alem

u zuma a kamu

u kamu nu Hulam：穿山甲

u kamu nu Amilika：pangolin

u kamu nu Zipun：パンゴリン

tinaku a kamu

alem 穿山甲
- u puduh ku kanen nu alem. 穿山甲的食物是螞蟻。
mialem 抓穿山甲
- tayza kita i buyu' mialem. 我們去山上抓穿山甲。
sialem 有穿山甲
- sialem i bulubuluan nu Maibul. 在馬立雲部落的箭竹園裡有穿山甲。

穿山甲，中國古稱鯪魚、鯪鯉、鯪鱧，是穿山甲科（也稱鯪鯉科，學名：Manidae）的一類哺乳動物的統稱，屬鱗甲目（Pholidota）下唯一的科，現存 3 屬 8 種，分布在亞洲和非洲的熱帶及亞熱帶地區。它們從頭到尾披覆著魚鱗般的角質甲片，穴居夜行，以白蟻為主食。

u alem hananay sa, i Cung-ko a nipangangan sa u 鯪魚、鯪鯉、鯪鱧 han, u mamimumukay a aadupan (idaw ku nipangangan tu ya Manidae) u sikalecad tu pacucuay ku nina’ a nikapulungan a pangangan, silingidisay (Pholidota) malsabaay henay a kasaduma, nu liwaliwan tu sa tulu tu kamasitudungay wawaluan nu silihat, i yaco ku kaliwasak atu i Africa a tukutukusan caledesanay a kitidaan mulatlat tu sakaudip. u nu heni sa makay i tangah, kikul mamin sikibutulay a silingidis ku banges, i buhabuhangan mudeku u labi’ ku pisaungay tadatatungusan mukan tu salngacay a aayad.

lalangawan (文化)

關於穿山甲最早的記載見於《楚辭·天問》：「鯪魚何所」，東漢學者王逸註：「有四足，出南方。」北魏人高祐因認出穿山甲而聞名。南朝醫學家陶弘景《本草經集注》認為穿山甲「能陸能水，日中出岸，張開鱗甲如死狀，誘蟻入甲，即閉而入水，開甲蟻皆浮出，圍接而食之。」明朝醫學家李時珍則準確指出穿山甲不是以鱗片誘蟻，而是「常吐舌誘蟻食之」。

sakay nu alem a masulitay nu ulic a likisi sa, sayaway sikaadih i cudad nu "Cu-ci Tain-wen" (《楚辭·天問》)：「鯪魚何所」，ya i 東漢nay nu hulamay a saydang ci Wang-yi (王逸) misulit, "piadih nida sa idaw ku sepatay nu kuku sa namakay i nutumulan sa". 北魏人 i piuyeay a tademaw ci Kaw-you-yin (高祐因) idaw ku pitapal nida tu alem a kasingangan i hekal. i kahulamay a malaisingay a tademaw ci Taw-Hung-Cing (陶弘景)《本草經集注》nipakayku nida u alem sa (taneng i tukus saungay taneng i nanum a maudip sa, i demiad mucelem i teban nu kalahukan itawya a muculal, mucebal tu lingidisay a kanus sa mahida u mapatayay, misabana tu aayad micumud i laway nida, mamin tu sa mucelem aca siidep ku laway, anu mangalay sa munabaw a milaup tu aayad ). i 明朝 milisaydangay ci Li-si-cen (李時珍) idaw ku malucekay nida a nikingkiwan tu sapatudu u alem sa caay kau nu lingidis ku nisabana tu aayad, ya u hina pasema’ tu misabana tu aayad a mukan.

