Wi-al-na.Hay-sen-paw
kakiliman[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
Wi-al-na.Hay-sen-paw “kamu nu Te, Werner Heisenberg, 1901 a mihca 12 a bulad 5 demiad katukuh 1976 a mihca 2 a bulad 1 a demiad” Te-kow migingkiway tu u-li, saayaway patizeng a tademaw tu lyng-ce-li-sye, Ke-pen-ha-ken-sye-pay u situngusay a tademaw. 1933 a mihcaan, ci Hay-sen-paw zayhan “patizeng tu lyng-ce-li-sye atu pakayni maazih ku cinay malecad a su caay ka lacad ku uzip,” 1932 a mihcaan pakala tu now-pey-al-u-li-sye a kawlah. sakay u-li-syeay ........angangan aca Hay-sen-paw cayay kahapinang amahini” atu S ci-cen a kamu”. u “lyang-ce-lun-te-u-li-sye-yen-li” niza tungusay lyang-ce-sye tizaay a ku-tyen a nisulitan.
維爾納·海森堡（德語：Werner Heisenberg，1901年12月5日—1976年2月1日），德國物理學家，量子力學創始人之一，「哥本哈根學派」代表性人物。1933年，海森堡因為「創立量子力學以及由此導致的氫的同素異形體的發現」而獲得1932年度的諾貝爾物理學獎。他對物理學的主要貢獻是給出了量子力學的矩陣形式（矩陣力學），提出了「不確定性原理」（又稱「海森堡不確定性原理」）和S矩陣理論等。他的《量子論的物理學原理》是量子力學領域的一部古典著作。
nilaculan[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
nikauzpan生平[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
Wi-al-na.Hay-sen-paw 1901 a mihca 12 a bulad 5 a demiad lecuhan i Te-kow Wi-al-ce-paw, 1920 a mihcaan makay Mow-ni-hye a cong-sye pahezek namicudad hawsa i Mow-ni-hey talakaway a cacudadan minanam tu u-li-sye, saydan makay A-now.su-mu-bey, Wi-len.Wien, 1922 a mihcaan tu kasienawan maniyul tayza i Ke-tin-ken talakaway a cacudadan, saydan makay Ma-ke-s.pow-en “1954 a mihcaan Now-pye-al-u-li-sye a kawlah” Tan-mu-s-Ba-lan-kek “1925 a mihcuan Now-pye-al-u-li-sye a kawlah” aci Ta-wi.Si-al-pow-te.
維爾納·海森堡1901年12月5日出生於德國維爾茨堡，1920年從慕尼黑的一所中學畢業後，在慕尼黑大學學習物理學，師從阿諾·索末菲、威廉·維恩等，1922年冬天轉去哥廷根大學，師從馬克斯·玻恩（1954年諾貝爾物理學獎）、詹姆斯·法蘭克（1925年諾貝爾物理學獎）和大衛·希爾伯特。
sakatusa a kalpacawan nu kitakit pahezek hasa, ciniza atu zuma a Te-kow-u-li-sye-cya mala u malubuay, mapatayza nu Amilika i Ing-kow Farm Hall. 1946 a mihcaan muliyaw panukas tayza i Te-kow, ciniza atu kaput niza muliyaw patizeng tu Ke-ten-ken-u-li a pigingkiwan, uyni a pigingkiwan i 1948 a mihcaan pasumad tu ngangan Ma-ke-s.Pu-lang-ke-u-li-sye a pigingkiwan han.
第二次世界大戰結束後，他和其他德國物理學家作為囚犯，被美國軍隊送往英國Farm Hall。1946年重返德國後，他和他的同事們重建了哥廷根物理研究所，該研究所在1948年改名為馬克斯-普朗克物理學研究所。
1948 a mihcaan i Ing-kow-cyen-cyaw musakamu pasubana’ tu micudaday tu pinaay a bulad ciniza, 1950 a mihcaan atu 1954 a mihcaan matakus aca tayza i Amilika musakamu pasubana’ tu micudaday, 1955 a mihcaan tu kasienawan i Su-ke-lan a Sen-an-te-lu-s talakaway a cacudadan pasubana’ tu cudad ciniza, uyni a picudad zikuz patahka malacudad. 1955 a mihcaan mala Ma-ke-s-Pu-lang-ke-u-li nu pigingkiwan a cu-zen, pigingkiwan maladay mabulaw tayza i Mu-ni-hey, 1958 a mihcaan mala Mu-ni-hey nu talakaway a cacudadan a u-li-sye cyawsu, u pigingkiwan niza mapasumad ku ngangan “Ma-ke-s.Pu-lang-ke-u-li-sye atu ten-ti-u-li-sye a pigingkiwan”han “ayza u Ma-ke-s.Pu-lang-ke ten-ti-u-li-sye a pigingkiwan” han.
1948年他在英國劍橋講學數月，1950年和1954年又應邀前往美國講學，1955年冬天他在蘇格蘭的聖安德魯斯大學教書，這些課程後來出版成書。1955年作為馬克斯-普朗克物理學研究所的主任，與研究所一起遷往慕尼黑，1958年成為慕尼黑大學的物理學教授，他的研究所被改名為「馬克斯-普朗克物理學和天體物理學研究所」（現為馬克斯-普朗克天體物理學研究所）。
Hay-sen-paw i 1937 a mihcaan aci I-li-sa-pay.Su-ma-he “Elisabeth Schumacher” malaacawa, 7 ku nipahabay tu wawa, i Mow-ni-hey ku eneng. 1976 a mihca 2 a bulad 1 a demiad, zayhan sigang i luma’ mabelec.
