Zambia
.svg)
Zambia (尚比亞)
kakinginan nu kanatal demiad (國家紀念日)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]kakinging nu kanatal demiad sa 24 bulad 10 demiad.
tabakiay a tapang nu kanatal (元首)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci Edgar Lungu, micakat a demiad sa i 2015 a mihcaan 1 bulad 25 demiad.
u tapang tusu nu kanatal sa u Lusaka (路沙卡).
Zambia (尚比亞)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u Zambia (尚比亞) sa i labu nu Fey-Cuo, itiza i 15 00 S, 30 00 E.u ahebal nu lala' mapulung sa 752,618 km2. u ahebal nu lala'ay sa 743,398 km2, u ahebal nu nanumay sa 9,220 sq km.hamin nu tademaw sa 15,510,711. kakalukan umah sa 31.70%, kilakilangan umah sa 66.30%, zumaay henay umah sa 2%.
尚比亞共和國（Republic of Zambia）位處非洲中部，為四面不靠海的內陸國家，面積約為台灣的20倍，境內多屬海拔一千公尺以上高原地形。)
Sam-piya kunhe-kuo (Republic of Zambia 尚比亞共和國), kitidaan i nuteban nu Africa (非洲), caay pililisay tu bayu a kanatal, ahebal nu lala' nuheni u Taywan (台灣) nu tusa a bataan a bay (倍), ulabu nu talakaw nu buyu makaala tu cacay (1000) a malebut a kunce nu pina a talakawan nu buyu'.
tapang tusu nu kanatal (首都)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]由於礦產豐盛、政治相對穩定，曾是非洲第二富有之國家，在鄰近非洲國家中現代化與民主化的程度也較高，雖仍為中低收入國家，但已列入發展中國家行列。)
sakasilaculan nu ba’tu, cen-ce nuheni matatungus, naw Africa (非洲) nu sakatusa anikasi kalisiwan a kanatal, itini nu biyawan a Africa (非洲) nu kanatal sasiidaay atu misakapahay tu niyadu'an a satalakaway anikaudip, amica kuni kasapakuyuc nina kanatal, nika u miduducay tu sakay micunusay a sakakapah nu sakaudip a kanatal ayda.[1]
likisi (歷史)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]二千年以前，尚比亞本地居民就已不斷被外來居民吸收與融合。15世紀來，說班圖語的居民開始進入尚比亞，且在17世紀至19世紀時達到高峰。)
naayaw nu tusaay a malebut, Sam-piya (尚比亞) itiniay a tademaw sawni maala ku balucu nui putahay a tademaw atu nika sasungaay. sabaw tu lima (15) a seci, musakamuay tu pan-tu (班圖) a kamuwan nu tademaw milihidatu tu Sam-piya (尚比亞), namaka sabaw tu pitu (17) katukuh tu sabaw tu siwa (19) a seci u sayadahay numi cumuday.
19世紀中葉，歐洲殖民者及傳教士開始進入當地。
sabaw tu siwa 19 a se-ci nu cuoye, O-cuo (歐洲) mabulaway a tademaw atu dinduay (傳教士) a tademaw malingatu micumud tu niyadu'.
1888年，英國殖民者塞西爾·羅德斯從當地酋長手上取得了開礦權。同年，英國當局建立了南羅德西亞及北羅德西亞。
cacay a malebut walu a lasubu wlau a bataan idawku walu (1888) a mihcaan, Ing-kuo (United Kingdom (英國) mabulaway ci Cecil John Rhodes (塞西爾·羅德斯) namakayda i tumuk nuheni maala tu spikudkud tu 'kim a kilian. nuyda a mihcaan Ing-kuo (United Kingdom (英國) patideng tu Nan-luode-siya (Timulay a Rhodesia (南羅德西亞) atu Pei-luode-siya (Amisay a Rhodesia (北羅德西亞).
1924年，北羅德西亞成為由英國殖民官員統治下的保護地。1953年，南北羅德西亞與尼亞薩蘭合併，組成羅德西亞與尼亞薩蘭聯邦。
cacay a malebut siwa a lasubu tusa a bataan idaw ku sepat (1924) a mihcaan , Pei-luode-siya (北羅德西亞) mala Ing-kuo (英國) nu mabulaway anikuwanan a dadiputan. cacay a malebut siwa a lasubu lima a bataan idaw ku tulu (1953) a mihcaan, Nan-luode-siya (南羅德西亞) atu Niya-salan (尼亞薩蘭) mapulung kuheni, misakaput tu Luode-siya atu Niya-salan lenpan (羅德西亞與尼亞薩蘭聯邦).
1962年的聯邦選舉中，非洲人贏得了大多數立法委員會的席位。隨後，立法委員會通過決議，呼籲北羅德西亞脫離聯邦，並要求更廣泛的自治民主權和公民權。
cacay a malebut siwa a lasubu enem a bataan idaw ku tusa (1962) a mihcaan pisingkiwan nu lenpan, Fa-cuo (非洲) a tademaw mapadang nu katuuday a lipuingay a tademaw nu aenengan. kilul satu, mikaygi ku lipuin a tademaw mihang tunikagian , sakamusa tu Pei-luode-siya (北羅德西亞). pialesi han tu linpan han, miyukiw tu sakahebal nu cece’mincu cucun atu kunmincun (自治民主權和公民權).