(保育情況)

2014 年 7 月，由倫敦動物學會主持的IUCN紅色名錄物種存續委員會穿山甲專門小組，指出穿山甲是目前全世界最常被走私買賣的哺乳動物。所有穿山甲都面臨巨大的生存威脅，其中中華穿山甲和馬來穿山甲被IUCN 評估為「極危」物種，非法走私的活動極為猖獗。隨著亞洲的4種穿山甲數量銳減，走私貿易商家已轉移目標至非洲，以滿足市場上的龐大需求。

i 2014 a mihcaan pituay a bulad, u nu Londonay sakay nu aadupanay a masakaputay nipacukatan a matatengl tu ya IUCN hananay, ya sumanahay a nipacebangan tu tuudtuud nu alemay ya mitesekay a uyeyenhuy, idaw ku nipatuduan tu alem iayda sa masanu kitakitay u sanisani sananay a mapalalicay tu sasiwbayen tina micucu’ay a aadupan. kahaminan nu alem maysuayaw tu pihacengay katalawanay sikaudip tu lihat, satusa ya cunghuwa hananay a alem atu nu Malaysiaay a alem pitapal nu IUCN sa u ( pihacengay tu a malawpes sa ) ku nikasaditan a lanaw, u caayay sululenay a sunuk sananay a mamapacakay sa micidek ku sikabangbang. kakilulen tu nu Ya-couay a alem maselepmaselep ku sasausian nu alem sa, u mahidaay mamisiwbayay tu sapacakay sa, malimad tu taydaen i Africa ku nipalumata, sakadem nu kasilungucan nu iciba tu kiyadahay a nikaydihan.

wayway a nikasaditan (形態)

穿山甲體長約30–100cm，尾長約等於體長甚至超過體長，雄性的體型稍大於雌性。背部拱起，頭小而尖，吻部細長，無牙齒。四肢粗短，有銳利的鉤爪用以刨土挖洞。除腹部外，通身遍布瓦狀角質鱗片，受驚時會將身體蜷縮成球狀，依靠背部的鱗片保護腹部。舌頭極為細長靈活且帶有黏液，便於舔食白蟻。大型穿山甲的舌頭長度超過40cm，但直徑僅有0.5cm。和大食蟻獸、花蜜長舌蝠一樣，穿山甲的舌頭並未附著在舌骨上，可穿過咽部通入胸腔。

ina alem hananay sa nikatanaya’an nu udip sa makaala tu 30-100 cm, u kikul nida sa mahida u nu udip katanayu singasiw tu katanayuan ku udip nu duma, u tama sa kitabakian ku nu laangay a udip. masapukaw ku kulul, adidi ku tangah masadicem liwliw nu laway sa masatanayu, nayay ku ngipen. sapatay nu kuku sa apuyu nika kidemu sa, kaidawan nu sinang nu kanus u sapikutkut tu bunak a misabuhang. u bili ku nayi’ay u udip sa mamin idaw ku lingidis masa u kawalala adihen, anu mapatawit sa masukut ku udip mahida u mali hepec sa masakimulu, miida tu kululay a lingidis mayading tu bili nu udip. u sema nida sa micidek ku nikatanayu pasu kalawkaw sa pasema sisilsil tu ngangay, u sakacaluway nida a munacnac tu aayad. u tabakiay a alem sa mangasiw ku 40 cm katanaya’ nu sema’, nika u nikaahebalan sa 0.5 cm adada. sikalecad nu ya mabukahay a mujkanay tu aayad a aadupan, atu ya micepcepay tu sicedam nu balu a padaduki, u sema’ nu alem sa, cayay pidepit i ukak nu sema’, taneng saan a picaliway pabesut sa micumud i baluwang.

u nina’ (習性)

穿山甲棲息在亞熱帶地區和熱帶地區的山區森林、灌叢等環境，晝伏夜出，白天睡覺時會抱成球狀。作為夜行動物，它們有良好的嗅覺以協助尋找昆蟲等食物。

ina alem sa sikangaay a kakauipan nu heni sa iti Yacoay kalacaledesan a buyu’buyu’an, atu sinanumay a pibasbas a kitidaan, mabi’ i demiadan u labi’ ku sasaungayan, i demiad a mabi’ sa mahida u miabibiay tu mali masakimulu. masa u nu labiay a musaungayay a aadupan sa, kaidawan nunuheni ku maylayyay a misanek, u saedapan nu heni a mikilim tu kangalayan mukan tu cilekay.

sakay nu sapaiyuay a aca (藥用價值)

