuntan mililitay ci Tony Blair (東尼·布萊爾) i cacay a malebut siwa a lasubu siwa a bataan idaw ku pitu (1997) a mihcaan mala malasusin satu (首相), Ing-kuo (英國) hamaw satu a kapah ku sakaudip. tusa a malebut idaw ku walu (2008)a mihcaan nu kanatal a ginku kabalihenawan makina masikeda' ku Ing-kuo (英國) cacaya satu ka kapah nu sakaudip.
現在，英國雖然為大國之一，在政治、外交、軍事及經濟上均有舉足輕重的地位，但是在國際政治和外交舞台上扮演的角色已大不如19世紀。
ayda, amica kuni ka tabaki nu Ing-kuo (英國), itini i cence, saka sicabay i putah, hitay atu sakaudip idawtu kuni kakapahan ayda, nika itini i kanatal nu cence atu sakay putah ani kalecabayan caay tu kahida nu sabaw tu siwa (19) a saci a kapah.
英國是大英國協成員，並在1973年正式加入歐盟。2010年5月11日，戴維·卡麥隆正式接替戈登·布朗，出任英國首相。
Ing-kuo (英國) u tabakiyay a Ing-kuo (大英國) a tademaw, itini i cacay a malebut siwa a lasubu pitu a bataan idaw ku tulu (1973) a mihcaan tadengaay micumud tu O-mun (EU (歐盟). tusa a malebut cacay a bataan (2010) a mihcaan lima a bulad sabaw tu cacay a demiad, Taywi-kamaylun (戴維·卡麥隆) tatengaay makakutay tu ci Keten.pulang (Gordon Brown (戈登·布朗) mala Ing-kuo (英國) a suosin.
2016年6月23日，英國舉行脫歐公投，結果為52%同意、48%反對，因此英國政府決定脫離歐盟，開始協商達成退出歐盟協議。
tusa a malebut cacay a bataan idaw ku enem (2016) a mihcaan enem a bulad tusa a bataan idaw ku tulu a demiad, Ing-kuo (英國) misinkiw tu sapiales tu O-cuo (Europe (歐洲), malaheci sa lima a bataan idaw ku tusa (52%) a kilac, mihantaya sa sepat a bataan idaw ku walu (48%) a kilac, sisa Ing-kuo (英國) a sifu pabalucu' sa miliyas tu O-mun (EU (歐盟), malingatu tu masasakamu tu sapialesaw tu O-mun (EU (歐盟) a kawaw.
蘇格蘭民族黨早前的宣言指出，假如環境跟2014年公投時有「顯著及實質的改變」—例如蘇格蘭被迫脫歐—將會嘗試重啟獨立公投。
Suke-lan (Scotland mincutan (蘇格蘭民族黨) namu sakamutu, anu sakaudip maheda tu tusa a malebut cacay a bataan idaw ku sepat a(2014) mihcaan nunipikuntuo “idaw kuni ka sumadan” tinaku Suke-lan (Scotland (蘇格蘭) pacicien miales tu O-mun, amitaneng aca malingatu misiteked mikuntuo.
而北愛爾蘭的新芬黨主席迪可蘭.柯尼（Declan Kearney）則措辭強硬，認為結果違反北愛人民的意願，英國政府亦無法代表他們的經濟及政治利益。
nu Peiay-ellan (北愛爾蘭) nu sinfuntan sakakaay ci Declan Kearney (席迪可蘭.柯尼) utiih asi kasasuwal, saan tunikasilahecian mibelih tu Peiay-ellan (北愛爾蘭) a tademaw, Ing-kuo (英國) sefu ahican nida midayhiw tu sakaudip atu cence nu sakakapa.
柯尼亦重申呼籲，認為北愛爾蘭應該啟動國界公投，決定是否脫離英國，「回歸」唯一接壤英國邊境的歐盟成員國——愛爾蘭
ci Ke-ni (柯尼) mikinacacay aca musakamu, saan tu Peiay-ellan (北愛爾蘭) amalingatu aca amisinkiw sa, tadenga' haw amiales tu Ing-kuo (英國), "taluma’aca" militemuh tu Ing-kuo (英國) lilisay a O-mun (EU (歐盟) a tademaw a kanatal Ayel-lan (Ireland (愛爾蘭).