1963年，中非聯邦正式解散。1964年10月24日，北羅德西亞脫離英國獨立，改稱為尚比亞共和國。
cacay a malebut siwa a lasubu enem a bataan idaw ku tulu (1963) a mihcaan, Cun-fa len-pan (中非聯邦) tatenga mibulesak. cacay a malebut siwa a lasubu enem a bataan idaw ku sepat (1964) a mihcaan cacay a bataan a bulat tusa a bataan idaw ku sepat a demiad, Pei-luode-siya (北羅德西亞) miliyas tu Ing-kuo (英國), sumad han ku ngangan tu Sam-piya-kunhe-kuo (尚比亞共和國)。
獨立初期，尚比亞處境較為艱難。當時其中四個鄰國——羅德西亞、南非管治下的西南非，以及葡萄牙殖民地葡屬東非與葡屬西非都處於白人統治之下。)
mahka misiteked satu , mangelu' henay ku Sam-piya (尚比亞). tawya nu sepatay a biyawan nu kanatal- luode-siya (羅德西亞), Nan-fea (南非) anikuwanan nu tu Sinan-fa(西南非)，atu Pu-tawya (Portugal (葡萄牙) mabulaway a kitidaan a Putaw-ya ( Portugal (葡萄牙) nu Tun-fea (東非) atu Pu-tawya (Portugal (葡萄牙) nu tipanay a African (西非) u sanglacay namin kumi kuwanay tunu henian。
由於尚比亞支持非洲南部各國的黑人政治團體，使得該國與羅德西亞間的關係緊張，最終兩國邊界更因而關閉。
Sam-piya (Zambia (尚比亞) pacuked tu Fea-cuo (Africa (非洲) nu timulan a pina nu kanatal a lumeni'ay a tademawan nu masakaputay, sisa nina kanatal atu Luode-siya (Rhodesia (羅德西亞) a kanki kabalihenawan sa, sadikuday nina tusaay a kanatalan caaytu kacumud.
其後，由中國援建的坦贊鐵路緩解了運輸問題。贊比西河上的卡日巴水電站也提供了足夠的能源。
nikudan satu, nipadang patidenga nu China (中國) tu TAZARA dadan nu silamalay (坦贊鐵路) mawada’tu ku saka tahekal nu kawa . u Zambezi sauwac (贊比西河) sauwac a Kaze-pa nanum nu dingki (卡日巴水電) idaw kuni patudud tu tanengay a dingki。
尚比亞實施民主化政治，積極的社會政策與豐富的礦藏帶來的財富讓尚比亞擁有非洲大部分地區難得一見的開發水準。
Sampi-ya (Zambia (尚比亞) mikawaw tu mincu cence. paka icelang tu siakay a kawaw atu kasilaculan tu ba’tu ‘ nu sakasilaculan nu Sampu-ya (Zambia (尚比亞) nu sasihica nu Fea-cuo (非洲) a niyadu'ay nu kahemekan a nipalekalan.
2006年9月28日，總統和議會選舉舉行。10月2日，首席大法官宣布，利維·姆瓦納瓦薩獲得連任。多黨民主運動獲得議會150個席位中的70席，愛國陣線獲得36席，統一民主聯盟獲得26席。
tusa a malebut idaw ku enem (2006) a mihcaan siwa a baulad tusa a bataan idaw ku walu a demiad, pisinkiwan nu Cung-tun atu i-huy a demiad. cacay a bataan a bulad tusa a demiad, sakakaay a fuing mihapu tu sasakamuen, ci Li-wil. Muwaw-nawaw-sa (利維·姆瓦納瓦薩) maala matulin cinida sa. nu katuuday a micudan makaalatu cacay a lasubu lima abataan nu tademaw dumasa idaw ku pitu a bataan nu a tademawan, nu aykuo a tademaw makaalatu tulu a bataan idaw ku enem a tademaw, nu tuni mincutan han idaw kuni kaalaan tu tusa a bataan idaw ku enem a tademawan.[2]
kakitidaan (地理)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]該國依地理風貌共分五區：加丹加高原區、東非大裂谷區、卡拉哈裏盆地區、盧安瓜—馬拉維高原區、盧安瓜河盆地區。
nina kakitidan lima ku tataydan, Ciatan-cia- talakway a buyubuyu'an (加丹加高原區), Tun-fei tabalikay a masatepaday (東非大裂谷區), Kala-hali masabintangay a kakitidaan (卡拉哈裏盆地區), Luan-kua-Mala-wey talakaway a buyu'buyu'an (盧安瓜—馬拉維高原區), masabitangay a kakitidaan nu Luan-kuwa sauwac (盧安瓜河盆地區).