傳統中醫以穿山甲善於穿鑿洞穴、開通道路的特性，認為其鱗片有通經活血並幫助產婦通乳（催生乳汁）的功效，但現代研究發現其主要成份並無特別之處，僅為普通角質，與人類指甲成份相近。此外，偷獵者為方便運送穿山甲或為保持其活力，會為穿山甲注射各種鎮定劑、興奮劑及重金屬等，以便非法商販維持賣相，而這些污染物質會令進食人士的肝腎功能受損傷。

nu satuducay a kampuyaku sa u alem hananay mitesekay a mukutkut tu buhang, atu mubesul tu sapadadan a kahidaan, nipitapalan sa mikayku tu ya lingidisan, idaw ku sapaculil tu idang atu mamiedap tu mulcuhay nu tatayna sikaidaw nu salang (patumes tu salang nu cucu’) a sileku, nika iaydaay a ziday nipikingkiwan sa, nayay ku kaadihan tu satatungusan a micidekay a yubungan sa, uyda sa u sikalecad nu kanusay a iyubung. tuyni sa, miubiay a tademaw sa sikaydih a caluwayen a miupang tu sakakumced nu alem, ciwsiyaen nu heni ku alem tu sasasatedep a sapaiyu, atu sakanglep tu kasaungayan atu baketay a sicamulay tu kimmay a sapaiyu, sikatanektek nu hekal a adihen talakaw ku aca sa, ina mahiniay a nicunusan tu mauningay sa, anu makaen tu nu tademaw sa kakayda a satu ku atay maduka hakay pihacengan ku kaimelangan.

u kalihalawan patalaw atu saadingan tu sapadutuc (威脅及保育)

穿山甲在非洲及亞洲均被廣泛獵殺，以作為食物及傳統藥物使用，因此無法完全杜絕。多個物種在其原生棲地均大幅減少，包括大穿山甲、中華穿山甲及馬來穿山甲等。所有穿山甲均被列入《瀕危野生動植物種國際貿易公約》附錄二內，表示任何從野外捕獵的商業用途均被禁止，當中為商業目的之貿易而自野外取得之印度穿山甲、菲律賓穿山甲、馬來穿山甲及中華穿山甲之標本，其年輸出配額均為零。個別物種在多個不同國家及地區均禁止出口及貿易，包括孟加拉、中國大陸、印度、寮國、緬甸、尼泊爾、台灣、泰國、馬來西亞及越南等地都有保護穿山甲的法例。

ina alem iti Africa atu i Ya-cou malcad tu a masanina’ a piadupan, malakakanan atu sipisanga tu sapaiyu nu kangpuyaku, kyu nayay ku sapitena tu nikahinian. yadah tu ku masasengiay nu alem iti sikaudipan a kitidan sa mananunut tu a dakepan sikaselep tu ku kabuwahan, pasu ya Tacuwan, Cung-huwa hananay a alem. kaidawan nu alem sa mamin a mapahulic tu ya《瀕危野生動植物種國際貿易公約》mamalawpesay a aadupan atu lahaday a lihat saku kitakitay a kapulungan makakelec a hulic, sitatungus tu sakay hekalay a nikaadupan maminpuluen caay pisulul tu a miadup, i labu sa sakay nu siwbayay a nikadih sa, namakay i hekalay a nokaala tu nu Indiaay a alem, u nu Philippines a alem atu nu Cung-kouay a alem masangaay tu u sapabacuanay a aadihan, i paymihcaan sa malazilo ku sipatahkal a papacakayan. kasasidumaay nu alem sa sipuluen nu pipnpinaay a kanatal a mietel atu sikala’cus a palalacay tu pisiwbay sakay mawli a kawaw, kahinaan a kanatal sa idaw ku nu Mung-ciya-la, nu Cung-kuo, Ing-tu, Liyaw-ku, Mian-tyen, Ni-pu-el, Taywan, Tay-len, atu Ma-lay-s-iya atu Ye-nan, idaw amin ku sakay nu alemay a saading tu nipahulican.

sakay nu libungay sikalalekalan a nipatelidan (Sars-Cov-2病毒宿主假說)