海森堡於1937年與伊莉莎白·舒馬赫（Elisabeth Schumacher）結婚，育有7個孩子，居住在慕尼黑。1976年2月1日，他因癌症於家中逝世。
migingkiw研究[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
Hay-sen-paw a ngangan mahiza atu ciniza tu lyang-ce-li-sye-li-lin mapulung makakabit, uyni a lilun musakamu hawsa u mihcaan niza 23 dada’ ku mihcaan niza, zayhan ciniza patahkal kuyni a li-lun atu amicukaymas “sangalebu u cin a maazih misaliyuk zumaay a kasahiza”, 1932 a mihcaan pakala tu Now-pey-al u-li-sye a kawlah “1933 a mihcaan pakawlah”.
海森堡的名字一直都和他的量子力學理論聯繫在一起，這一理論發表時他年僅23歲，他也因為提出這一理論及其應用（尤其是氫的自旋異構體發現），獲得了1932年度的諾貝爾物理學獎（1933年頒發）。
1957 a mihcaan malingatu Hay-sen-paway a pigingkiw manamuh pasayza tu tyen-cyang-u-li atu akuti’ay a bakudang pangil a munday, atu Ze-ney-wa a kanatal yen-ce-u-li a pigingkiw kedec a makakadum, ciniza ku situngusa tu pigingkiwan a ke-sye lekakawa wi-yen-huy-cu-si, uyza tu uyni wi-yen-huy sakaput a tademaw. ciniza i 1953 a mihcaan mala cu-si nu Hung-paw ci-cin-huy zikuz, sakay ci-cin-huy yadah ku picuzuh tu kawaw, mitakus ciniza tu kasa kanatal a ke-sye-cya tayni i Te-kow, amiedap tuhenian i Te-kow palahad tu migingkiway a a kawaw.1953 a mihcaan malingatu, u li-lun a kawaw niza pasayza patatungus tu li-ce palalecad a li-lun, uyni sakay cinizaan, u matineng tu patatungus tu li-ce u-li-sye a angangan.
1957年起，海森堡的研究興趣轉向了電漿物理和高熱原子核反應問題，並與日內瓦國際原子物理研究所緊密合作，他擔任該研究所的科學政策委員會主席，並一直是該委員會的成員。在他於1953年成為洪堡基金會主席後，為基金會做了很多促進工作，他邀請各國科學家來德國，並協助他們在德國開展研究工作。1953年起，他的理論工作偏向基本粒子的統一場論，這對於他來說，是理解基本粒子物理學的關鍵。
kasenengan榮譽[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
caay pakala tu Ma-ke-s.Pu-langke a kawlah dada’, Te-i-ce makakadum mapulungay a kanatal sikawlah tu nu sakakaay a nipakawlah tu kakapah nu kawaw, Nu-pey-al-u-li-sye a akawlahan, ci Hay-sen-paw mapangangan tu kasenengan a pow-s nu Pu-lu-say-al talakaway a cacudadan, Ka-al-s-lu-e talakaway a cacudadan atu Pu-ta-pey-s a talakaway a cacudadan. nu Lun-tun hwng-cya-huyay a huy-yen ciniza, atu Ke-tin-ken, Pa-ke-li-ya, Sa-ke-sen, Pu-lu-s, Luy-tin, Low-ma-ni-ya,Now-wi, Si-pan-ya , He-lan, Low-ma, Amilika kakatuud nu ke-sye-sye-huy a sakaput, Te-kow ke-ci-sye-yen atu I-ta-li ke-sye-yen a yen-s. 1953 a mihcaan mala cu-si nu Hung-paw ci-cin-huy.
除了獲得馬克斯·普朗克獎章、德意志聯邦共和國功績勳章等獎章，諾貝爾物理學獎等獎項外，海森堡還被布魯塞爾大學、卡爾斯魯厄大學和布達佩斯大學授予榮譽博士頭銜。他是倫敦皇家學會的會員、以及哥廷根、巴伐利亞、薩克森、普魯士、瑞典、羅馬尼亞、挪威、西班牙、荷蘭、羅馬、美國等眾多科學學會的成員，德國科學院和義大利科學院的院士。1953年成為洪堡基金會的主席。
na-suy Te-koway a lekakawaw tu he-u-ci 納粹德國的核武器計劃[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
Hay-sen-paw na u Te-kow he-u-ci-ba a lekakawaw milihiza migingkiw misanga’ay, nika na-suy Te-kow namalingatu a pahezek nayay ku icelang he-u-ci makay li-lun mala nu ayzaay. ci Hay-sen-paw pawapen tu zuma a akam, tatenga’ caay patatenga’ ciniza tu pikuwan ni Si-te-le, namahiza misaicelang mitatel tu lekakawaw pigingkiw nu Na-suy Te-kow. nika Ku-te-s-mi-te mihalhal tu zuma a tademaw sakay uyni hengheng a kamuan, uyni mapangangan tu “Hay-sen-paw-ce-mi” han.
海森堡曾經是德國核武器發計劃研製的參與者，不過納粹德國自始至終都沒有能力將核武器從理論變為現實。海森堡本人提供的一種說法稱，他其實並不信任希特勒政權，因此在盡力拖延納粹德國的研究計劃。但古德施密特等一些人對這種說法嗤之以鼻，這也被稱之為「海森堡之謎」。