熱帶性氣候的尚比亞，因海拔高相對濕度較低，氣溫較其他非洲國家涼爽，氣候溫和，全年可分三季，溫度約15至32度，全年皆以夏裝為主，冬季為5至8月，日夜溫差較大，加上高原地形的特性，只有這個季節的夜間須加保暖衣物。
kacaledesan nanay a demiad nu Sampi-ya (尚比亞), talakaw ku buyu' masenged aca ku demiad, demiad nuheni mikibanihiuw tuduma a Fea-cuo (非洲) nu kanatal, diheku ku demiad, mihcaan mala tulu ku puu' nuheni, capiwac han sabaw tu lima katukuh tu talu a bataan idaw ku tusa a du’, tu mihcaan nulalud ku kasidikucan nuheni, kasienawan nuheni sa limaay a bulad katukuh tu walu a bulad, masasu hicaay kiya ku demiad nuheni, macunus nu talakaw nu buyu' nuheni, itinisa a puu’an tu labii amicunus tu saka dihku nu dikuc.
尚比亞地廣人稀，全國人口僅為台灣三分之二，其中又有一半的人口居住於城市地區，城市化程度極高。由於銅、鈷等金屬礦產藏量豐富，有銅礦之國之美名。
Sampi-ya (尚比亞) ahebal ku lala adidi ku tademaw nuheni, pulung nu tademaw han nu mala tulu tu tusa nu Taywan (台灣), nika pankiw nu tademaw itida namin mueneng i tukay a kakitidaan, talakaw ku nikaudip nu tukayay a tademaw. u tun (銅) , ku (鈷) sa kiman a ba'ba'tuwan a nikatatungusan nu lacul, idaw ku tun (銅) a ba'tuan kasi nganganan nu kanatal.
又加以土地肥沃、水利資源豐富，旅遊資源得天獨厚，以世界三大瀑布之一的維多利亞瀑布最廣為人知。人民主要從事礦業、農業、服務業，更以旅遊業發展與投資最為迅速。
macunus nuni kasidamekan, matatungus ku nanum , kapah aca ku aaidangan nuheni, u kitakit han tulu ku satabakiay nu cascas u Widu-liya (Victoria cascas (維多利亞瀑布) a cascas ku katinengan nu katuuday a tademaw, anganganan nu kakawawen u tademaw u ba’ba’tuan (礦業), sakaliwmah (農業), mipadangay a kawaw (服務業), u laliwkuwan atu sapicunus tu kalisiw a kawaw ku amelikay.
除了著名的維多利亞瀑布之外，尚比亞擁有19個國家級野生動物園，以卡富埃國家公園面積最大，自然生態資源豐富，極具代表性；另外針對廣受歡迎的狩獵旅遊（Safari）開闢有32個狩獵管理區。
saka si ngangay nu Widu-liya cascas (維多利亞瀑布), Sampi-ya (尚比亞) idaw ku sabaw tu siwa a kanatal nu papahutinan tu aadupen nu kakitidaan, u Kafu-ay (卡富埃) a kanatal nu kakitadaan ku satabakiay a lala, pakunida hananay ku saka situngus anikasi laculan, u dayhiw nu aadihan, dumasatu u saka namuhan nu aadupen nu（Safari）aidangan idaw kunipi cunus tu tulu a bataan idaw ku tusa nu aadupan a kakitidaan.[3]
lalangawan (文化)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]自2000年起便積極發展觀光旅遊，旅遊人數逐年以倍數成長。近年主要發展景點如：卡富埃國家公園、尚比西河、卡里巴湖等。
namaka tusa a malebut a mihcaan malingatu palekal tu aaidangan, nutaydaay amiliwkuay a tademaw macunus macunus ku taydaay amidang. aydatu nikataydaan a mihcaan tuni palekalan tu aaidangan han idaw ku: Kafu-ay kanatalay a aaidangan (卡富埃國家公園), Sam-pi-si sauwac (尚比西河), Kali-pa-banaw (卡里巴湖).
尚比亞人民同樣有著非洲民族的開朗天性，跳舞是他們表達生活與情感的傳統休閒方式，人人熱愛音樂、能歌善舞。尚比亞的城市建設街道寬敞，建築整潔美麗，有著英國殖民時期的氣息。
Sampi-ya (Zambia (尚比亞) a tademaw idaw ku Fai-cuo (非洲) a binacadan nu kalimulak nu wayway naheni, palaw nuheni u sakaudip atu sakakapah tu cabay nu sasalamaan a wayway, manamuh namin ku tademaw tu dadadiwen, matineng mudadiw matineng mapalaw. Sampi-ya (Zambia (尚比亞) nu tukayan nipatideng tu kakaydaan a dadan ahebal, masilud bangcal kuni patideng tu luma, idaw kunama ka Ing-kuo (英國) mabulaway nu waywayan.
鄉村地區以小磚瓦屋為主，呈現民族特色。主要食物為玉米麵、麵粉、大米，佐以各類蔬果。
inaka a kakitidaan u cenga kawala' ku luma, masa micidekay a silusian. tada u kakanen nu heni han u kupkup a walay, minfun, belac, atu canacanan nu lami' hecian.[4]