有消息指穿山甲可能成為傳播嚴重急性呼吸道症候群冠狀病毒2型（SARS-CoV-2）的中間宿主。2020 年 2 月，華南農業大學官方微信公眾號發布簡訊，從穿山甲中提取的病毒的遺傳序列與 SARS-CoV-2 的遺傳序列相似度為 99%。然而，其最終發表的論文結果顯示，從廣東繳獲走私的馬來穿山甲中分離的相關病毒在受體結合區域（RBD）與 SARS-CoV-2 有極高相似性，只有一個非關鍵胺基酸的差異，全基因組相似度為 90.1%。

idaw ku satebulan a nipatudu tu ya alem u mamilaliday sa ku pihacengan a tatungusan, mahidaay u sakainayi’ nu pihanhanay a imelang mapangangan ayda sa ya sakatusaay (SARS-CoV-2) masalamitay nu cilekay a libang sa, i 2020 a mihcaan sakatusa a bulad, ya Nanhuwa a tabakiay a cacudadan nu kanatalay a nipabinawlan tu ya satebul, sipakay i udip nu alem a muwala tu sapikingkiwan sa sikalecad tu 99% nu SARS-CoV-2 a mapadutuc sa ku kasasengian

satusa, katukuh i sanudikudan sa nipalekalan tu nu lunun a nikasaheci piadih sa, na makay i Kuwantung a kenis a nisabanaan sunuk sananay a miungpang tu alem, u ya masakiketayay a ledek nu udip sa pulung han tu ya bulukuay a kitidaan (RBD ) atu nu SARS-CoV-2 kaidawan tu kalalecad sa, tada cacay ku ya masadumaay nu nayay ku kangki’, u sakay nu ngangasawan a pilas a kasasengian sa makaala tu 90.1%.

另外，香港大學公共衛生學院新發傳染病國家重點實驗室管軼教授、廣西醫科大學胡艷玲教授發表論文類似論文，在從中國南部反走私行動中廣西查獲的馬來穿山甲之中，發現分離的病毒株與目前感染人的毒株序列相似度在 85.5% 到 92.4% 之間。推測指出馬來穿山甲可作為新冠病毒中間宿主，再經由食客感染人類，以至於疫情在武漢的交易市場爆發。但湖北並非任何一種穿山甲的棲息地，因此新冠肺炎最初宿主應該與穿山甲不直接相關。如果穿山甲是病毒宿主，獵戶與相關運輸工人，以及廣西反走私隊伍會最快受到感染。

u duma sa i nu Siyang-kang pasubanaay tu nu sakakumcedan a tabakiay a cacudadan pangiha, tu nu sakalaliday a nipitanaman i tatudungan ci Kuwan-yi’ a sasaydangay, i nu Kuwan-siay a sasaydang ci Huiyen-lin patahkal tu kasasengian a lunun, na i Cung-kouay nu timulanay a nikadepaan masa nu Ma-lay-si-yaay a sa, mapaadih tu piliclican tiya siledek nu libung atu nu aydaay ya sing-kuwang hananay a libung sa idaw ku kasasengian tu 85.% kacakatan tu 92.4 nu palasubu. nipitapalan sa ina Malay-siyaay a alem u nu kalalekal nu libung pidekuan a sitatungusay sa, sipakay i nu kaen sapalalit tu tademaw, kyu iti U-han a kitidaan nu iciba’ ku sayaway a mulatlat ku libung. nika ya iti Hu-pye a buluku caayay kau nu alemay a nanina’an a sikaudipan, kyu ina sing-kuwan hananay a libung sa nayay ku masakiketay nu sapatudu tu sikatatungusen. anu kaidawan nu libung sa ya mayadupayay a tademaw atu mamiungpangay, atu ya nu Kung-siay a misabanaay a masakaputay sa, pisuayaw tu libung a nipalalid sa hakay u sakalamkamay a mapalalid.

malalitin tu ihekalay atu zumaay a natinengan

原住民族語言線上詞典
中文維基-穿山甲：https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%A9%BF%E5%B1%B1%E7%94%B2